DPBI625: ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੈਖਏ
1 : ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਰੂਪ, ਤੱਤ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾ
ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਰੂਪ: ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੋਮਲ ਕਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਨੂੰ ਮੱਧ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ "Literature" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਭਾਵਾਂ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਖਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਭਿਵਿਅਕਤ ਕਰਨਾ। ਮੈਥੀਊ ਆਰਨਾਲਡ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਉਤਮ ਸਰੂਪ ਸਾਹਿਤ ਹੈ।" ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਕਲਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦੀ ਵਿਵੇਚਨਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਤੱਤ: ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਸਦੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਕਿਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪਰਕਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ:
1.
ਭਾਵ ਤੱਤ:
o ਭਾਵ ਤੱਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਭਾਵਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਤ ਸਾਂਝੀ ਭਾਵਨਾ, ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਮਿੱਠਾਸ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਂਝਾ ਭਾਵ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡਾ. ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ ਅਜੂਜਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ, "ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ, ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ, ਅਤੇ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ ਉੱਚੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਲੱਛਣ ਹਨ।"
2.
ਬੁੱਧੀ ਤੱਤ:
o ਬੁੱਧੀ ਤੱਤ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਅਲੋਚਨਾਤਮਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਚ ਅਤੇ ਵਿਵੇਚਨਾ ਰਾਹੀਂ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋ. ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਤਾਂਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧੀ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਪਜਾਉਣ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।"
3.
ਕਲਪਨਾ ਤੱਤ:
o ਕਲਪਨਾ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਰੂਪਾਂ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਨਸਿਕ ਧਾਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
1.
ਸਿਰਜਏਤਮਕ ਕਲਪਨਾ: ਖਿਲਰੇ ਹੋਏ ਖਿਆਲਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
2.
ਪੁਨਰ-ਸਿਰਜਛਾਤਮਕ ਕਲਪਨਾ: ਪਿਛਲੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦੀ ਪੁਨਰ-ਕਲਪਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3.
ਨਵ-ਨਿਰਮਾਈਕਾਰੀ ਕਲਪਨਾ: ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਹੈ।
4.
ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਕਲਪਨਾ: ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ।
4.
ਸ਼ੈਲੀ ਤੱਤ:
o ਸ਼ੈਲੀ ਲੇਖਕ ਦੇ ਲਿਖਣ ਦੇ ਢੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਰਚਨਾ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਲਿਖਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਭਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:
1.
ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਸ਼ੈਲੀ: ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਵਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਵਰਛਾਨਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ: ਘਟਨਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
3.
ਵਿਸਥਾਰਮਈ ਸ਼ੈਲੀ: ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
4.
ਸੰਜਮੀ ਸ਼ੈਲੀ: ਥੋੜੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਹੈ।
5.
ਵਿਆਖਿਆਮਈ ਸ਼ੈਲੀ: ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜ: ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਸਮਾਜਿਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਸਮੇਤਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਧੀਆਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਸਮਾਜ ਦੀ ਦਰਪਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਸਮਾਜਿਕ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ: ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਕਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕਾਵਿ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਬਦਲਾਵ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਵਸਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀ ਊਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ, ਤੱਤ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅਸਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਉਹ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣਣਗੇ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਥੀ ਭਾਵ ਹੰ?
ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਤੱਤ
ਸਾਹਿਤ ਇੱਕ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਸ਼ਾਰੀਰਿਕ ਕਲਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋ ਸਬਦਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ: 'ਸਾ' ਅਤੇ 'ਹਿੱਤ', ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਹਿੱਤ ਹੋਵੇ।" ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ
"Literature" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਭਾਵਾਂ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਖਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਭਿਵਿਅਕਤ ਕਰਨਾ। ਉਦੂ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ, ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ 'ਅਦਬ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਸਲੀਕਾ ਅਤੇ ਢੰਗ।
ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਰ
1.
ਮੈਥੀਊ ਆਰਨਾਲਡ ਦੀ ਧਾਰਾ: ਸੈਂਸਾਰ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਉਤਮ ਸਰੂਪ ਸਾਹਿਤ ਹੈ।
2.
ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ: ਇਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਕਲਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਕਲਿਆਈਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਤੱਤ
1.
ਭਾਵ ਤੱਤ:
o ਅਰਥ: ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ 'Emotion' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ
'Expression' ਦਾ ਪੂਰਾ ਤੱਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਆਪਣੇ ਭਾਵਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o ਉਹ ਭਾਵਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ: ਜਿੰਨੇ ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ ਅਤੇ ਸਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣਗੇ, ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਗੇ।
2.
ਬੁੱਧੀ ਤੱਤ:
o ਅਰਥ: ਸਾਹਿਤ ਵਿਚਕਾਰ ਲੇਖਕ ਜੋ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਬੁੱਧੀ ਤੱਤ ਰਾਹੀਂ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਪ੍ਰਕਾਰ: ਬੁੱਧੀ ਨੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਪਜਾਉਣ, ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਣਾਉਣ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
3.
ਕਲਪਨਾ ਤੱਤ:
o ਅਰਥ: 'Imagination' ਜੇਡੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਧਾਰਣਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
o ਪ੍ਰਕਾਰ:
§ ਸਿਰਜਏਤਮਕ ਕਲਪਨਾ: ਖਿਲਰੇ ਹੋਏ ਖਿਆਲਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
§ ਪੁਨਰ-ਸਿਰਜਛਾਤਮਕ ਕਲਪਨਾ: ਪੁਰਾਣੇ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਪੁਨਰ ਕਲਪਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
§ ਨਵ-ਨਿਰਮਾਈਕਾਰੀ ਕਲਪਨਾ: ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
§ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਕਲਪਨਾ: ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ।
4.
ਸ਼ੈਲੀ ਤੱਤ:
o ਅਰਥ: 'Style' ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਲੇਖਕ ਦੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਢੰਗ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਪ੍ਰਕਾਰ:
§ ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਸ਼ੈਲੀ: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
§ ਵਰਛਾਨਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ: ਘਟਨਾ-ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇ ਵਰਣਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
§ ਵਿਸਥਾਰਮਈ ਸ਼ੈਲੀ: ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
§ ਸੰਜਮੀ ਸ਼ੈਲੀ: ਥੋੜੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਕਹਿਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
§ ਵਿਆਖਿਆਮਈ ਸ਼ੈਲੀ: ਕਿਸੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜ
- ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਬੰਧ: ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਗਹਿਰਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਇਕ ਵਧੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ: ਪਰਿਵਾਰ, ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮੰਤਵ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣ
- ਅਰਥ: ਕਵਿਤਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਕਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ 'ਕਾਵਿ' ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ 'Poetry' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਮਿਸਾਲ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਸਮੇਂ, ਬਾਂਕੇ ਦਿਆਂਲ ਦੀ ਕਵਿਤਾ "ਪਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟ" ਨੇ ਨਵੀ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਸਿੱਖਣ ਯੋਗ
1.
ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ, ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ।
2.
ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ।
3.
ਸਾਹਿਤ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਸਮਝਣਾ।
4.
ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸਕਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ।
ਇਸ ਪਾਠ ਦਾ ਮਕਸਦ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਦੀ ਸਮਝ ਬਢਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਣ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਰੂਪਾਂ ਥਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਵੇ।
ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਵੱਖਰੇ ਬਿਹਾਰਾਂ ਦਾ ਅਧ੍ਯਨ ਕਰਨਾ, ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਤਾ, ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਨਿਰਵਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:
1. ਕਵਿਤਾ (Poetry)
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਕਵਿਤਾ ਇੱਕ ਲਿਖਾਈ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਿਥਮ, ਰੈਸਨ (rhythm), ਅਤੇ ਬੰਗ (rhyme) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਵਿੱਚ ਕਾਵਿ, ਸੰਗੀਤਕ ਲਾਈਨਾਂ, ਅਤੇ ਵੈਧ ਮੂਲ ਹਨ।
- ਨਮੂਨਾ:
- ਲਾਇਕ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਵਿਤਾ
"ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ"।
- ਫ੍ਰੈਂਚ: ਵਿਲੀਅਮ ਵਰਡਸਵਰਥ ਦੀ "ਦੱਈ ਹਾਈਲੋ"।
2. ਕਹਾਣੀ (Short
Story)
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਆਕਾਰ ਦੀ ਕਾਵਿ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਇਨਵਾਨਟਿਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਮੋਲਾਇਮ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਲਬਰਟ ਕਾਮੂ ਦੀ "ਦ ਸਟਰੰਜਰ" ਜਾਂ ਅਰਥਰ ਕਾਨਨ ਡੋਇਲ ਦੀ "ਸ਼ੇਰਲੋਕ ਹੋਲਮਸ" ਸੀਰੀਜ਼।
3. ਨਾਵਲ (Novel)
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਨਾਵਲ ਇੱਕ ਲੰਬਾ ਕਹਾਣੀ ਆਕਾਰ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨਾਲ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਕਾਸੀ, ਘਟਨਾ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਅਤੇ ਸਹਿਕਾਰ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਜੇਨ ਆਸਟਿਨ ਦੀ "ਪ੍ਰਾਈਡ ਐਂਡ ਪ੍ਰਿਜੁਡਿਸ" ਜਾਂ ਲਿਓ ਟੋਲਸਟੌਇ ਦੀ "ਵਾਰ ਐਂਡ ਪੀਸ"।
4. ਨਾਟਕ (Play)
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਨਾਟਕ ਅਦਾਕਾਰੀ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਅੰਸ਼, ਡਾਇਲਾਗ ਅਤੇ ਸਵਭਾਵਿਕ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਸ਼ੇਕਸਪੀਅਰ ਦੀ "ਹੇਮਲਟ" ਜਾਂ ਭਗਵਤ ਸਿੰਘ ਦਾ "ਚਿੱਤ੍ਰੰਗਦਾ"।
5. ਅਨੁਭਵ (Essay)
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਅਨੁਭਵ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ, ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਵਤੰਤਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਮਾਂਟੇਨੀਗਨ ਦੀ "ਐਸੇਜ਼" ਜਾਂ ਰਾਲਫ ਵਾਲਡੋ ਐਮਰਸਨ ਦੀ "ਸੈਲੀਫ ਸਰਵਨਟ"।
6. ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਕਿਸਮਾਂ (Forms of Poetry)
- ਲਿਰਿਕ ਕਵਿਤਾ (Lyric
Poetry): ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਲੇਖਕ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
"ਸੋਨਟ"।
- ਨਾਟਕਕ ਕਵਿਤਾ
(Dramatic Poetry): ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਕਥਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
"ਮੈਕਬੇਥ"।
- ਵਿਅੰਗ ਕਵਿਤਾ
(Satirical Poetry): ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
"ਜੋਨ ਡਨ" ਦੀ ਕਵਿਤਾ।
7. ਅਖਾਨ (Epic)
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਅਖਾਨ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਕਵਿਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਨਮਾਨੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਿਸ਼ੇਆਂ ਦੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਵਿਲੀਅਮ ਮੈਲਵਿਲ ਦੀ "ਮੋਬੀ ਡਿਕ" ਜਾਂ ਵੈਦਿਕ ਅਖਾਨ "ਮਹਾਭਾਰਤ"।
ਹਰ ਇੱਕ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸਦੀ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਦੀ ਪਸੰਦ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿਚ ਸਮਾਜ ਦੀ ਥੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ?
ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:
1. ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
- ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ: ਸਾਹਿਤ ਸਦਾ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ, ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਲਹਿਰਾਂ ਦੌਰਾਨ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਂਟੈਕਸਟ ਉਹਨਾਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
- ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਮੁੱਦੇ: ਸਾਹਿਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਆ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਵਰਨ, ਜਾਤੀ, ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰਤਾ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
2. ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ
- ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਤੀਆਂ: ਸਾਹਿਤ ਕਈ ਵਾਰ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੋਹਰਤ, ਗਰੀਬੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ।
- ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪਾਂ: ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪਾਂ ਅਤੇ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
3. ਸਮਾਜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਵਿਉਂਕਤਿ
- ਸਮਾਜਿਕ ਆਵਾਜ਼: ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਨਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਲੇਖਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੱਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਉਤਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਰੰਗੀਨ ਵਰਗੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਨਾਵਲ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
- ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵ: ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਆਪਣੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿੱਧਾ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅਦਬ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4. ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਬਦਲਾਅ
- ਸਮਾਜਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ: ਸਾਹਿਤ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ, ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਦੀਆਂ ਪਹਿਚਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ: ਲੇਖਕ ਅਕਸਰ ਨਵੇਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਸੋਚਾਂ ਦੀਆਂ ਚਰਚਾਵਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸਮਾਜ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਮਾਨੀ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸੰਬੰਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਥਵਿਤਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਨਾਟਥ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੇ।
ਥਵਿਤਾ (Poetry) ਅਤੇ ਨਾਟਕ (Drama) ਦੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਅੰਤਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:
1. ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ
- ਥਵਿਤਾ:
- ਸਹਿਜਤਾ: ਇਹ ਲੈਖਕ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰਿਛਾਵ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਰਿਧਮ ਅਤੇ ਮਿਤੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਸੰਰਚਨਾ: ਥਵਿਤਾ ਅਕਸਰ ਰੂਪ, ਬਹਾਵ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਅਤੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ, ਹਿਕਿਆਤਾਂ, ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਮਈ ਲੈਖਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਨਾਟਕ:
- ਪਰਦਰਸ਼ਨੀ: ਇਹ ਨਰਟਿਵ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਲਵਕਰ ਅਤੇ ਸਾਟਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਵਾਦ, ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਸੰਰਚਨਾ: ਨਾਟਕ ਇੱਕ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜੋ ਸੀਨ, ਐਕਟ ਅਤੇ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਠ ਅਤੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਡ੍ਰਾਮਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਬਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ
- ਥਵਿਤਾ:
- ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਭਾਵਨਾ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸੰਗੀਤਮਤਾ: ਕਵਿਤਾ ਅਕਸਰ ਸੰਗੀਤਮਈ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਧਮ, ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਰੂਪਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਨਾਟਕ:
- ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੀਨ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੈ।
- ਡਰਾਮੈਟਿਕ ਫਾਰਮ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਸਫ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3. ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ
- ਥਵਿਤਾ:
- ਪੜ੍ਹਾਈ: ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂ ਲਿਖਣ ਸਮੇਂ, ਭਾਵ ਅਤੇ ਰਿਧਮ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਤਲਬ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਮਤਾ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ: ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼, ਸੰਗੀਤ ਜਾਂ ਪਾਠ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
- ਨਾਟਕ:
- ਪੜ੍ਹਾਈ: ਨਾਟਕ ਪੜ੍ਹਨ ਵੇਲੇ, ਪਾਠਕ ਅਕਸਰ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਡਰਾਮੈਟਿਕ ਤੱਤ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ: ਨਾਟਕ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਬਨਾਉਂਦੇ ਹਨ।
4. ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਬਹਿਸ
- ਥਵਿਤਾ:
- ਸਿਰਜਣਾ: ਕਵਿਤਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੇਖਕ ਦੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਪਰਿਚਯ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਬਹਿਸ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪਕ, ਲੇਖਕ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਰੂਪਰੇਖਾ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅਹਿਮ ਅੰਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਨਾਟਕ:
- ਸਿਰਜਣਾ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਬਹਿਸ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਸੰਵਾਦਾਂ, ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਮੰਚ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੰਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਾਠਕ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਥਵਿਤਾ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਦੋਹਾਂ ਹੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਵਿਧੀਆਂ, ਮੌਟਿਫਸ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਕੋਈ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੋਂ।
ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਦੀ ਗਰੀਬੀ, 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਕਵਿਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:
ਸਹਿਰ ਦੀ ਚਮਕ
ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਰੰਗੀਂ ਰਾਤ ਲੁਕਦੀ, ਚਮਕ ਰਹੀ ਬੱਤੀਆਂ,
ਬਦਲੀਆਂ ਨੇ ਸੰਗ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਗਰੀਬੀ ਦੀਆਂ ਹਿਸਤੀਆਂ।
ਸੋਨੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਆਸਾਂ, ਸਾਡੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੀਆਂ,
ਪਰ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਗੰਦੀ ਸੜਕਾਂ, ਸਾਡੇ ਹਿਸਸਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦੀਆਂ।
ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈਣ ਵਾਲੇ, ਸੁੰਦਰ ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ ਬਾਸੀ,
ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ, ਕੁਝ ਸਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਸੀ।
ਭੁੱਖੀ ਛਾਵਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ, ਕਦੇ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਸੋਣਿਆ,
ਸਰਪੰਚ ਦੀਆਂ ਹਵਾਈ ਯਾਤਰਾਂ, ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਲੁਕਿਆ ਸਾਂਤਿਆ।
ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਨੀ ਜਗ, ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਸਪਨੀ ਦੀ ਰੀਲ,
ਸਾਫ ਸੁਥਰੀ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਚਮਕਦੀ ਕਾਰਾਂ, ਹਰ ਰਾਤ ਦੇ ਝੀਲ।
ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰਸੁਰੀ, ਤੇ ਵੱਡੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਜੁਲਮ,
ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ, ਸਭ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਦਾ ਕੁਲਮ।
ਇਹ ਚਮਕ, ਇਹ ਸੋਨਾ, ਸਿਰਫ ਚਮਕ ਹੈ ਬਾਹਰੀ,
ਅੰਦਰ ਦੀ ਸੱਚਾਈ, ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਰਾਤ ਚੁਪ ਹੈ, ਸਦਾਈ ਕਹਾਣੀ ਪੁਰਾਣੀ।
ਆਓ ਇਹ ਸਮਝੀਏ ਸਾਰੇ, ਪੇਂਡੂ ਪਹੇਰਾਂ ਦੇ ਹੱਕ,
ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਏ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਖ਼ਵਾਬਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਰ।
ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਚਮਕ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿਛੇ ਲੁਕੀ ਗਰੀਬੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਅਸਲੀਤ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁਲਾਇਆ ਜਾਵੇ।
ਅਧਿਆਇ-2:
ਕਵਿਤਾ ਲੇਖਏ: ਗੀਤ ਅਤੇ ਖੁੱਲੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ
ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਅਤੇ ਗੀਤ ਅਤੇ ਖੁੱਲੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸੰਕਲਪਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸਿਰਜਏਾਤਮਕ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਗੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ
ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਆਸਪਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣਗੇ। ਕਵਿਤਾ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਰਥ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਹਿਰੇ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਸਮਝ ਲੈਣਗੇ।
1. ਵਿਚਾਰ
- ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਅਰਥ: ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕਵੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸੋਚ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਵਿਚਾਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ, ਤਾਂ ਕਵਿਤਾ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਰਹੇਗੀ।
- ਮਹੱਤਵ: ਕਵਿਤਾ ਵਿਚਲੇ ਵਿਚਾਰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਕਵੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।
2. ਕਲਪਨਾ
- ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਅਰਥ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਹੈ। ਕਾਲਰਿਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਜੋ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
- ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਲਪਨਾ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਕੀਕਤ ਨਾਲੋਂ ਪਿਆਰਾ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3. ਤਾਲ ਅਤੇ ਲੈਅ
- ਤਾਲ ਅਤੇ ਲੈਅ ਦਾ ਅਰਥ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਤਾਲ ਅਤੇ ਲੈਅ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਮਈ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਿਦਮ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੁਮੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4. ਬਿੰਬ
- ਬਿੰਬ ਦੀ ਪਛਾਣ: ਬਿੰਬ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਬਿੰਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
- ਸਰਵਣ ਬਿੰਬ
- ਸਪਰਸ਼ ਬਿੰਬ
- ਸੁਆਦ ਬਿੰਬ
- ਧੁਨੀ ਬਿੰਬ
5. ਅਲੰਕਾਰ
- ਅਲੰਕਾਰ ਦਾ ਅਰਥ: ਅਲੰਕਾਰ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਵਧਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਅਤੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਅਲੰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
- ਅਨੂਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ
- ਉਪਮਾ ਅਲੰਕਾਰ
- ਅਤਿਕਥਨੀ ਅਲੰਕਾਰ
- ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਅਲੰਕਾਰ
- ਕੂਪਕ ਅਲੰਕਾਰ
6. ਰਸ
- ਰਸ ਦਾ ਅਰਥ: ਰਸ ਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤਮੂਨੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਸ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਅਹੰਕਾਰ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
- ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸ
- ਹਾਸ ਰਸ
- ਕਰੂਣਾ ਰਸ
- ਫੋਦਰ ਰਸ
- ਵੀਰ ਰਸ
- ਭਿਆਨਕ ਰਸ
- ਬੀਭਤਸ ਰਸ
- ਅਦਭੁਤ ਰਸ
- ਸ਼ਾਤ ਰਸ
7. ਪ੍ਰਤੀਕ
- ਪ੍ਰਤੀਕ ਦਾ ਅਰਥ: ਪ੍ਰਤੀਕ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਅਰਥ ਸ਼ਕਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਤੀਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
- ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਪ੍ਰਤੀਕ
- ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਪ੍ਰਤੀਕ
8. ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੈਲੀ
- ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਰਥ: ਭਾਸ਼ਾ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਬਦਾਂ ਰਾਹੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
- ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਅਰਥ: ਸ਼ੈਲੀ ਕਵੀ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਕਵੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
9. ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
- ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਯਾਤਰਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਤੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਲਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ।
10. ਗੀਤ ਦਾ ਅਰਥ ਅਤੇ ਬਣਤਰ
- ਗੀਤ ਦਾ ਅਰਥ: ਗੀਤ ਉਹ ਲਿਖਤੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੂਰ ਅਤੇ ਤਾਲ ਦਾ ਸਮੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਗੀਤ ਦੀ ਬਣਤਰ: ਗੀਤ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਬਛਤਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
11. ਗੀਤ ਦੇ ਤੱਤ
- ਅਰਥਸ਼ੀਲ ਭਾਵਨਾ: ਗੀਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਰਥਸ਼ੀਲ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸੁਹਜਮਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ।
- ਸੰਗੀਤਕਤਾ: ਸੰਗੀਤਕਤਾ, ਤਰਜ਼, ਬਿੰਬ, ਅਲੰਕਾਰ ਅਤੇ ਰਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ।
- ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਤੱਤ: ਗੀਤਕਾਰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਅਰਥਿਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਦੇ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਗੀਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਕਲਾ ਦੀ ਸਮਝ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
"ਕਵਿਤਾ" ਇੱਕ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਭਾਵਾਂ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਹੀ ਮੱਤਿਆ ਕੀ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਨੁਕਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1.
ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਰੂਪ:
o ਕਵਿਤਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਿਖਤ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅੰਦਰ ਸੁਹਜਾਤਮਿਕ ਭਾਸ਼ਾ, ਰਿਦਮ, ਤਾਲ ਅਤੇ ਛੰਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਮਈ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਿਕ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਵਿਚਾਰ:
o ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕਵੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਾਂ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕ ਜਾਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕੇ।
3.
ਕਲਪਨਾ:
o ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਖਾਸ ਸਥਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਲਪਨਾ ਰਾਹੀ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਲਪਨਾ, ਕਵੀ ਨੂੰ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
4.
ਤਾਲ ਅਤੇ ਲੈਅ:
o ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕ ਤੱਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਾਲ, ਲੈਅ, ਅਤੇ ਰਿਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਤ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਸੁਣਨਯੋਗ ਬਨਾਉਂਦੇ ਹਨ।
5.
ਬਿੰਬ:
o ਬਿੰਬ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਿੰਬ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਜ਼ੂਅਲ, ਸੁਣਨ, ਛੂਣ, ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਤੋਂ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
6.
ਅਲੰਕਾਰ:
o ਅਲੰਕਾਰ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਆਮ ਅਲੰਕਾਰ ਹਨ ਅਨੂਪ੍ਰਾਸ, ਉਪਮਾ, ਅਤਿਕਥਨੀ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ, ਅਤੇ ਕੂਪਕ ਅਲੰਕਾਰ।
7.
ਰਸ:
o ਰਸ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਨਾਟਯਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹਨਾਂ ਰਸਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿੰਗਾਰ, ਹਾਸ, ਕਰੂਣਾ, ਫੋਦਰ, ਵੀਰ, ਭਿਆਨਕ, ਬੀਭਤਸ, ਅਦਭੁਤ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਤ ਹਨ।
8.
ਪ੍ਰਤੀਕ:
o ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਅਰਥ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਰਾਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਤਿ ਸਥੂਲ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
9.
ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ:
o ਭਾਸ਼ਾ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਲੇਖਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਗਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਅਤੇ ਤਰੀਕੇ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸੁਹਜਾਤਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਵਿਤਾ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰਚਨਾਤਮਿਕ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਕਲਾਤਮਿਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਕਈ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਸੁੰਦਰ, ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਸਮਝਣਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤੱਤ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਲੇਖਨ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:
1.
ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਰੂਪ:
o ਛੰਦ: ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਲੇਖੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿ ਪੰਗਤੀਆਂ ਦਾ ਨਿਯਮਤ ਅਵਰੋਧ ਜਾਂ ਛੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸੰਗੀਤਮਈਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਨਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o ਤਾਲ ਅਤੇ ਲੈਅ: ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਰਿਦਮ ਅਤੇ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਨਯੋਗ ਅਤੇ ਰਿਦਮਬੱਧ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ:
o ਬਿਨਾਇ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਵਾਦ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਸੌੰਦਰਯਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਅਦਬੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਰਤਦਾ ਹੈ।
o ਉਪਮਾ ਅਤੇ ਸੰਪਰਨ: ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਤੱਤ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਪਮਾ (ਮੈਟਾਫਰ), ਅਨੂਪ੍ਰਾਸ (ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਰਿਦਮ), ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕ (ਸੰਕੇਤ) ਜੋ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਵੇਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3.
ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ:
o ਭਾਵਨਾ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਂ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਨੁਭਵ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
o ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਕਵਿਤਾ ਪਾਠਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਿਕ ਜਗਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਮਹਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
4.
ਬਿੰਬ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕ:
o ਬਿੰਬ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਕਵਿਤਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਜਾਂ ਸੰਗੀਤਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲੇਖਕ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹਨ।
o ਪ੍ਰਤੀਕ: ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
5.
ਅਲੰਕਾਰ:
o ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਤੱਤ: ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਟਾਫਰ, ਸਮੀਲੀਆਂ, ਅਤਿਕਥਨੀ, ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਣ ਅਲੰਕਾਰ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
o ਸਰਗਰਮੀ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਮਾਣਤਾ ਵਾਲੇ ਅਲੰਕਾਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
6.
ਰਸ:
o ਰਸ: ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਰਸ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਉਸ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਿਕ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਰਸ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਿੰਗਾਰ (ਸੁੰਦਰਤਾ), ਕਰੂਣਾ (ਦੁੱਖ), ਅਤੇ ਵਿਹਾਰ (ਖੁਸ਼ੀ), ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਬਢਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਤੱਤ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਰਚਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਕਵੀ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ ਕੀ ਹੈ?
"ਗੀਤ" ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ "ਗਾਣਾ" ਜਾਂ "ਸੰਗੀਤਮਈ ਕਵਿਤਾ"।
"ਗੀਤ" ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ:
1.
ਸੰਗੀਤ: ਗੀਤ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਮਈ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਜਾਂ ਦੁੱਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਕਵਿਤਾ: ਗੀਤ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਤਾਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਆਰਟ ਫਾਰਮ: ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਿਲਾਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਲਾਤਮਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਧਾਰਾਵਾਹਿਕਤਾ: ਗੀਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੋਕਗੀਤ, ਰੌਮਾਂਟਿਕ ਗੀਤ, ਜਾਤੀ ਗੀਤ, ਆਦਿ।
ਸੰਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਦਿਲ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਥਦੇ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਫੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਅਰੰਭ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿੰਦੂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1.
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ: ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਥਮ ਥਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਮੁੱਖ ਧਰਮਗ੍ਰੰਥ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੂਫੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਕਾਵਿ ਸ਼ਮਿਲ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਕਾਵਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਕਵਿਤਾਈ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੈ।
2.
ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ: ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਭੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀ ਪਰੰਪਰਾਈ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਜਪੇ, ਬੈਂਡੇ, ਸਬਦ, ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
3.
ਪੰਜਾਬੀ ਬੌਧਿਕ ਸਾਹਿਤ: ਮਧਿਆਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ, ਸੰਗੀਤਮਈ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਸਬਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋਈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਪ੍ਰਚੀਨ ਕਵੀ ਹੇਮਚੰਦ ਸ਼ਰੀ ਸਿਮ੍ਰਿਤੀ, ਰਾਜਾ ਰਵਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਵਧੀ ਗੀਤਾਂ ਆਦਿ।
4.
ਮੌਡਰਨ ਕਵਿਤਾ: 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਾਹੀ ਮਹਿਪਾਲ, ਪ੍ਰੀਤ ਲਾਲ ਅਤੇ ਰਧਾ ਸਰਨ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੇ ਨਵੀਂ ਢੰਗ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਾਫੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਆਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਆਰੰਭ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕਿਸਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਆਰੰਭ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ:
1.
ਪ੍ਰਭਾਸ਼ ਅਹਲੂਵਾਲੀਆ: ਪ੍ਰਭਾਸ਼ ਅਹਲੂਵਾਲੀਆ (1905-1962) ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਆਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਰੂਪਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਨਵੀਂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
2.
ਬਲਵੰਤ ਗਰਹਾ: ਬਲਵੰਤ ਗਰਹਾ (1926-2000) ਨੂੰ ਵੀ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਮਾਹਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪਹਚਾਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਸਹਿਤਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਹੈ।
3.
ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ (1932-1994) ਨੂੰ ਵੀ ਆਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਆਕਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਅਧੁਨਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮੂਲਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਆਧਾਰਭੂਤ ਵਿੱਥ ਸੱਤ ਸਦੀ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦਹਾਕੇ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਣੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੋਚ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀਆਂ ਬਾਰੇ ਉਦਾਹਰਨ ਸਾਹਿਤ ਜਾਈਕਾਰੀ ਦਵੋ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪਹਚਾਨ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਤੇ ਰੁਧਿ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:
1.
ਪ੍ਰਭਾਸ਼ ਅਹਲੂਵਾਲੀਆ (1905-1962):
o ਨਿਰੰਤਰ ਕਵਿਤਾ: ਪ੍ਰਭਾਸ਼ ਅਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਗੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਝਲਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਮੂਲ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ।
2.
ਬਲਵੰਤ ਗਰਹਾ (1926-2000):
o ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਚਨਾਵਾਂ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਗ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜਜ਼ਬਾਤ ਅਤੇ ਤਤਕਾਲ ਸਹਿਤਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
3.
ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ (1932-1994):
o ਰਚਨਾਵਾਂ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਝਲਕ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਬਦਲਾਅ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਹੈ।
4.
ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕਨਵਰ (1919-2003):
o ਕਵਿਤਾਵਾਂ: ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕਨਵਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਮੋਹਨ ਰੂਪ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਾ ਚੁਕੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਰੰਪਰਿਕਤਾ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਵਾਲੇ ਮੂਲਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।
5.
ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਸਿੰਘ (1931-1980):
o ਕਵਿਤਾਵਾਂ: ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੇਖਣ ਦਾ ਅਲੱਗ ਰੂਪ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੋੜ ਅਤੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
6.
ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ (1932-2010):
o ਕਵਿਤਾਵਾਂ: ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਤਤਕਾਲ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਝਲਕ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਸਮਾਰਥਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਕਵੀ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਝਲਕ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਇ
3: ਗ਼ਜ਼ਲ -
ਅਰਥ, ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸਿਰਜਣਾ
ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼:
- ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ।
- ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਦੀ ਸਮਝ।
- ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗ਼ਜ਼ਲਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ।
ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ: ਇਸ ਪਾਠ ਦਾ ਮਕਸਦ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਵਿਸਵੀਕਰਨ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗ਼ਜ਼ਲ ਲੇਖਣ ਦਾ ਅਰਥ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸਦੇ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਵਿਧਾਂ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਰੂਪ ਸਮਝ ਆਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਹੋਰ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ: ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਲਿਕ ਪਹਿਚਾਣ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਗ਼ਜ਼ਲ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਵਿਸੇ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਮੌਲਿਕ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਬਣਨ ਦੀ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ, ਸੱਚ, ਝੂਠ, ਦੋਸਤੀ, ਜੀਵਨ, ਮੌਤ ਆਦਿ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਵਿਚ ਢਾਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਅਰਥ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਅਰਥ ਹੈ "ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਤਸਵੁਰ ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨਾ।" ਗ਼ਜ਼ਲ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਰਾਬ, ਸਾਕੀ, ਅਤੇ ਆਸ਼ਿਕਾਨਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਸੀ, ਪਰ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਕ ਪਰਿਸਥਤੀਆਂ ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆ ਗਏ ਹਨ।
ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਸਰੂਪ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਭਾਵ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਸਮਾਜਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਸ਼ਿਅਰ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਭਾਵਾਂ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਘੱਟ ਅਤੇ ਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਸ਼ਿਅਰ ਨਿੱਜੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਲ ਅਤੇ ਛੰਦ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਛੰਦ ਜਾਂ ਤੌਲ ਵਿਚ ਬੱਝਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਕਾਵਿਕ ਸ਼ਿਅਰ ਜਰੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗ਼ਜ਼ਲ ਲੇਖਣ ਲਈ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਨਿਯਤ ਗਿਣਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਪਰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਵਾਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਿਤ ਸਮਝਾਈ (Punjabi Summary)
1. ਮੰਕਤਾ
- ਮਕਤਾ ਦਾ ਅਰਥ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਿਅਰ ਨੂੰ 'ਮਕਤਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 'ਮਕਤਾ' ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸਮਾਪਤੀ ਸਥਾਨ।
- ਮਕਤਾ ਵਿੱਚ ਤਖ਼ੱਲਸ: ਹਰ ਮਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਰ ਦਾ ਤਖ਼ੱਲਸ (ਨਾਮ ਜਾਂ ਉਪਨਾਮ) ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਬਿਨਾਂ ਤਖੱਲਸ ਸ਼ਿਅਰ: ਜੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿੱਚ ਤਖ਼ੱਲਸ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ 'ਆਖਰੀ ਸ਼ਿਅਰ' ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਮਤਲਾ ਅਤੇ ਮਕਤਾ: ਮਕਤਾ ਨੂੰ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਮਤਲਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਮਕਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਸਿਰਫ ਆਖਰੀ ਸ਼ਿਅਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2. ਕਾਫ਼ੀਆ
- ਕਾਫ਼ੀਆ ਦਾ ਅਰਥ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ 'ਕਾਫ਼ੀਆ' ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਕਾਫ਼ੀਆ ਅਤੇ ਫਕੂ: ਕਾਫ਼ੀਆ ਸ਼ਬਦ 'ਫਕੂ' ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਉਣਾ।
- ਕਾਫ਼ੀਆ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ: ਕਾਫ਼ੀਆ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਇਕ ਤਕਨੀਕੀ ਬੰਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਾਤਮਕਤਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਨ:
- ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ: ਇਸ ਵਿੱਚ 'ਇਤਰਾਜ਼, ਰਾਜ਼, ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼, ਅੰਦਾਜ਼' ਕਾਫ਼ੀਆ ਹਨ ਅਤੇ 'ਹੌ' ਰਦੀਫ਼ ਹੈ।
3. ਰਦੀਫ਼
- ਰਦੀਫ਼ ਦਾ ਅਰਥ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ-ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਅੰਤ ਉੱਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਰਦੀਫ਼ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ: ਰਦੀਫ਼ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਮਤਲੇ ਨਾਲ ਹੀ ਤੌਅ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਨਾਲ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਅੰਤ ਤਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਕਾਫ਼ੀਆ ਅਤੇ ਰਦੀਫ਼: ਜਦ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਰਦੀਫ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀਆ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
4. ਪਿੰਗਲ ਅਤੇ ਅਰੂਜ਼
- ਪਿੰਗਲ: ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਹਿੰਦੀ ਦੀਆਂ ਸਹਿਬੇਲੀਆਂ ਦਾ ਛੰਦ ਵਿਧਾਨ।
- ਅਰੂਜ਼: ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਛੰਦ ਵਿਧਾਨ ਨੂੰ 'ਅਰੂਜ਼' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਬਹਿਰਾਂ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਛੰਦਾਂ ਜਾਂ ਬਹਿਰਾਂ ਦੇ ਅਸੂਲ ਤੰਅ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਸੰਗੀਤਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਰਵਾਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਤਗ਼ਜ਼ਲ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਦਾਜ਼ ਬਿਆਨਕਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਕਾਵਿ-ਰੂਪਾਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਦਾ ਹੈ।
5. ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ
- ਇਸ਼ਕ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਇਸ਼ਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਲਿੰਗ ਪ੍ਰਕਾਰਤਾ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਮਹਿਬੂਬ ਦੀ ਲਿੰਗ ਪ੍ਰਕਾਰਤਾ ਨੂੰ ਅਭੋਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸੰਬੋਧਨ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਸਵੈ ਸੰਬੋਧਨ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
6. ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਅੰਸ਼
- ਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗ਼ਜ਼ਲ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕ ਅੰਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਗੀਤ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸਰੋਦੀ ਅੰਸ਼: ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿਚਲਾ ਸੰਗੀਤਕ ਗੁਛ ਰਚਨਾਕਾਰ ਅਤੇ ਸਰੋਤਾ ਨੂੰ ਮਸਤੀ ਵਿਚ ਲਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
7. ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਸੰਖੋਪਤਾ
- ਵਧੀਆ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿਚ ਵਾਧੂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਈ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਸ਼ਿਅਰ ਦਾ ਸੰਖੋਪਤ ਤੂਪ: ਇਕ-ਇਕ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿਚ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਨੇ ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਬਿਆਨ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
8. ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ
- ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਕਾਵਿ ਵਿਧਾਨ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿਚਲੇ ਸ਼ਿਅਰ ਸਹਿਜ ਰੀਤ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹੋਣ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਗ਼ਜਲ ਦਾ ਅਰਥ ਦੱਸੋ।
ਗ਼ਜ਼ਲ (غزل) ਇੱਕ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਪ੍ਰੇਮ ਗੀਤ" ਜਾਂ "ਵਾਤਸਲ ਗੀਤ"। ਇਹ ਸ਼ੈਲੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ, ਵਿਛੋੜਾ, ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਦੀ ਅਭਿਵ਼ਕਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗ਼ਜ਼ਲ ਪਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਰੂਪ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚੀਤਾ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੇ ਹੁਆਲਾਤ ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸਾਤ ਨੂੰ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹੇਠਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ:
1.
ਮਕਤਾ:
o ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸ਼ਿਅਰ "ਮਕਤਾ" ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o "ਮਕਤਾ" ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸਮਾਪਤੀ ਸਥਾਨ।
o ਇਸ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਰ ਦਾ ਤਖ਼ੱਲਸ (ਨਾਮ ਜਾਂ ਉਪਨਾਮ) ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤਖ਼ੱਲਸ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ "ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਿਅਰ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਕਾਫ਼ੀਆ:
o ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿੱਚ ਰਲਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਹਰ ਇਕ ਪੰਕਤੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕਾਫ਼ੀਆ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।
o ਮਤਲੇ ਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਤੂਕਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਦੀ ਦੂਜੀ ਤੁਕ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਜੋ ਤੁਕਾਂਤਕ ਸ਼ਬਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹ "ਕਾਫ਼ੀਆ" ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।
3.
ਰਦੀਫ:
o ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਸਮੂਹ "ਰਦੀਫ਼" ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o "ਰਦੀਫ਼" ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਾਤਮਕਤਾ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
4.
ਬਹਿਰ:
o ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਛੰਦ ਬੰਨ੍ਹਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ "ਬਹਿਰ" ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
o ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਨੂੰ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਛੰਦ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿੱਚ ਰਵਾਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
5.
ਮਤਲਾ:
o ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਿਅਰ "ਮਤਲਾ" ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o ਇਸ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਮਿਸਰੇ ਰਦੀਫ਼ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀਆ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ:
ਹਰ ਇਕ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿਚ ਦੁਖਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇਗਾ,
ਮੈਂ ਰਾਤੀ ਰੋਇਆ ਸਵੇਰੇ ਹੱਸ ਪਵੇਗਾ।
ਇਸ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ "ਰਾਤੀ" ਅਤੇ "ਸਵੇਰੇ" ਕਾਫ਼ੀਆ ਹਨ ਅਤੇ "ਗੱਲ ਕਰੇਗਾ" ਅਤੇ "ਹੱਸ ਪਵੇਗਾ" ਰਦੀਫ਼ ਹਨ।
ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਅਸਲ ਮਕਸਦ ਮਨੁੱਖੀ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸੁਵਿਧਾ ਭਰਪੂਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੈਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਬਲਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਅਭਿਵ਼ਕਤੀ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਗਜ਼ਲ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?
ਗ਼ਜ਼ਲ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ:
1.
ਇਸ਼ਕੀਆ ਗ਼ਜ਼ਲ:
o ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਸ ਦੀ ਅਭਿਵ਼ਕਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ, ਵਿਛੋੜਾ, ਮਿਲਣ, ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਫ਼ਲਸਫ਼ੀ ਗ਼ਜ਼ਲ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫ਼ਲਸਫ਼ਿਆਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਸਤੀਤਵ, ਅਤੇ ਜੀਵਨ-ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿਆਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
3.
ਮਾਸ਼ੂਕੀ ਗ਼ਜ਼ਲ:
o ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਅਭਿਵ਼ਕਤੀ ਮਾਸ਼ੂਕ (ਪਿਆਰੇ) ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮੀ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
4.
ਸੂਫ਼ੀ ਗ਼ਜ਼ਲ:
o ਸੂਫ਼ੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਰੂਹਾਨੀ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਲਾਹੀ ਪ੍ਰੇਮ, ਆਤਮਿਕ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਖੋਜ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
5.
ਹਜ਼ਲ:
o ਹਜ਼ਲ ਇੱਕ ਹਾਸਾ-ਵਿੰਨੋਦ ਮੂਡ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਾਸਿਆਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ, ਦੋਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
6.
ਮੁਸੱਦਸ ਗ਼ਜ਼ਲ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਛੇ ਮਿਸਰਿਆਂ (ਲਾਈਨਾਂ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਚਨਾਤਮਕ ਰੂਪ ਹੈ।
7.
ਮੁਖ਼ੱਮਸ ਗ਼ਜ਼ਲ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਪੰਜ ਮਿਸਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਚਨਾਤਮਕ ਰੂਪ ਹੈ।
8.
ਰਹਾਈਸ਼:
o ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਰਜ਼ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਮਿਸਰੇ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮਿਸਰੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
ਇਸ਼ਕੀਆ ਗ਼ਜ਼ਲ:
ਆ ਜਾ ਮੁਝੇ ਛੁ ਲੇ, ਕਹੀਂ ਤੂੰ ਖ਼ੁਆਬ ਨ ਹੋ ਜਾ,
ਮੇਰਾ ਖ਼ੁਦਾ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਹਿਸਾਸ ਨ ਹੋ ਜਾ।
2.
ਸੂਫ਼ੀ ਗ਼ਜ਼ਲ:
ਰੂਹ ਤੱਕ ਜਾ ਪੁੱਜੀ ਹੈ ਇਬਾਦਤ ਮੇਰੀ,
ਸਿਰਫ਼ ਦਿਲ ਤੱਕ ਨ ਸੀ ਇਲਤਜਾ ਮੇਰੀ।
ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਵਿਭਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਸਿਰਜਏਾ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਕੂਰੀ ਹੈ?
ਗ਼ਜ਼ਲ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਗ਼ਜ਼ਲ ਲਿਖਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:
1.
ਮਤਲਾ:
o ਮਤਲਾ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਿਅਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਮਿਸਰੇ (ਲਾਈਨਾਂ) ਕਾਫੀਆ (ਤੁਕਾਂ) ਅਤੇ ਰਦੀਫ਼ (ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਬਦ) ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਿਅਰ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਅਰੰਭ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੱਤਲਬ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2.
ਮਕਤਾ:
o ਮਕਤਾ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਿਅਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਰ ਖੁਦ ਦਾ ਤਖ਼ੱਲੁਸ (ਪੈਨ ਨਾਮ) ਵਰਤਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਰ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਜਾਂ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3.
ਬਹਰ (ਮਾਪ):
o ਬਹਰ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਮੀਟਰ ਜਾਂ ਛੰਦ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਦੀ ਇੱਕ ਹੀ ਬਹਰ (ਮਾਪ) ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਲਯ ਅਤੇ ਰਿਦਮ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
4.
ਕਾਫੀਆ (ਤੁਕ):
o ਕਾਫੀਆ ਤੱਕ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਤੁਕਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਕ ਇੱਕ ਹੀ ਤਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਇਕਸਾਰਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
5.
ਰਦੀਫ਼:
o ਰਦੀਫ਼ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਵਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮਿਸਰੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਮੁਕੰਮਲਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
6.
ਸ਼ਿਅਰ:
o ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਹਰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਅਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮਿਸਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਾਫੀਆ ਅਤੇ ਰਦੀਫ਼ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।
7.
ਮਜ਼ਮੂਨ (ਥੀਮ):
o ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਮਜ਼ਮੂਨ ਜਾਂ ਥੀਮ ਵਿਆਪਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ਼ਕ, ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ, ਦਰਦ, ਵਿਛੋੜਾ, ਸੂਫ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮ, ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦੇ ਆਦਿ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮਜ਼ਮੂਨ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗ਼ਜ਼ਲਗੇਂ ਕਿਹੜੌ ਹਨ?
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਕਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1.
ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ:
o ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ ਇੱਕ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਅਤੇ ਕਵੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੂਫੀ ਬਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ।
2.
ਬਾਬਾ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ:
o ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਮਾਂ ਵਿਚ ਇਸ਼ਕ ਹਕੀਕੀ ਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀ ਮਹਿਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
3.
ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ:
o ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਫੀ ਪੰਥ ਦੇ ਬਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਲਾਮ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
4.
ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ:
o ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਾਇਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖ, ਵਿਛੋੜਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਦਚਿਨ੍ਹ੍ਹ ਛੱਡੇ ਹਨ।
5.
ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਅਸ਼ਕ:
o ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਅਸ਼ਕ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦੇ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਗਥਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
6.
ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅਮਨ:
o ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅਮਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜੁਰਬਿਆਂ ਦੀ ਛਾਉਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਸਮਿੱਟਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗ਼ਜ਼ਲਗੇਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਈਾਉ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਜਲਕਾਰੀ ਦੇ ਗੁਛਵਿਸ਼ੋ ਪਛਾਏ।
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:
1. ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ
ਗਜ਼ਲਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ: ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਹਾਨੀਅਤ, ਇਸ਼ਕ ਹਕੀਕੀ, ਅਤੇ ਸੂਫੀ ਬਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਉਣ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
2. ਬਾਬਾ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ
ਗਜ਼ਲਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ: ਬਾਬਾ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ਼ਕ ਹਕੀਕੀ, ਵਿਸ਼ਵ ਬਰਾਦਰੀ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਆਪਕ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਗੂੰਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3. ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ
ਗਜ਼ਲਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ: ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਲਾਮ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਦੀ ਮਹਿਕ ਹੈ।
4. ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ
ਗਜ਼ਲਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ: ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖ, ਵਿਛੋੜਾ, ਪ੍ਰੇਮ, ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਸ਼ਟ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਥਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜੁਰਬੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
5. ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਅਸ਼ਕ
ਗਜ਼ਲਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ: ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਅਸ਼ਕ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਕ ਮੁੱਦੇ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਗਥਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਪਹਲੂ ਵਿਸ਼ੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਿਰੋਧਾਵਾਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
6. ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅਮਨ
ਗਜ਼ਲਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ: ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅਮਨ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਹਾਨੀਅਤ, ਪ੍ਰੇਮ, ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜੁਰਬੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਖੂਬਸੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕਠਨ ਪਹਲੂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਹਨਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਅਮੁਲ ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਮਧੁਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅਧਿਆਇ-4:
ਕਹਾਈ ਲੇਖਣ: ਸਿਧਾਂਤ ਤੋ ਸਰੂਪ
ਇਸ ਇਕਾਈ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਉਪਰੰਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀ--
1.
ਕਹਾਈ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ, ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਣਗੇ।
2.
ਕਹਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਣਗੇ।
3.
ਕਹਾਈ ਸਮੀਖਿਆ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਣਗੇ।
4.
ਕਹਾਈ ਦੇ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਣਗੇ।
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ: ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਨਾਲ ਮੁੜ ਜੋੜਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਦਾ ਅਰਥ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਰਾਹੀਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਹਰ ਵਿਧਾਂ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਰੂਪ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਸਕਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਸਕਣਗੇ।
ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ: ਗਲਪ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਹਨ: (1) ਨਾਵਲ (2) ਕਹਾਈ
ਕਹਾਈ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ: ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਜਿੰਨਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਕਹਾਈ ਲੇਖਣ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵੀ ਉਨਾ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਕਹਾਈ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੋਈ। ਇਸਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਰਸ਼, ਨੈਤਿਕ ਕਥਾਵਾਂ, ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕਥਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਕਹਾਈ ਵਿੱਚ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਾਨਵੀ ਸੰਦਰਭ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਕਹਾਈ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ:
1.
1913-1935 ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ:
o ਹੰਝੂਆਂ ਦੇ ਹਾਰ
o ਸੱਧੇ ਹੋਏ ਫੁੱਲ
o ਗ੍ਰਬਖ਼ਸ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ
2.
ਦੂਸਰਾ ਪੜਾਅ (ਚੋਥੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਸਾਲਾਂ):
o ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਈ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਗੁਣਾਤਮਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਇਆ।
o ਮੱਧਕਾਲੀ ਅਧਿਆਤਮਕਵਾਦੀ ਅਤੇ ਰੁਮਾਂਸਵਾਦੀ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਆ ਗਈ।
3.
ਤੀਸਰਾ ਪੜਾਅ (ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ):
o ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਮ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼।
o ਰੋਹ ਅਤੇ ਵਿਧਰੋਹ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ।
4.
ਚੌਥਾ ਪੜਾਅ (1991 ਉਤਰ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ):
o ਨਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਉਤਰ ਅਧ ਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਕਹਾਈਆਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਣ ਲੱਗੇ।
o 1992 ਤੋਂ 1996 ਦੌਰਾਨ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਈਆਂ ਵਿਆਪਕ ਚਰਚਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈਆਂ।
ਕਹਾਈ ਦੇ ਤੱਤ:
1.
ਕਥਾਂਨਕ (Plot):
o ਕਹਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o ਕਹਾਈ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੱਖ ਉੱਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।
o ਕਹਾਈ ਦਾ ਕਥਾਨਕ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ (Characterization):
o ਕਹਾਈ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸੀਮਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o ਘਟਨਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਵਾਰਤਾਲਾਪ (Dialogue):
o ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਬਿਆਨ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਚੁਸਤ ਅਤੇ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
4.
ਵਾਤਾਵਰਨ (Setting):
o ਕਹਾਈ ਦੇ ਕਥਾਨਕ ਅਨੁਸਾਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
o ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਿਰਜਣਾ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਕਹਾਈ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਸ਼ੈਲੀ:
- ਕਹਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਤੇ ਅਖਾਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਕਥਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ, ਪੌਤਰਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ, ਵਾਰਤਾਲਾਪੀ ਸ਼ੈਲੀ, ਡਾਇਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਕਹਾਈ ਦਾ ਉਦੇਸ਼:
- ਹਰ ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਿਰਜਣ ਹਰ ਕੋਈ ਉਦੇਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਕਹਾਈ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ: ਕਹਾਈ ਲੇਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚਿਤਰਨਾ ਹੈ। ਕਹਾਈ ਵਿੱਚ ਕਥਾਨਕ, ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ, ਵਾਰਤਾਲਾਪ, ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਕਹਾਈ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ) ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ?
ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕੁਲ ਤਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:
1.
ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ (1913-1935): ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹੀ। ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਰਸ਼ਾਂ, ਨੈਤਿਕਿਤਾ, ਅਤੇ ਰੁਮਾਂਸਵਾਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਥਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਮੂਲਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ।
2.
ਦੂਸਰਾ ਪੜਾਅ (ਚੋਥੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ): ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਗੁਣਾਤਮਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਇਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੱਧਕਾਲੀ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਰੁਮਾਂਸਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਾਨਵੀ ਸੰਦਰਭਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਥਾਂ ਮਿਲੀ।
3.
ਤੀਜਾ ਪੜਾਅ (ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ): ਇਸ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਉੱਭਰ ਰਹੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨਕਸਲਵਾਦੀ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਰੋਹ ਅਤੇ ਵਿਧਰੋਹ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ।
ਇਹ ਤਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਉਪਰ ਰੌਸ਼ਨੀ ਘਾਓ ।
ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸੂਝਬੂਝ ਨਾਲ ਜਾਣਨਾ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੂਲ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:
1.
ਪਲਾਟ (ਕਥਾ ਸੰਰਚਨਾ): ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪਲਾਟ ਕਥਾ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸੁਰੱਖਿਆਪੂਰਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਕਲਪਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।
2.
ਪਾਤਰ (ਕਿਰਦਾਰ): ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਉਸਦੇ ਮੂਲ ਹੀਰੋ ਜਾਂ ਵੈਰੋਧੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੱਖ ਹਨ।
3.
ਥੀਮ (ਮੂਲ ਵਿਚਾਰ): ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਸੰਦੇਸ਼ ਜੋ ਲੇਖਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਨੈਤਿਕ ਪਾਠ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜਕ ਮਸਲੇ ਉਪਰ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4.
ਸੈਟਿੰਗ (ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਤੇ ਮਾਹੌਲ): ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਜਿੱਥੇ ਕਿਰਦਾਰ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ, ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਾਂਸਾਰਿਕ ਹਾਲਾਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
5.
ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ (ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ): ਲੇਖਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੇ ਪੁਰਸ਼, ਤੀਜੇ ਪੁਰਸ਼ ਜਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਵਾਲੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
6.
ਸੰਵਾਦ (ਬੋਲਚਾਲ): ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲਬਾਤ ਜੋ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਗੇ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।
7.
ਸ਼ੈਲੀ (ਲਿਖਤ ਦੀ ਰਚਨਾ): ਲੇਖਕ ਦੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੀਤ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਚੋਣ, ਵਾਕ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਢੰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
8.
ਮੂਡ (ਭਾਵਨਾ): ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਮਾਹੌਲ ਜੋ ਕਿ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਖਮ, ਉਤਸ਼ਾਹਪੂਰਨ ਜਾਂ ਦਰਦਨਾਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਤੱਤ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਰੂਪ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ ਅਤੇ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕਹਾਣ)) ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਤੋਂ ਨਾਵਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਕੀ ਹੈ?
ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਅਕਸਰ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
1.
ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ:
o ਕਹਾਣੀ: ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਰਸੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਅੱਖਰ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਾਫੀ ਸੰਕੁਚਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
o ਨਾਵਲ: ਨਾਵਲ ਲੰਬੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਕਥਾ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਪਾਤਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
2.
ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਕਥਾ:
o ਕਹਾਣੀ: ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਥਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ੀਲ ਮੁੱਖ ਮੋੜ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਨਾਵਲ: ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਤਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਵਿਸਤਾਰਸ਼ੀਲ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਛੋਟੇ ਕਥਾ ਧਾਰਾਵਾਂ, ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਖੋਜ, ਅਤੇ ਪਲਾਟ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
3.
ਪਲਾਟ ਅਤੇ ਸੰਰਚਨਾ:
o ਕਹਾਣੀ: ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪਲਾਟ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮੂਲ ਘਟਨਾ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾ ਦਾ ਸੁਪਰੀਮ ਮੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o ਨਾਵਲ: ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਕਥਾ ਬਹੁਤ ਵਿਆਪਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਮਾਂ ਪਰਿਚਾਰ, ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਥਾ ਰੇਖਾਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਕਈ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਖਰੇ ਮੋੜ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
4.
ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ:
o ਕਹਾਣੀ: ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਖਾਸ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o ਨਾਵਲ: ਨਾਵਲ ਦਾ ਪੜ੍ਹਨ ਇੱਕ ਵਧੀਕ ਸਮਾਂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
5.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
o ਕਹਾਣੀ: ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਧਾਰਨ, ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
o ਨਾਵਲ: ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਵਰਣਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਥਾ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਨੂੰ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਅੰਤਰ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ
5: ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ:
ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਲਾਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਕਾਰ, ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਲਕਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਵਿਧਾ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਠ ਦੀ ਮੌਲਿਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਲੇਖਣ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
1.
ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪੱਖ: ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਅਰਥਪੂਰਨ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਲੰਬੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਆਕਾਰ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ, ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸਮਝ ਦਵਾਈ ਗਈ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅੰਗਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪਛਾਣ: ਡਾ. ਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉਪਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਉਹ ਕਲਾਤਮਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਮੁੱਖੀ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਾਤਰ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਬਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟੀ ਅਤੇ ਤਿੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕ 'ਤੇ ਸਿਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਵਿਰਲੇ ਧਾਰਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਕ ਚੁੰਝ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹੇ।
3.
ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਗੁਣ: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ ਹਨ:
o ਛੋਟਾ ਆਕਾਰ: ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਆਕਾਰ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਵਿੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ।
o ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ: ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕੇ।
o ਕਲਾਤਮਕਤਾ: ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਕਲਾਤਮਕ ਤੱਤਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ ਘਟਨਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ।
o ਰੋਚਿਕਤਾ: ਪਾਠਕ ਦੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
o ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ: ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਚਲਾਕੀ ਅਤੇ ਗਤੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
4.
ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ:
o ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਪਰ:
§ ਪਾਤਰ ਪ੍ਰਧਾਨ
§ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ
§ ਘਟਨਾ ਪ੍ਰਧਾਨ
§ ਭਾਵ ਪ੍ਰਧਾਨ
o ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਪਰ:
§ ਉਤਮ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਧਾਨ
§ ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਧਾਨ
§ ਪੱਤਰ ਪੱਧਤੀ ਵਿਚ ਲਿਖੀ
§ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਪੱਧਤੀ ਵਿਚ ਲਿਖੀ
o ਉਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਪਰ:
§ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ
§ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ
o ਸਰੂਪ/ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਪਰ:
§ ਨਿਰਮਾਏ ਕਾਲੀਨ
§ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਾਲੀਨ
§ ਵਿਕਾਸ ਕਾਲੀਨ
5.
ਲੰਮੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ: ਲੰਮੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਗਲਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਮਿਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਲੰਮੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਇੱਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਿੱਕੀ ਥਹਾਈ ਵਿਚ ਥੀ ਅੰਤਰ ਹੰ?
ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਕਈ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਹਨ ਜੋ ਇਹ ਦੋਹਾਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅੰਤਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:
1.
ਆਕਾਰ (Length):
o ਕਹਾਣੀ: ਕਹਾਣੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਥਾ, ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
o ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ: ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਾਤਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸੰਕੇਤ ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਪ੍ਰਧਾਨ ਪਾਸੇ (Focus):
o ਕਹਾਣੀ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਥਾ ਦੇ ਕਈ ਪੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਥਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ਤਾਰ, ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਕਾਸ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ। ਕਹਾਣੀ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ।
o ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਾਤਰ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸੁਚੱਜੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਕਲਾਤਮਕ ਪੱਖ (Artistic Aspect):
o ਕਹਾਣੀ: ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਲਾਤਮਕਤਾ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਥਾ, ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਖਿਆਤ ਦਾ ਗਹਿਰਾ ਪੱਧਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਅਖਿਆ ਵਧੇਰੇ ਜਟਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ: ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਲਾਤਮਕਤਾ ਕੁਝ ਸਧਾਰਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਪਹੰਚਣਯੋਗ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਾਤਰ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
4.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
(Characteristics):
o ਕਹਾਣੀ: ਕਹਾਣੀ ਅਕਸਰ ਇਕ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਮੂਹਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿਕੋਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਪਾਸਿਆਂ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ: ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਜਾਂ ਘਟਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਧਾਰ ਇੱਕ ਤਿੱਖੇ ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਘਟਨਾ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
5.
ਅਧਿਕਾਰਕਤਾ
(Intensity):
o ਕਹਾਣੀ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਇਨਵੋਲਵਮੈਂਟ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਤਿੱਖੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਤੇਜ਼ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹਰ ਇਕ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਨਿੱਥੀ ਥਹਾਣੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਬਾਰੋਂ ਦੱਸੇ
ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ (short story) ਦੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਆਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਵੇਂ ਸੰਰਚਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
1.
ਚਰਚਾ
(Introduction):
o ਜਗਹ ਅਤੇ ਸਮਾਂ (Setting): ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਜਗਹ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤਮਾਨ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o ਪਾਤਰ (Characters): ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਜੁੜਾਈ (Rising
Action):
o ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਘਟਨਾਵਾਂ (Complications): ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ ਵਧਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਥੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਉੱਚ ਨੁਕਤਾ (Climax):
o ਪ੍ਰमुख ਘਟਨਾ (Turning Point): ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦਾ ਅਲੱਗ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੱਸਾ ਬਹੁਤ ਉਚ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਪਤਨ (Falling
Action):
o ਸਮਾਧਾਨ (Resolution): ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਧੀਕ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
5.
ਅੰਤ
(Conclusion):
o ਨਿਡਰੜ ਜਾਂ ਪਾਠਕ ਦਾ ਅਨੁਭਵ (Denouement): ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਅੰਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸਮਾਪਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੰਤਮ ਸੁਝਾਅ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੁਨੇਹੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਧਾਰਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੱਡਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਲਘੂ ਕਹਾਈ ਜਾਂ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਈ ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦੱਜੇ।
ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ (Short Story) ਜਾਂ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ (Microfiction) ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਅਦਵੀ ਚਰਿਤਰ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਾਤਰ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਿੰਪਲ ਅਤੇ ਫੋਕਸ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਪਲ ਜਾਂ ਹਾਦਸੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਸਿੱਧਾਂਤ ਹਨ ਜੋ ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹਨ:
1.
ਸੰਖੇਪਤਾ (Brevity):
o ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਇਕ ਪੰਨਾ ਜਾਂ ਕੁਝ ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਿਚ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸੰਕੇਤਕਤਾ (Focus and Concentration):
o ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਂ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਹੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਲ (Specific Event or Moment):
o ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਲ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਇਕ ਸਪਸ਼ਟ ਸੰਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਖ ਦਿੱਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4.
ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਕੁਚਿਤ ਅਧਿਐਨ (Concise Characterization):
o ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਲੇਖਨ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਿਨਾਂ ਕਈ ਪਹਲੂਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਕੜੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਧਾਰਣ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
5.
ਐਂਡਿੰਗ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ (Impactful Ending):
o ਲਘੂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਦਿੱਖਾਈ ਜਾਂ ਸੰਜੋਗ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਸੋਚਣ 'ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਤ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਲ ਦੀ ਖਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰਥਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
6.
ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ (Emotional Impact):
o ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਅਮਲਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਅਸਰਦਾਰ ਅਨੁਭਵ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤ ਇੱਕ ਅਦਵਿਤੀਅਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸਮਝ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰ ਅਨੁਭਵ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਕਹਾਈ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਥੀ ਹੈ?
ਨਾਵਲ (Novel) ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ (Short
Story) ਦੋਹਾਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1.
ਲੰਬਾਈ:
o ਨਾਵਲ: ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਅਕਸਰ ਸੈਂਕੜੇ ਪੰਨੇ ਜਾਂ ਸੇਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਕਹਾਣੀ: ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾਸ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਇੱਕ ਜਾਂ ਕੁਝ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2.
ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਬਣਤਰ:
o ਨਾਵਲ: ਵੱਡੇ ਪਾਤਰਾਂ, ਕਹਾਣੀ ਦੀਆਂ ਲੀਨ ਅਤੇ ਉਪ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਬਪਲਾਟ, ਥੀਮਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਿਸਤਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
o ਕਹਾਣੀ: ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਲ ਜਾਂ ਘਟਨਾ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸਧਾਰਣ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3.
ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਕਾਸ:
o ਨਾਵਲ: ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਧੀਕ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਕਹਾਣੀ: ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਚਿੱਤਰਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਸੰਖੇਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਪਰ ਸਪਸ਼ਟ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ:
o ਨਾਵਲ: ਨਾਵਲ ਅਕਸਰ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਹਿਰਾ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
o ਕਹਾਣੀ: ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਮੋਹਕ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇਹਤਰੀਨ ਅਨੁਭਵ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
5.
ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਸਹਾਰਾ:
o ਨਾਵਲ: ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਮੂਲ ਸਕੀਮਾ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਲਾਂ, ਹਾਦਸਿਆਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਕ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਵਿਵਰਣ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਕਹਾਣੀ: ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਸੁਚੱਜੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਅੰਤਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲਿਖਾਰੀ ਜਾਂ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਕੋਈ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਉਪਰ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਈ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੇ।
ਇਹ ਰਹੀ ਇੱਕ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ "ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ" ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ:
ਸੋਨੇ ਦਾ ਰਾਹ
ਸਵੇਰੇ ਸੂਰਜ ਸਹੀ ਥਾਂ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਲੋਹਾਨ ਮਹਿਲ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੇ ਆਰੰਭ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਧਾਰਣ ਵਰਗੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਹਰ ਕੋਈ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਲੈ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਸੀ ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਰਾਗਨੀ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਮੁਹੱਬਤ।
ਜੇਤੂ, ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਧਨ ਮੁਲਾਜਮ ਸੀ ਜੋ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਰਾਗਨੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਕਾਨ ਮਹਿਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੀ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਤੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਦੇ ਬੇਹਦ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਸੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਅਮਨਤ ਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਜਾਣਿਆ ਸੀ।
ਇੱਕ ਦਿਨ, ਜਦੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਚੁੱਕ ਗਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਬੇਚੈਨੀ ਦੀ ਹਵਾ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਰਾਗਨੀ ਨੇ ਗਲਤ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਤਨਾਅ ਵੱਜੋਂ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਹ ਲਕੜੀ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਭਰੀ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਜੇਤੂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਜਾਣਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਕ ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪਾਓਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ।
ਇੱਕ ਦਿਨ, ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਰਾਗਨੀ ਨੇ ਇੱਕ ਯਕੀਨ ਨਾਲ ਚੁਣਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅਸਲੀ ਰਾਹ ਤੋਂ ਭਟਕਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਮਾਨ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਨੀਤੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਇਆ।
ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਸੱਚੀ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਤਸੱਲੀ ਇਸ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਯਕੀਨ ਸਹੀ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਰੱਖੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੇ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸੰਤੋਸ਼ ਲਈ ਸਹੀ ਰਸਤੇ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਅਤੇ ਲਗਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ-6:
ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਪੇਸ਼ਕਸ਼: ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਵਲ ਦੇ ਤੱਤਾਂ, ਵਰਗੀਕਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੇਗੀ।
ਅਧਿਆਇ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਬਾਤਾਂ:
1.
ਨਾਵਲ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪੱਖ:
o ਨਾਵਲ ਦਾ ਅਰਥ: ਨਾਵਲ ਸਬਦ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ "ਅਨੇਕਾ" ਜਾਂ "ਨਵਾਂ" ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 'ਉਪਨਿਆਸ' ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ 'ਨਾਵਲ' ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਰਸਮਈ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਰਾਲਫ਼ ਫ਼ਾਕਸ ਦੀ ਧਾਰਣਾ: ਉਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾਵਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਲਪਨਾਤਮਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਹ ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਦਾ ਦਰਪਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮੇ ਅਤੇ ਸਾਰਥਕਤਾ ਦੇ ਸੰਗ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o ਨਿਊ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ: ਨਾਵਲ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਦਾ ਗੱਥਾ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਾਸਤਵਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਨਾਵਲ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ:
o ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਪਰ:
1.
ਘਟਨਾ ਪ੍ਰਧਾਨ: ਨਾਵਲ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੋਵੇ।
2.
ਚਰਿੱਤਰ ਪ੍ਰਧਾਨ: ਨਾਵਲ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਰਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
3.
ਨਾਟਕੀ: ਨਾਵਲ ਜੋ ਨਾਟਕ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
o ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਪਰ:
1.
ਸਮਾਜਿਕ: ਸਮਾਜਿਕ ਮਸਲੇ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨਾਵਲ।
2.
ਆਰਥਿਕ: ਆਰਥਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਲਿਖੇ ਨਾਵਲ।
3.
ਰਾਜਨੀਤਿਕ: ਰਾਜਨੀਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਨਾਵਲ।
4.
ਧਾਰਮਿਕ: ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਤਮਕ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਨਾਵਲ।
5.
ਸਭਿਆਚਾਰਕ: ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਰੀਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਵਲ।
6.
ਇਤਿਹਾਸਕ: ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਨਾਵਲ।
7.
ਮਿਥਕ/ਪੌਰਾਇਕ: ਮਿਥਕ ਅਤੇ ਪੌਰਾਇਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਵਲ।
8.
ਵਿਗਿਆਨਕ: ਵਿਗਿਆਨਕ ਮੌਜ਼ੂਆਤ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਾਵਲ।
o ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਪਰ:
1.
ਕਥਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ: ਜਿੱਥੇ ਕਥਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਆਤਮ-ਕਥਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3.
ਡਾਇਰੀ/ਪੱਤਰ ਸ਼ੈਲੀ: ਜਿੱਥੇ ਪੱਤਰਾਂ ਜਾਂ ਡਾਇਰੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
3.
ਨਾਵਲ ਦੇ ਤੱਤ:
o ਕਥਾਨਕ: ਨਾਵਲ ਦਾ ਆਧਾਰ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸਦੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਦਾ ਹੈ। ਵਧੀਆ ਨਾਵਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕਥਾ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਣ।
o ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ: ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥਮਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕਥਾ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ:
o ਭਾਦੀ ਵੀਰ ਸਿੰਘ: ਆਪਣਾ ਨਾਵਲ 'ਸੂੰਦਰੀ' ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੀ ਮੂਲਿਕਤਾ ਦਾ ਅਰੰਭ ਕੀਤਾ।
o ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ: 'ਖੂਨ ਦੇ ਸੋਹਿਲੇ', 'ਅੱਗ ਦੀ ਖੋਜ' ਵਰਗੇ ਨਾਵਲਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ।
o ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ, ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ: ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਦਿਗਜ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸੰਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ, ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੀ ਤਰੀਕ, ਉਸ ਦੇ ਤੱਤ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਮਿਲੇਗੀ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਨਾਵਲ ਦਾ ਅਰਬ ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ।
ਨਾਵਲ ਦਾ ਅਰਥ ਅਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਖਾਸ ਗੱਲਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
ਨਾਵਲ ਦਾ ਅਰਥ
1.
ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮੂਲ ਰੂਪ:
o ਨਾਵਲ ਸ਼ਬਦ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ "novus" ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਨਵਾਂ" ਜਾਂ "ਅਨੇਕ". ਇਸ ਲਈ, ਨਾਵਲ ਦਾ ਮੂਲ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ "ਨਵਾਂ ਕਹਾਣੀ" ਜਾਂ "ਨਵਾਂ ਕਥਾ".
2.
ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸਬਦ:
o ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ, "ਨਾਵਲ" ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸ਼ਬਦ "ਉਪਨਿਆਸ" ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ "ਉਪ-ਨਿਆਸ" ਜਾਂ "ਉਪ-ਨਿਯਾਸ", ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਧਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਜੜਨਾ" ਜਾਂ "ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰਨਾ".
3.
ਸਾਹਿਤਿਕ ਨਜ਼ਰੀਆ:
o ਨਾਵਲ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਨੋਖੇ ਤੇ ਰਸ ਭਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਥਾ ਜਾਂ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵਿਧੀਵਤ ਅਥਵਾ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
ਨਾਵਲ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
1.
ਰਾਲਫ਼ ਫ਼ਾਕਸ ਦੀ ਧਾਰਣਾ:
o ਰਾਲਫ਼ ਫ਼ਾਕਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨਾਵਲ "ਕਲਪਨਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗੱਦ" ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ "ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਦਾ ਗੱਦ" ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਧਿਕਤਮ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਅਤੇ ਵਰਣਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਨਿਊ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ:
o ਨਿਊ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਮੁਤਾਬਕ, ਨਾਵਲ ਉਹ ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਦਾ ਆਖਿਆਨ ਜਾਂ ਬ੍ਰਿਤਾਂਤ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸਤਵਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਤਾ ਦਾ ਦਾਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਕਥਾਨਕ ਰਾਹੀ ਚਿੱਤਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਾਵਲ ਦੀ ਵਰਗੀਕਰਨ
1.
ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ:
o ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
§ ਘਟਨਾ ਪ੍ਰਧਾਨ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
§ ਚਰਿੱਤਰ ਪ੍ਰਧਾਨ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਉਪਰ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
§ ਨਾਟਕੀ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਮਈ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
2.
ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ:
o ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕਈ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
§ ਸਮਾਜਿਕ
§ ਆਰਥਿਕ
§ ਰਾਜਨੀਤਿਕ
§ ਧਾਰਮਿਕ
§ ਸਭਿਆਚਾਰਕ
§ ਇਤਿਹਾਸਕ
§ ਮਿਥਕ/ਪੌਰਾਇਕ
§ ਵਿਗਿਆਨਕ
3.
ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ:
o ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
§ ਕਥਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ: ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਥਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ।
§ ਆਤਮ-ਕਥਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ: ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਬੀਤੀ ਜਾਂ ਜੀਵਨ ਕਥਾ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ।
§ ਡਾਇਰੀ/ਪੱਤਰ ਸ਼ੈਲੀ: ਡਾਇਰੀ ਜਾਂ ਪੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਕਥਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਨਾਵਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜੋ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਵਿਚ ਨਾਵਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਕਿਵੇ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਨਾਵਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਦਲਾਵ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਤੇਕਨੋਲੋਜੀ, ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਨਾਵਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਰਹੇ ਹਨ:
1. ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਬਦਲਾਵ
- ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਥਿਤੀ: ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਮੈਟਰਾਂ ਨੂੰ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ, ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵੱਖਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਾਮਾਜਿਕ ਵਿਸ਼ੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕਤਾ, ਪੂਰਾ ਅਤੇ ਅਧੂਰਾ ਗਲਤੀ, ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਕਲਚਰ, ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਵਿਭਿੰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ: ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਕਾਰਾਂ, ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਲਿੰਗਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਰਹਾਨਾ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਦਾ ਹੈ।
2. ਆਰਥਿਕ ਬਦਲਾਵ
- ਗਲੋਬਲ ਸੂਝ-ਬੂਝ: ਆਰਥਿਕ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਨਾਲ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਬਜ਼ਾਰ, ਗਲੋਬਲ ਵਪਾਰ, ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ।
- ਵਿਸ਼ਵ ਪਾਠਕਾਂ: ਨਾਵਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
3. ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਕਲ ਬਦਲਾਵ
- ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਧਿਅਮ: ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਦੇ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚ ਬਦਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ, ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਕਲਚਰ, ਸਾਇਬਰ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈਟ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਸਵਾਲ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ।
- ਕਿਫਾਇਤ ਸ਼ੁਦਾ ਰਚਨਾ: ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰੂਪਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਅਤੇ ਵਿਰਚੁਅਲ ਰੀਐਲਿਟੀ, ਨੂੰ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾਵਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
4. ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬਦਲਾਵ
- ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਸ਼ੇ: ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੁਰਤਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਲੋਕਧਾਰਾ, ਬੇਹਤਰੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮਸਲੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਸਦੇ ਹਨ।
- ਬਹੁਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤੱਤ: ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ
ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਨੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਦਲਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਨਾਵਲਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਸਾਰਤ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਨਾਵਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ?
ਨਾਵਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਧਿਆਤਮਿਕ, ਰਚਨਾਤਮਿਕ, ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਨਾਵਲ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸ਼ਾਟੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਨਾਵਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1. ਪਲਾਟ (Plot)
- ਅਰਥ: ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਢਾਂਚਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਵਿਆਪਕ ਇਤਿਹਾਸ, ਅਤੇ ਨਤੀਜਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਲੱਖਣ: ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਰਨਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਲਾਟ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਸ਼ੁਰੂਆਤ
(Exposition), ਮੱਧ
(Rising Action), ਅਤੇ ਅੰਤ (Climax and Resolution)।
2. ਚਰਿੱਤਰ (Character)
- ਅਰਥ: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅਦਾਕਾਰ ਜਾਂ ਸਾਧਾਰਨ ਜੀਵ, ਜੋ ਪਲਾਟ ਦੇ ਇਵੈਂਟਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
- ਲੱਖਣ: ਚਰਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ (Protagonist) ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ
(Antagonist) ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਰਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਰਵੈਏ, ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
3. ਥੀਮ (Theme)
- ਅਰਥ: ਨਾਵਲ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਸੁਨੇਹਾ, ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਲੱਖਣ: ਥੀਮ ਸਮਾਜਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਜਾਂ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿਆਰ, ਅਦਾਲਤ, ਹਿੰਸਾ, ਅਤੇ ਆਤਮ-ਖੋਜ।
4. ਸੈਟਿੰਗ (Setting)
- ਅਰਥ: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਮਾਂ।
- ਲੱਖਣ: ਸੈਟਿੰਗ ਪਾਰਿਸਥਿਤੀਆਂ, ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਾਨ, ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਚਰਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪਲਾਟ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
5. ਨੁਕਤਾਸਾਰ (Point of
View)
- ਅਰਥ: ਨਾਵਲ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ।
- ਲੱਖਣ: ਇਹ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਥਾਪਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ
(First-Person), ਤੀਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਿਮਪਲ (Third-Person Limited),
ਜਾਂ ਤੀਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਓਮਨੀਪੋਟੈਂਟ
(Third-Person Omniscient) ਪਿਛੋਂ।
6. ਸਟਾਈਲ (Style)
- ਅਰਥ: ਲੇਖਕ ਦੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ, ਸਹਿਯੋਗ, ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਲੱਖਣ: ਸਟਾਈਲ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਰਤਾਰਾ, ਪੰਗਤੀਆਂ, ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਅਤੇ ਰੁਚੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
7. ਟੋਨ (Tone)
- ਅਰਥ: ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੂਡ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ।
- ਲੱਖਣ: ਟੋਨ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਾਸਿਆਸਪਦ, ਗੰਭੀਰ, ਪੀੜਿਤ, ਆਦਿ।
8. ਸੰਬੰਧ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ (Conflict and Resolution)
- ਅਰਥ: ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਲ।
- ਲੱਖਣ: ਸੰਘਰਸ਼ ਪਲਾਟ ਨੂੰ ਅਗੇ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਹੱਲ ਸੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਨਤੀਜੇ 'ਤੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਤੱਤ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਨਾਵਲ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਨੁਭੂਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਤੇ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ-7:
ਨਾਵਲ ਲੇਖ: ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ, ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ: ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਅਤੇ ਲਘੂ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾਵਲ ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਿਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੇਗੀ।
ਨਾਵਲ:
- ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਠਭੂਮੀ: ਨਾਵਲ ਦਾ ਅਰਥ 'ਨਵਾਂ' ਜਾਂ 'ਨਵੀਨ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਖਤਾਂ ਅਤੇ ਚਿੱਠੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਲੰਮੇ ਜੀਵਨ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ।
- ਜੀਵਨ ਕਥਾ: ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਬੜੇ ਸਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਥਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ: ਚੰਗਾ ਨਾਵਲ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ ਦਿਲ ਪਰਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਸਗੋਂ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਮਾਰਗ ਵਿੱਚ ਉੱਨਤੀ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੁਝਾਅ ਵੀ ਮਿਲਣ।
- ਸੰਸਕਾਰਕ ਅਤੇ ਵਾਇਗਿਆਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਨਾਵਲ ਦੀ ਉਪਜ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਨਅਤੀ ਇਨਕਲਾਬ ਹੋਏ। ਇਹ ਮਸੀਨੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀਆਂ ਵਰਤਮਾਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ:
1.
ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਨਾਵਲ:
o ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਸੰਗ: ਪੂੰਜਵਾਦੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ। ਇਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਵੱਧਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
o ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੈਦਾਵਾਰ: ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਹੋਂਸਲਾ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਕਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਇਆ।
2.
ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਾਵਲ:
o ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਲਾ: ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣਾ ਇੱਕ ਕਠਿਨ ਕਲਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਸਮ ਰਿਵਾਜ, ਬੋਲੀ, ਅਤੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
o ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸੂਝ ਦੇ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
3.
ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਨਾਵਲ:
o ਸਮਾਜਿਕ ਪਹਲੂ: ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਨਾਵਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਨਾਵਲ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
o ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰੋਮਾਂਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ ਗਏ। ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ, ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਕਾਰਗਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਨਾਵਲ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ:
- ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਿਰਜਣਾ: ਨਾਵਲ ਦਾ ਅਧਾਰ ਸੰਸਾਰਿਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰਕ ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਮਝ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਵਿਡੰਬਨਾ: ਨਾਵਲ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੀ ਸੁਭਾਵਿਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਡੰਬਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਿਡੰਬਨਾ, ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਵਿਡੰਬਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਸੰਪੂਰਨਤਾ:
- ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੂਪ: ਨਾਵਲ ਦਾ ਰੂਪ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਤਾਰ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਅੰਗ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਵਿਡੰਬਨਾ ਅਤੇ ਸੰਜੀਦਗੀ: ਵਿਡੰਬਨਾ ਨਾਵਲ ਦੀ ਵਿਧਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਨੇੜਿਉਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਵਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਸਮਝ ਪਾਉਣਗੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਗੇ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਤੋਂ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੰ?
ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਲਘੂ ਨਾਵਲ (ਜਿਸਨੂੰ ਨਾਵਲੈਟ ਵੀ ਕਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵਿਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ, ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅੰਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1. ਆਕਾਰ:
ਲੰਮਾ ਨਾਵਲ:
- ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 100,000 ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾਈ ਵਾਲੇ ਪਲਾਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਉਦੇਸ਼ ਤਸਵੀਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਲਘੂ ਨਾਵਲ:
- ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 20,000 ਤੋਂ 50,000 ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀ ਕਹਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਪਲਾਟ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਦੇ ਮਾਪ ਦੇ ਕਾਫੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2. ਸੰਰਚਨਾ:
ਲੰਮਾ ਨਾਵਲ:
- ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਿਆਰੀ ਸੰਚਾਰ ਤਰੀਕੇ ਅਤੇ ਅਦਾਂ-ਪਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਲਾਟ ਸਬ-ਪਲਾਟਾਂ, ਮੋੜਾਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਵਿਭਿੰਨ ਚੈਪਟਰਾਂ ਜਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਲਘੂ ਨਾਵਲ:
- ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਘਣੀ ਅਤੇ ਤਰਤੀਬ ਵਾਲੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਆਕਾਰ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ, ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਕਥਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੌਂਡੈਂਸਡ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਚੈਪਟਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
3. ਪਲਾਟ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ:
ਲੰਮਾ ਨਾਵਲ:
- ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਪਲਾਟ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੰਬੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਰੇਖਾ ਅਤੇ ਅਨੁਸਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਕਹਾਣੀ ਅਕਸਰ ਇਕ ਨਿੱਜੀ ਲਾਈਨ, ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਤਹਿਕਾਂ ਤੇ ਸਿਰਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਲਘੂ ਨਾਵਲ:
- ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਜਾਂ ਘਟਨਾ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਘਣੇ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਮਿਤੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4. ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਤਰੀਕੇ:
ਲੰਮਾ ਨਾਵਲ:
- ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ, ਆਮਦਨੀ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜੇੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸੰਪੂਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਪੈਡੂ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਲਘੂ ਨਾਵਲ:
- ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਕਨਸਿਸਟੈਂਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਸੰਦਰਭਾਂ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਚਾਰ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
- ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਾਸ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਅੰਤਰ ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਤਮਿਕ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਬੁਨਿਆਦ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਦੱਸੇਂ।
ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਬਣਤਰ (structure) ਕਾਫੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਜਟਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁਗਠਿਤ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਣਤਰ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:
1. ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
(Exposition):
- ਪਿਛੋਕੜ: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ, ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਪਰਿਚਿਤ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਦਾਲਤ, ਜਗ੍ਹਾ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਰਿਬੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼: ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਵਧਾਓ (Rising
Action):
- ਪਲਾਟ ਦੀ ਵਿਕਾਸ: ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਐਕਸ਼ਨ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਲਾਟ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਤਨਾਵ ਅਤੇ ਰੁਚਿਕਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਕੰਫਲਿਕਟਾਂ: ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
3. ਉਤਕਰਸ਼ (Climax):
- ਮੁਖ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹਕ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਪਣੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਊਚਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਚਰਮ 'ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਅੰਨਮੁਖ ਸੰਘਰਸ਼: ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਧਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਂ ਚੁਣੌਤੀ ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੂਲ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।
4. ਗ੍ਰਹਿਣ (Falling
Action):
- ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ: ਉਤਕਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਸਮਾਪਤੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5. ਸਮਾਪਤੀ
(Resolution):
- ਅੰਤ: ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਵਸਥਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਕ ਨਿਰਣਾਯਕ ਮੁਕਾਮ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।
- ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਜਾਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ: ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਜਾਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਿਰਣਾਯਕ ਅੰਤ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
6. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ (Epilogue):
- ਇਸਤੇ ਸਥਿਤੀ: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਬਾਅਦ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਵਾਣੀ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
7. ਸਹਾਇਕ ਤੱਤ (Subplots):
- ਸਹਾਇਕ ਕਹਾਣੀਆਂ: ਮੁੱਖ ਪਲਾਟ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਦੂਜੇ ਛੋਟੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਾਂ ਉਪਕਹਾਣੀਆਂ ਜੋ ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸਹਾਇਕ ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਲੇਨ-ਦੇਨ: ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਤੱਤ ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਠੋਸ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾਈ ਵਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਉਪਰ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਉ।
ਲਘੂ ਨਾਵਲ (novella) ਦੀ ਬਣਤਰ, ਇੱਕ ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ, ਸਧਾਰਣਤੌਰ ਤੇ ਕਾਫੀ ਸੰਕੁਚਿਤ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਸੰਰਚਨਾ ਅਲੱਗ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਅਮੂਮਨ ਕੁਝ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:
1. ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ (Exposition):
- ਸਥਾਪਨਾ: ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ, ਸਥਾਨ, ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪਿਛੋਕੜ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦੇ ਨਾਲ ਪਰਿਚਿਤ ਕਰਾਉਣਾ ਹੈ।
- ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
2. ਵਧਾਓ (Rising
Action):
- ਪਲਾਟ ਦੀ ਵਿਕਾਸ: ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਾਮੂਲੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਧਾਓ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ: ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਰਸਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3. ਉਤਕਰਸ਼ (Climax):
- ਮੁੱਖ ਿਵੰਬਤਾਨ: ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਂ ਤਣਾਅ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਪਣੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੋੜ ਸਾਰੀਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਨਿਰਣਾਯਕ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।
4. ਗ੍ਰਹਿਣ (Falling
Action):
- ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ: ਉਤਕਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਹੱਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਰਸਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ: ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਵਾਂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਜਾਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
5. ਸਮਾਪਤੀ
(Resolution):
- ਅੰਤ: ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਹਾਲਤ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਜਾਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਅੰਤ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।
- ਨਿਰਣਾਯਕ ਚਰਮ: ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰਣਾਯਕ ਸਮੇਂ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
6. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ (Epilogue)
(ਵਿਕਲਪਿਕ):
- ਸਮਾਪਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ: ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਬਾਅਦ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਵਾਣੀ ਦਰਸਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
7. ਸਹਾਇਕ ਤੱਤ (Subplots):
- ਸਹਾਇਕ ਕਹਾਣੀਆਂ: ਛੋਟੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜੋ ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਮੱਧਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਬਣਦੀ ਹੈ।
8. ਛੋਟੇ ਅੰਸ਼ (Shorter Sections):
- ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਘਣਾਈ: ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਅੰਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਧਿਆਨ ਆਕਰਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ਼ ਸਥਾਪਤ, ਵਿਕਸਤ, ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਯਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨ ਦਵੇ।
ਲੰਮੇ ਨਾਵਲ (novels) ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵਿਆਖਿਆਤ, ਪਾਤਰਾਂ, ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਵਰਣ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦੇ, ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅੰਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੰਮੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ:
1. "ਵੈੱਕਸ਼ਨ: 1984"
(1984) – ਜਾਰਜ ਔਰਵੈੱਲ:
- ਵਿਸ਼ਾ: ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਿਸਟੋਪੀਆ ਦਿੱਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਹਰ ਪਾਸਾ ਹੱਕਮਾਨੀ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਇਕ ਟ Totalitarian ਰਾਜ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆ ਆਜ਼ਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਹਨ।
2. "ਵਪਾਰ ਦਿਸ਼ਾ" (To Kill a Mockingbird) – ਹਾਰਪਰ ਲੀ:
- ਵਿਸ਼ਾ: ਇਹ ਨਾਵਲ ਸਹੀ ਅਤੇ ਗਲਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਕਲਾਸ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸੁਝਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਣਸਮਝਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਦਾ ਹੈ।
3. "ਪ੍ਰਾਈਡ ਐਂਡ ਪ੍ਰੇਜੁਡਿਸ" (Pride and Prejudice) – ਜੇਨ ਆਸਟਿਨ:
- ਵਿਸ਼ਾ: ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਇਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਲੇਵਲਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ, ਐਲੀਜ਼ਾਬੇਥ ਬੈਨਟ ਅਤੇ ਫਿਟਜ਼ਵਿਲੀਅਮ ਡਾਰਸੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਧਾਰਣਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
4. "ਜਾਂਜ਼ੀ ਟੋਪੂ" (One Hundred Years of
Solitude) – ਗਾਬ੍ਰੀਏਲ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼:
- ਵਿਸ਼ਾ: ਇਹ ਨਾਵਲ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁਪਰੀਟਿਸ਼ਨਲ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਮੰਝੇ ਹੋਏ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਮੈਜਿਕਲ ਰੀਲਿਜ਼ਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਅਤੇ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
5. "ਮੋਬੀ ਡਿਕ" (Moby-Dick) – ਹਰਮਨ ਮੇਲਵਿਲ:
- ਵਿਸ਼ਾ: ਇਹ ਨਾਵਲ ਇਕ ਵੱਡੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਥਲਾਵਰ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਨਾਵਿਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਵਾਲੜੀ ਨੂੰ ਢੂੰਢਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਟੇਮਸ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਗਹਿਰਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
6. "ਵਾਰ ਐਂਡ ਪਿਸ" (War and Peace) – ਲੇਵ ਟੋਲਸਟੌਇ:
- ਵਿਸ਼ਾ: ਇਹ ਨਾਵਲ ਰੂਸ ਦੇ ਨੈਪੋਲਿਅਨਿਕ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ, ਅਰਥਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਦੇ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਅਧਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
7. "ਡਨ ਕਿਹੋਟ" (Don Quixote) – ਮਿਗੇਲ ਦੇ ਸਰਵਾਂਟਸ:
- ਵਿਸ਼ਾ: ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜੋ ਹਥਿਆਰ ਬਰਤ ਕੇ ਕੈਲੀਫ਼ੀਸ਼ਨ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮੁਹੱਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਿਟਰੇਰੀ ਕਾਰਜ ਰੋਮਾਂਟਿਕਤਾ ਅਤੇ ਅਸਲੀਅਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੰਮੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ, ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਮੁੱਦੇ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਂ ਉਪਰ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰੇਂ।
ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਂ ਉਪਰ ਲਘੂ ਨਾਵਲ (novella) ਲਿਖਣ ਦੇ ਲਈ, ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਪੌਲਿੰਗ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ:
ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਦਾ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਸੈਟਅਪ:
ਨਾਵਲ ਦਾ ਨਾਂ: "ਬਦਲਦੇ ਰੰਗ"
ਵਿਸ਼ਾ:
ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾਤ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਅਸਰਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਗਰ ਬਾਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਾਇਫ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਰਚਨਾ:
1.
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
(Introduction):
o ਸਥਾਨ: ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਜਾਂ ਗ੍ਰਾਮ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਸਾਧਾਰਣ ਜੀਵਨ ਜਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦੇ ਹਨ।
o ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ: ਰਾਮੂ, ਇਕ ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਧੀਰਜੀ ਲਡ਼ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਅਤੇ ਸੁਨਿਤਾ, ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਲੜਕੀ ਜੋ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖਦੀ ਹੈ।
2.
ਕਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅੰਗ (Plot Development):
o ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦੇ: ਗਰੀਬੀ, ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਘਾਟ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਘਾਟ।
o ਮੁੱਖ ਘਟਨਾ: ਸੁਨਿਤਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਮੂ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਸਮਾਨਤਾ ਨਾਲ ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ।
3.
ਚੁਣੌਤੀ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦ (Conflict and Dilemma):
o ਵਿਰੋਧ: ਸੁਨਿਤਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪੰਥ ਅਤੇ ਰਾਮੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਰੀਬ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼।
o ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਰੋਧ: ਦੋਨੋਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਟਕਰਾਅ।
4.
ਆਪਣੇ ਹੱਲ (Resolution):
o ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਵਾਲ: ਸੁਨਿਤਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰਾਮੂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਗਰੀਬੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਪਰਿਣਾਮ।
o ਸਮਾਜਿਕ ਬਦਲਾਅ: ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਅਤੇ ਹੱਲ।
5.
ਨਿਰਣਾਇਕ
(Conclusion):
o ਮੁੱਖ ਸੰਦੇਸ਼: ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਸਮਾਧਾਨ। ਗਰੀਬੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਜਰੂਰਤ।
ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ:
- ਜਸਵੀਰ: ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਮਹਿਲਾ ਜੋ ਸੁਨਿਤਾ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਂਦੀ ਹੈ।
- ਡਾ. ਸ਼ਰਮਾ: ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਆਦਾਤਾ ਜੋ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉਪਕਰਨ:
- ਸੰਵਾਦ: ਰਾਸ਼ਟਰ, ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗਹਿਰੇ ਸੰਵਾਦ ਜੋ ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
- ਪਾਰਿਸ਼ਵਿਕ ਵੇਰਵੇ: ਪਿੰਡ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਵਰਣਨਾ ਜੋ ਨਾਵਲ ਦੇ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ, ਤੁਹਾਡੇ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ-8:
ਨਾਟਕ ਦਾ ਆਰੰਭ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਰੂਪ
ਨਾਟਕ ਦਾ ਆਰੰਭ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ:
1.
ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਸਰੂਪ:
o ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ 'ਨਾਟਯ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ 'ਨਟ' ਅਤੇ 'ਨਾਟ' ਧਾੜੂਆਂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।
2.
ਨਾਟਕ ਦਾ ਆਰੰਭ:
o ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਕਲਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਯੂਨਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਲਈ 'ਡਰਾਮਾ' ਅਤੇ 'ਪਲੇ' ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 'ਡਰਾਮਾ' ਸ਼ਬਦ 'ਡਰਾਉ' ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਕਾਰਜ ਜਾਂ ਕਰਮ ਰਾਹੀ ਕੁਝ ਦਰਸਾਉਣਾ ਹੈ। 'ਪਲੇ' ਸ਼ਬਦ ਭਾਰਤੀ ਸਬਦ 'ਕੂਪਕ' ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਾਟਕ ਦੀ ਵਿਧਾ ਦਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3.
ਨਾਟਕ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
o ਭਾਈ ਕਾਨੂ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਅਤੇ ਡਾ. ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਧਾਰਣਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਨਾਟਕ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਕਲਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸਾਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਲਾ ਨਾਟਕਕਾਰ ਦੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਯਤਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
4.
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦਾ ਵਿਕਾਸ:
o ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਹੋਇਆ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਨਾਟਕ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ। ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲਿਖੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ।
5.
ਵਰਤਮਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ:
o 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਖਿਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਵਿਚ ਸਹਿਰੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਝਲਕ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਰੰਗਮੰਚ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਨਾਟਕ ਦੇ ਰੂਪ:
1.
ਪੂਰਾ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਉੱਪਰ ਪੂਰਾ ਨਾਟਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਕਾਵਿ ਨਾਟਕ:
o ਨਾਟਕ ਦੇ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਅਤੇ ਦਰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
3.
ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰ ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੰਵਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੀਤ ਦੀ ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਰੀਤੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਚਿੱਟਾ ਪਰਦਾ ਕਰਕੇ ਅਭਿਨੇਤਾ ਦੇ ਅਭਿਨੈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5.
ਰੇਡੀਉ ਨਾਟਕ:
o ਇਹ ਸਿਰਫ ਸੁਣਨ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਰੰਗਮੰਚ ਦੀ ਆਵਸ਼ਕਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ ਮੁੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
6.
ਲਘੂ ਨਾਟਕ:
o ਇਹ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
7.
ਟੀ. ਵੀ ਨਾਟਕ:
o ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਅਭਿਨੇ ਨੂੰ ਸਟੂਡੀਓ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਸੂਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਟੀ. ਵੀ. ਸਕਰੀਨ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
8.
ਇਕ ਪਾਤਰੀ ਨਾਟਕ:
o ਇਕ ਹੀ ਪਾਤਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਫਲੈਸ ਬੈਕ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
9.
ਮੂਕ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਾ ਮੂਕ ਅਭਿਨੈ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰ-ਅੰਸ਼:
- ਸਮਕਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਰਾਜਨੀਤਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੰਗਠਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਨਾਟਕ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਨਾਟਕ ਦਾ ਅਰਥ ਦੱਸੋਂ।
ਨਾਟਕ (Drama) ਦਾ ਅਰਥ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਿੱਧਾਂਤਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਮਨਲਿਖਿਤ ਹਨ:
ਨਾਟਕ ਦਾ ਅਰਥ
1.
ਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ:
o ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ: 'ਨਾਟਕ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮੂਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਬਦ 'ਨਾਟਯ' ਤੋਂ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 'ਨਟ' ਅਤੇ 'ਨਾਟ' ਧਾੜੂਆਂ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਨਾਟਕ ਦੇ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ: 'ਡਰਾਮਾ' ਸ਼ਬਦ 'ਡਰਾਉ' ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਾਰਜ ਜਾਂ ਕਰਮ ਰਾਹੀ ਕੁਝ ਦਰਸਾਉਣਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 'ਡਰਾਮਾ' ਸ਼ਬਦ ਯੂਨਾਨੀ ਸਬਦ 'ਅਗੌਨ' ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ 'ਪੇਸ਼ੀ' ਜਾਂ 'ਕੰਟੈਸਟ' ਹੈ।
2.
ਨਾਟਕ ਦਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
o ਭਾਈ ਕਾਨੂ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 'ਨਟ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ 'ਨੌਚਣਾ', 'ਹੇਠਾਂ ਡਿਗਣਾ', 'ਭਾਵ ਦਿਖਾਉਣਾ', ਅਤੇ 'ਕੰਬਣਾ' ਦੱਸਿਆ ਹੈ। 'ਨਾਟਯ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਨਾਟਕ ਜਾਂ ਸ੍ਰਾਂਗ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
o ਡਾ. ਅਤਰ ਸਿੰਘ: ਨਾਟਕ ਨੂੰ 'ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਕਲਾ' ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਹਿਅਤਿਕਤਾ ਬਾਕੀ ਸਾਹਿਤਕ ਕਲਾ-ਅੰਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਨਾਟਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਸਾਰਥਕ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਧਾਰਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਲਾ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਮੰਚ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਨਾਟਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ
1.
ਪੂਰਾ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਗਤ ਵਰਗ ਵੰਡ ਕਰਕੇ ਅਭਿਨੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰੰਗਮੰਚ ਉੱਪਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਕਾਵਿ ਨਾਟਕ:
o ਨਾਟਕ ਦੇ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਅਰਥ ਤੂੰਘੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਅਤੇ ਦਰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਕਲਪਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3.
ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਸੰਵਾਦ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੀਤ ਨਾਟਕ ਖੇਡਣ ਲਈ ਪਾਤਰ ਜਾਂ ਅਭਿਨੇਤਾ ਨੂੰ ਨਾਟਕੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
4.
ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿਚ ਮੰਚ ਤੇ ਚਿੱਟਾ ਪਰਦਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਭਿਨੇਤਾ ਅਭਿਨੈ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਇਸ ਪਰਦੇ ਦੇ ਪਿਛੇ ਲੁਕ ਕੇ ਕਿਰਦਾਰ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5.
ਰੇਡੀਉ ਨਾਟਕ:
o ਇਹ ਉਹਨਿ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਕਲਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕੇਵਲ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਰੇਡੀਉ ਨਾਟਕ ਵਿਚ ਧੁਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਦਰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਸੁਆਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
6.
ਲਘੂ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਦਾ ਅਕਾਰ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਜਾਂ ਮਿਥਾਹਾਸਿਕ ਸਮਾਜਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
7.
ਟੀ. ਵੀ. ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਅਭਿਨੇ ਨੂੰ ਸਟੂਡੀਓ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਸੂਟ ਕਰਕੇ ਟੀ.ਵੀ. ਸਕਰੀਨ ਉੱਪਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
8.
ਇਕ ਪਾਤਰੀ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਹੀ ਪਾਤਰ ਦੁਆਰਾ ਸਟੇਜ ਉੱਤੇ ਕਹਾਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਦਲ-ਬਦਲ ਕੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
9.
ਮੂਕ ਨਾਟਕ:
o ਇਸ ਵਿਚ ਅਭਿਨੇਤਾ ਮੂਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੂਕ ਅਭਿਨੈ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਵਿਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਾਟਕ ਦੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀਆਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਨਾਟਕ ਲਿਖਛ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਦੇਂ ਹੋਇਆਂ?
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਆਰੰਭ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਮੋੜਾਂ ਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰ ਓਪਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ:
ਸ਼ੁਰੂਆਤ
1.
ਪਹਿਲੇ ਨਾਟਕਕਾਰ:
o ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਸਦਾ ਹੀ ਚੰਦਰਚੰਦ ਬਿਸਰਾਸ ਦਾ ਨਾਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਵਿ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ।
2.
ਸ੍ਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਲੰਬੂ:
o ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਲੰਬੂ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁਦਿਆਂ ਨੂੰ ਉਤਾਰਿਆ।
3.
ਮੁੱਖ ਲਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਨਾਟਕਕਾਰ:
o ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਤਰਚ ਅਤੇ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਦੇ ਕਲਾ ਰੂਪ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤ ਕੀਤਾ।
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
1.
ਕਾਵਿ ਅਤੇ ਨਾਟਕ:
o ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਇਨਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਲਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਾਂਝੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।
2.
ਪਾਰੰਪਰਿਕ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਰੰਗਮੰਚ:
o ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਪਾਰੰਪਰਿਕ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਦੇ ਤੱਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਚ ਨਾਟਕ ਦੀ ਨਿਵਾਸੀ ਬੂਟ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ ਵਿੱਚ
1.
ਮਾਧਿਮਿਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਮਈ ਨਾਟਕ:
o ਅੱਜ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਵੀ ਮਾਧਿਮਿਕ ਸੰਗੀਤ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਾਟਕ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ੋ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸੰਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੇ ਲਿਖਾਈ ਦਾ ਆਰੰਭ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਿੱਸਾ ਹੈ
ਨਾਟਕ ਦੀ ਵੰਡ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੂੰਦੀ ਹੈ?
ਨਾਟਕ ਦੀ ਵੰਡ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
1. ਕਲਾਸੀਕੀ ਨਾਟਕ (Classical Drama):
- ਪੈਰਾਡਾਇਜਮ ਨਾਟਕ: ਇਹ ਨਾਟਕ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਪੰਪਰੀਆਂ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਰਾਸਕਲਨ ਨਾਟਕ: ਇਹ ਮੂਲ ਰੂਪ ਅਤੇ ਕਲਾਸੀਕੀ ਸਿਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੈਲੀਕ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸੁਨੀਆਏ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੱਸੇ ਗਏ ਪਾਠ।
2. ਅਦਬੀ ਨਾਟਕ (Literary Drama):
- ਕਵਿਤਾ ਨਾਟਕ: ਜਿੱਥੇ ਨਾਟਕ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਢੰਗ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਨਾਵਲ ਨਾਟਕ: ਜਿੱਥੇ ਨਾਟਕ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਦੇ ਨਾਵਲ ਜਾਂ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3. ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਟਕ (Modern Drama):
- ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਨਾਟਕ: ਜਿੱਥੇ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਸ਼ੈਲੀ, ਰੰਗ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਵੈਚਾਰਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਅਨਹੀਂ ਗੌਣ ਨਾਟਕ: ਜਿੱਥੇ ਨਾਟਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸਵਾਧੀਨਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. ਸਮਾਜਿਕ ਨਾਟਕ (Social Drama):
- ਸਮਾਜਿਕ ਚਿੰਤਨ ਨਾਟਕ: ਜਿੱਥੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁਦਿਆਂ, ਭੇਦਭਾਵ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਧਾਰਮਿਕ ਨਾਟਕ: ਜਿੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਠਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
5. ਕੌਮੈਡੀ ਅਤੇ ਟ੍ਰੈਜੀਡੀ (Comedy and Tragedy):
- ਕੌਮੈਡੀ ਨਾਟਕ: ਜੋ ਹਾਸੇ ਅਤੇ ਚਟਕਾਰੇ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਪਹਲੂਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਟ੍ਰੈਜੀਡੀ ਨਾਟਕ: ਜੋ ਦਰਦਨਾਕ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਦੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪਹਲੂਆਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦੇ ਹਨ।
6. ਮਿਲਟਰੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਾਟਕ (Historical and Military Drama):
- ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਾਟਕ: ਜਿੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਮਿਲਟਰੀ ਨਾਟਕ: ਜਿੱਥੇ ਫੌਜੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੰਡਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕੋ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਾਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਨਾਟਕ ਦਾ ਕਥਾਨਕ ਕਿਵੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਨਾਟਕ ਦਾ ਕਥਾਨਕ (plot) ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਨਾਟਕ ਦੇ ਕਥਾਨਕ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਾਠ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਰੁਚਿਕਰ ਅਨੁਭਵ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ:
1. ਪਰਿਚਯ
(Exposition):
- ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦਾ ਪਛਾਣ: ਨਾਟਕ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰਾਂ, ਸਥਿਤੀਆਂ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਦਾ ਵਰਨਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2. ਤਣਾਅ (Rising
Action):
- ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ: ਇਸ ਪੜਾਵੇ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜਾਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਸਾਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਥਾਨਕ ਦੇ ਆਗੇ ਵੱਧਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3. ਚੋਟ (Climax):
- ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਚੋਟੀ ਵਾਲਾ ਸਥਿਤੀ: ਇਹ ਉਹ ਮੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਚੋਟੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਾਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਟਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹਕ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਭਰਪੂਰ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
4. ਗਰਮੀ (Falling Action):
- ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ: ਇਸ ਪੜਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਚੋਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਹੱਲ ਦੀਆਂ ਪੜਾਵਾਂ ਸਫ਼ਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਨਿਵਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
5. ਅੰਤ
(Resolution):
- ਨਾਟਕ ਦਾ ਅੰਤ: ਇਸ ਵਿੱਚ, ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦੇ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕਠੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸੁਲਝਣ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੋਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਊਮੀਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਅੰਤ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
6. ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਤੱਤ (Themes and Motifs):
- ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਾਂ ਮੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾਟਕ ਦੇ ਕਥਾਨਕ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਅਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਤੱਤ ਮਿਲ ਕੇ ਨਾਟਕ ਦੀ ਕਥਾਨਕ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ, ਰੁਚਿਕਰ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਕ ਵਧੀਆਂ ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਣ ਚਾਹੀਦਾ ਰੈ।
ਇਕ ਵਧੀਆਂ ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਕੁਝ ਮੂਲ ਤੱਤ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਰੁਚਿਕਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤੱਤ ਸਿਰਜਨਕ ਕਲਾ ਦੇ ਮੂਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਦਬੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ:
1. ਪਾਤਰ
(Characters):
- ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ: ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਲਾਇਕ ਹੋਣ, ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨਾਟਕ ਦੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਸੀਅਤਾਂ: ਪਾਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਭਾਵ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਹਜਾ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰੋ।
2. ਕਥਾ (Plot):
- ਮੁਖਿਆ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਤਣਾਅ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਂ ਚੁਣੌਤੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਸਾਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਟਕ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਮਾਪਤੀ: ਕਥਾ ਨੂੰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਪਕਥਾਵਾਂ, ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਹੋਵੇ।
3. ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ (Setting):
- ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ: ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਵਰਨਨ ਪੂਰਨ ਅਤੇ ਯਥਾਰਥ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
4. ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਮੂਲ ਬਿਟ (Themes and Motifs):
- ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰੇ।
- ਮੂਲ ਬਿਟ: ਸਬਜੈਕਟ ਅਤੇ ਆਧਾਰਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਪਸਥਿਤ ਕਰੋ ਜੋ ਕਿ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਹੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕਰੇ।
5. ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਬੋਲ-ਚਾਲ (Language and Dialogue):
- ਸਵਭਾਵਿਕਤਾ ਅਤੇ ਅਮਲੀਤਾ: ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦ ਵਿੱਚ ਸਵਭਾਵਿਕਤਾ ਅਤੇ ਅਮਲੀਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤਤਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ: ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਕਥਾ ਦੇ ਥੀਮ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰੋ।
6. ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਤੇ ਰੂਪਕ (Scenes and Symbolism):
- ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ: ਨਾਟਕ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕਰੋ ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਰੂਪਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ: ਰੂਪਕ, ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਜੋੜਨਾ ਉਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।
7. ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ (Timing and Pacing):
- ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਤੇ ਕਥਾ ਦੀ ਗਤੀ: ਨਾਟਕ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੈਟ ਕਰੋ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਮੋੜਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਹ ਤੱਤ ਇਕਠੇ ਮਿਲ ਕੇ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦਕ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ
9: ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਲਘੂ ਨਾਟਕ ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾ
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ:
ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਘੂ ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਤੱਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ, ਨਾਟਕ ਸਿਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਤੋਂ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣ, ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਦੇ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਨੂੰ ਜਾਣਨ, ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਤੋਂ ਲਘੂ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਗੇ।
ਨਾਟਕ ਦੇ ਤੱਤ:
ਪਲਾਟ: ਨਾਟਕ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸਮੇਂ ਮੁੱਖ ਕਥਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਕਥਾ ਅਤੇ ਗਏ ਕਥਾ ਦੋਵੇਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਾਟਕ ਦੇ ਪਲਾਟ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਛੇ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ: ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ, ਆਰੰਭਕ ਘਟਨਾ, ਕਾਰਜ, ਸੰਗਰਾਮ, ਉਤਕਰਸ਼ ਅਤੇ ਅੰਤ।
ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਇਕ, ਨਾਇਕਾ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਤਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂ ਮਨੇਬਚਨੀ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰਤਾਲਾਪ: ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਉਪਰ ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਖੇਪ, ਚੁਸਤ, ਰੋਚਕ ਅਤੇ ਤਾਰਕਿਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਵਾਤਾਵਰਨ: ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾਲ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਯਥਾਰਥ ਬਾਫੇ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਘਟਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸ਼ੈਲੀ: ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਨਾਟਕ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ। ਗੀਤ ਅਤੇ ਨਾਚ ਇਸਦੀ ਸਹਾਇਕ ਸ਼ੈਲੀ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਚਰਿਤਰ ਨੂੰ ਉਘਾੜਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਉਦੇਸ਼: ਹਰ ਰਚਨਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕ ਆਦਰਸ਼, ਸਮਾਜਿਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਰਾਹ ਸਿੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਰੰਗਮੰਚ: ਨਾਟਕ ਰੰਗਮੰਚ ਉਪਰ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ ਸਾਹਿਤਕ ਵਿਧਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸਾਰੀ ਸਫਲਤਾ ਰੰਗਮੰਚ ਉਪਰ ਅਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰੰਗਮੰਚ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਹੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਇਕਾਂਗੀ ਨਾਟਕ:
ਇਕਾਂਗੀ ਨਾਟਕ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇੱਕ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਨਾਟਕ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਕਾਂਗੀ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕਾਂਗੀ ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਲਗਭਗ 45 ਮਿੰਟ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਕਾਂਗੀ ਨੂੰ 20-25 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਕਾਂਗੀ ਦੇ ਤੱਤ:
- ਕਥਾ: ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।
- ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ: ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ।
- ਵਾਰਤਾਲਾਪ: ਸੰਖੇਪ, ਚੁਸਤ ਅਤੇ ਤਾਰਕਿਕ।
- ਵਾਤਾਵਰਨ: ਘਟਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ।
- ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ੈਲੀ: ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਮੁੱਖ ਹੈ।
- ਉਦੇਸ਼: ਰਚਨਾਤਮਕ ਉਦੇਸ਼, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੈਤਿਕ ਆਦਰਸ਼।
- ਰੰਗਮੰਚ: ਇੱਕ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਨਾਟਕ।
ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਇਕਾਂਗੀ ਵਿਚ ਅੰਤਰ:
- ਕਥਾ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਕਥਾ ਅਤੇ ਗਏ ਕਥਾ ਦੋਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਇਕਾਂਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਘਟਨਾ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਪਲਾਟ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਇਕਾਂਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਅਵਸਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਇਕਾਂਗੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
- ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਾਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਇਕਾਂਗੀ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ 5-6 ਪਾਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨੁਕਤੇ:
- ਇਕਾਂਗੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਸੰਖੇਪ ਹੋਵੇ।
- ਇਹ ਅੱਧੇ ਜਾਂ ਪੂਰੇ ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਵੇ।
- ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ।
- ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਘੱਟ ਹੋਵੇ।
- ਅਦਾਕਾਰੀ ਉੱਚ ਦਰਜੇ ਦੀ ਹੋਵੇ।
- ਰੰਗ ਸੰਕਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋਵੇ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਇਕਾਂਗੀ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਣੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕੋਰਾਂ ਅਤੇ ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦੇ ਵਿਚਾਰ
1.
ਕੋਰਾਂ ਦਾ ਗੁੱਸਾ:
o ਕੋਰਾਂ (ਕੈਰਾਂ) ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਦੱਸਿਆ, ਝੂਠ ਦੱਸਿਆ। ਇਸ ਗੱਲ ਕਾਰਨ ਉਹ ਦੁਖੀ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੈ।
2.
ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦੀ ਹਲਕੀ ਭਾਵਨਾ:
o ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਰਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਬੇਵਜ੍ਹਾ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਕੋਈ ਭੰਗ ਨਹੀਂ ਪੀਤੀ ਜਾਂ ਕਿਤੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚੰਬਤ ਗਿਆ।
3.
ਕੋਰਾਂ ਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ:
o ਕੋਰਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਦੱਸ ਨਾ ਦੇਂਦਾ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਨੇ ਉਸਦਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
4.
ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਣ:
o ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਰਾਂ ਇੰਨਾ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੈ।
5.
ਕੋਰਾਂ ਦੀ ਕੌਣ ਜਣੀ ਦਾ ਮਾਮਲਾ:
o ਕੋਰਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਧੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦੇਵੇਗੀ। ਉਹ ਜੰਡਪੁਰ ਵਾਲਾ ਸਾਕ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਹੈ।
6.
ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਉਤਰ:
o ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਕੰਨ ਭਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਗੁੱਤੇ ਫੜਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
7.
ਕੋਰਾਂ ਦੀ ਨਿਰਧਾਰਤਾ:
o ਕੋਰਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦੇਵੇਗੀ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਮੁੱਖ ਵਿਖਾਵੇਗੀ।
8.
ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦੀ ਧਿਰ:
o ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਸਾਕ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ਗਨ ਅੱਗੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਵੀ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ।
9.
ਕੋਰਾਂ ਦੀ ਧਮਕੀ:
o ਕੋਰਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪੇਕੇ ਚਲੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਮੁੜ ਕਦੇ ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖੇਗੀ।
10. ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼:
o ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅੱਜ ਹੀ ਚਲੀ ਜਾਏ। ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਜਨਾਣੇ ਦੀਆਂ ਲਗਾਮਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾ, ਸੌ ਵਾਰੀ ਜਾ, ਅਤੇ ਗੁਦ ਪਾਂਧਾ ਨਾ ਪੁਛ।
11. ਕੋਰਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਨਿਰਣੇ:
o ਕੋਰਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਰ ਜਾਵੇਗੀ ਪਰ ਆਪਣੇ ਧੀ ਨੂੰ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦੇਵੇਗੀ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਮੋਲੋ ਆਉਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕ ਕੇ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦੀ ਹੈ।
12. ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦੀ ਨਿੰਦਕ ਭਾਵਨਾ:
o ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਨਿਹਕ ਛਾੜਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਝਗੜਾ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
13. ਕੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋਸ਼ਾਂ:
o ਕੋਰਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਬਹੁਤ ਚਤਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸਨੂੰ ਲਾਜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।
14. ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦਾ ਸਫਾਈ:
o ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਉਸਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਕੀਤਾ ਹੈ।
15. ਕੋਰਾਂ ਦਾ ਤਿਰਸਕਾਰ:
o ਕੋਰਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਵਰਗੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ।
16. ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਦੀ ਝੀਡ:
o ਰੁਸਆਰ ਚੰਦ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਰਾਂ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਉਸਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਹੀ ਹੈ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਨਾਟਕ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਵੋ।
ਨਾਟਕ ਦੇ ਤੱਤ (ਅਨਸਰ) ਨਾਟਕ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਕ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਨਾਲ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਨਾਟਕ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ:
1. ਕਥਾ (ਪਲਾਟ):
ਕਥਾ ਨਾਟਕ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਜੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਮੱਧ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਥਾ ਵਿੱਚ ਤਨਾਵ, ਸੰਘਰਸ਼, ਉਲਝਣ ਅਤੇ ਉਤਰਾਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਰੋਮਾਂਚਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
2. ਪਾਤਰ (ਕਿਰਦਾਰ):
ਪਾਤਰ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਜੋ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਥਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਪਾਤਰ ਦਾ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ (ਨਾਇਕ/ਨਾਇਕਾ), ਪ੍ਰਤੀਨਾਇਕ, ਸਹਾਇਕ ਪਾਤਰ ਆਦਿ ਨਾਟਕ ਦੇ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
3. ਸੰਵਾਦ:
ਸੰਵਾਦ ਉਹ ਬਾਤਾਂ ਹਨ ਜੋ ਪਾਤਰ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਵਾਦ ਕਥਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਵਾਦ ਨਾਟਕ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
4. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ (ਥੀਮ):
ਥੀਮ ਨਾਟਕ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਸੁਨੇਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰਿਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁਲਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਟਕ ਦਾ ਆਧਾਰਿਕ ਸੁਨੇਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
5. ਮੰਚ ਸਜਾਵਟ (ਸੈਟ ਡਿਜ਼ਾਈਨ):
ਮੰਚ ਸਜਾਵਟ ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੰਚ ਦੀ ਸਜਾਵਟ, ਪੌਸ਼ਾਕਾਂ, ਪ੍ਰਾਪਸ (ਸਹਾਇਕ ਪਦਾਰਥ) ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
6. ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ (ਡਾਇਰੈਕਸ਼ਨ):
ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਮੂਹ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਅਦਾਕਾਰੀ, ਮੰਚ ਸਜਾਵਟ, ਰੌਸ਼ਨੀ, ਸੰਗੀਤ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾਟਕ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਇੱਕਠਾ ਕਰਕੇ ਸਮੂਹ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
7. ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ (ਸਾਉਂਡ ਐਂਡ ਲਾਈਟਿੰਗ):
ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਟਕ ਦੇ ਮੂਡ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੰਗੀਤ ਮੂਡ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
8. ਰੰਗਮੰਚੀਅਤਾ (ਪਰਫੌਰਮੈਂਸ):
ਰੰਗਮੰਚੀਅਤਾ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਬਾਡੀ ਲੈਂਗਵੇਜ, ਮੁੱਖਰੀਕਤਾਵਾਂ, ਹਾਵ-ਭਾਵ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
9. ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ (ਓਡੀਅੰਸ ਇਨਟਰੈਕਸ਼ਨ):
ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਕਿਰਿਆ ਨਾਟਕ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
10. ਸੰਘਰਸ਼ (ਕੰਫਲਿਕਟ):
ਸੰਘਰਸ਼ ਕਥਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਤਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਜਾਂ ਪਾਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਰੋਮਾਂਚਕ ਅਤੇ ਰੁਚਿਕਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਨਾਟਕ ਦੇ ਇਹ ਤੱਤ ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਿਰਜਣ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਸਮਝ ਨੂੰ ਅਸਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਕਾਂਗੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਇਕਾਂਗੀ (ਇਕਾਂਗਤਾ) ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਮਾਜ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋੜਾਂ, ਰੂਚੀਆਂ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅਕਸਰ ਨਾਟਕ, ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਪਾਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਕਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਸਦੇ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ:
1. ਕਥਾ ਵਿੱਚ ਇਕਾਂਗਤਾ:
ਕਿਸੇ ਨਾਟਕ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹੀ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਧਿਆਨ ਹੋਣਾ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜੇ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਬਾਰੇ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਨਾਵ ਜਾਂ ਸਪੋਰਟਿੰਗ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਇਕਾਂਗ ਕਥਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2. ਪਾਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕਾਂਗਤਾ:
ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਪਾਤਰ ਇੱਕ ਹੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੱਖਰਾਪਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਰੁਚਿਕਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨਾਲ ਹੀ ਪੂਰੀ ਰੰਗਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
3. ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਕਾਂਗਤਾ:
ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਹੀ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਮਾਹੌਲ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਦੇਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਬਦਲਾਅ ਦੇ। ਇਹ ਵੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਕਾਂਗਤਾ ਦੀ ਨਿੰਦਣ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਲੇਖਕ ਇਸਨੂੰ ਕਥਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮੂਲ ਭਾਗ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇੱਕ ਹੀ ਥੀਮ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਭਾਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਕਾਂਗਤਾ ਉਸਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਕਾਂਗਤਾ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਵਸਤੂ ਹੈ "ਵਿਭਿੰਨਤਾ" (ਡਾਇਵਰਸਿਟੀ), ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਹਾਣੀ, ਪਾਤਰਾਂ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ।
ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਇਕਾਂਗੀ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ।
ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਇਕਾਂਗੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ:
ਨਾਟਕ (Drama)
ਨਾਟਕ ਇੱਕ ਰਚਨਾਤਮਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੰਗਮੰਚ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਹਾਣੀ, ਵਿਰੋਧ, ਸੰਵੇਦਨਾ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ। ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
1.
ਪਾਤਰ
(Characters): ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਤਰ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।
2.
ਸੰਵਾਦ (Dialogue): ਪਾਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਬਾਤ-ਚੀਤ, ਜੋ ਕਥਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਪਲਾਟ (Plot): ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਕ੍ਰਮਬੱਧਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਮੱਧ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
4.
ਵਾਤਾਵਰਨ (Setting): ਜਗ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਘਟਦੀ ਹੈ।
5.
ਥੀਮ (Theme): ਨਾਟਕ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੁਨੇਹਾ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਾ।
6.
ਦਰਸ਼ਣ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ (Spectacle): ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਲੀਨਤਾ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਯਾਵਲੀ, ਅਤੇ ਸਾਊਂਡ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜੋ ਨਾਟਕ ਦੇ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਕਾਂਗੀ (Monotony)
ਇਕਾਂਗੀ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵ ਜਾਂ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕਰਸਤਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਜਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖਤਾਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਅਰਥਰਹਿਤ ਕਾਹਲੀ ਜਾਂ ਬੋਰ ਹੋਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਕਾਂਗੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:
1.
ਇਕਸਾਰਤ (Sameness): ਰਚਨਾ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਵਿਧਤਾ ਨਹੀਂ।
2.
ਮਨੋਟਨੀ (Monotony): ਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਰੁਚੀ ਦੇ ਅਭਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ।
3.
ਮੁੜਾਓ
(Repetition): ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਮੁੜਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਦਿਸਦੇ ਹੋਣ।
4.
ਰੁਚੀ ਦੀ ਘਾਟ (Lack of Interest): ਦਰਸ਼ਕ ਜਾਂ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਬਦੀਲੀ ਜਾਂ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਮੀ।
ਅੰਤਰ
- ਰੂਪ ਅਤੇ ਵਿਧਾ: ਨਾਟਕ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਧਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ, ਪਾਤਰ, ਸਥਿਤੀ, ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਣ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਜਦਕਿ ਇਕਾਂਗੀ ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਜਾਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕਰਸਤਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
- ਤਸਵੀਰਕਰਨ: ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਇਕਾਂਗੀ ਵਿੱਚ ਇਕਸਾਰਤ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖਤਾਵ ਦੀ ਕਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਮਕਸਦ: ਨਾਟਕ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਝਾਉਣ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਰੱਖਦਾ ਹੈ; ਜਦਕਿ ਇਕਾਂਗੀ ਅਕਸਰ ਨਿਰਸਤਾ ਜਾਂ ਬੋਰਣਪਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਅੰਤਰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਨਾਟਕ ਆਪਣੀ ਸੰਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਵਿੱਚ ਰੁਚਿਕਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਇਕਾਂਗੀ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉੱਚੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕਰਸਤਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਨਿਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਵਰਤਮਾਨ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਏਾ ਰਾਹੀ ਕਿਵੇ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਵਰਤਮਾਨ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਣਾ ਦੁਆਰਾ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਉਣਾ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਰੁਚਿਕਰ ਵਿਕਲਪ ਹੈ। ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਣ ਵਾਲੇ ਕਲਾ-ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਲਈ ਅਨੇਕ ਮੌਕੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਮਦਨ ਕਮਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਕਦਮ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਅੱਗੇ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਨ:
1. ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਿਕਸ਼ਣ
- ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ: ਨਾਟਕ, ਰੰਗਮੰਚ ਕਲਾ, ਜਾਂ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ। ਕਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਅਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਸਥਾਨ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਕੋਰਸ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
- ਵਰਕਸ਼ਾਪਸ ਅਤੇ ਸੈਮੀਨਾਰਸ: ਵਰਕਸ਼ਾਪਸ ਅਤੇ ਸੈਮੀਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਜੁਰਬੇਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲੇਗਾ।
2. ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ
- ਥੀਏਟਰ ਗਰੂਪ ਨਾਲ ਜੁੜੋ: ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥੀਏਟਰ ਗਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਵੋ।
- ਨਾਟਕ ਲਿਖੋ: ਆਪਣੇ ਨਾਟਕ ਲਿਖੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਰੰਗਮੰਚ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ।
- ਛੋਟੇ ਮਾਪੇ ਦੇ ਥੀਏਟਰ: ਛੋਟੇ ਮਾਪੇ ਦੇ ਥੀਏਟਰ ਅਤੇ ਫੈਸਟਿਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਲੱਭੋ।
3. ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਓ
- ਨੈੱਟਵਰਕਿੰਗ: ਥੀਏਟਰ ਇਵੈਂਟਸ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਓ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਓ।
- ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ: ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲਿੰਕਡਇਨ, ਫੇਸਬੁੱਕ ਗਰੂਪ, ਟਵਿੱਟਰ) ਤੇ ਐਕਟਿਵ ਰਹੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰੋ।
4. ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਮੌਕੇ
- ਰੰਗਮੰਚ ਅਭਿਨੇਤਾ: ਇੱਕ ਅਭਿਨੇਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਰਜ ਕਰੋ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਓ।
- ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜਾਂ ਨਿਰਮਾਤਾ: ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜਾਂ ਨਿਰਮਾਤਾ ਬਣੋ। ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਜੋਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਟੀਮਾਂ ਬਣਾਓ।
- ਨਾਟਕ ਲੇਖਕ: ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਲੇਖਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਮੰਚ ਸਮੂਹਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ।
- ਅਧਿਆਪਕ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਿਕਸ਼ਕ: ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿਓ ਅਤੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪਸ ਚਲਾਓ।
5. ਫੰਡਿੰਗ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ
- ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਅਤੇ ਫੰਡਸ: ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਨਿਜੀ ਸਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਅਤੇ ਫੰਡਸ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀਆਂ ਦਿਓ।
- ਕਰਾਊਡਫੰਡਿੰਗ: ਆਪਣੇ ਨਾਟਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਕਰਾਊਡਫੰਡਿੰਗ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰੋ।
6. ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ
- ਵੈਬ ਨਾਟਕ (Web
Dramas): ਵੈਬ ਨਾਟਕ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯੂਟਿਊਬ ਜਾਂ ਹੋਰ ਔਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰੋ।
- ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਰਕੇਟਿੰਗ: ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਰਕੇਟਿੰਗ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵਧਾਉਣ ਲਈ।
7. ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਅਤੇ ਸਿਖਣ ਦੀ ਇੱਛਾ
- ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਰਹੋ: ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਰਹੋ ਅਤੇ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਨਾਟਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ।
- ਸਿੱਖਣ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ: ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਰੂਝਾਨਾਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰੋ।
ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਣਾ ਇੱਕ ਸ਼ਲਾਘਣੀਯ ਵਿਧਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ, ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ, ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਗੇ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਜਨੂਨ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸਿਖਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਕਿਸੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਇਕਾਂਗੀ ਦੀ ਸਿਰਜ ਕਰੋਂ।
ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਇਕਾਂਗੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਅਤੇ ਬਦਲਾਅ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਣ ਦਾ। ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ "ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ" (Drug
Addiction) ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇਕਾਂਗੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ: "ਬੰਦੀ"
ਕਿਰਦਾਰ:
1.
ਰਾਜੂ: ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ, ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਜੋ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ।
2.
ਸੁਮੀਤ: ਰਾਜੂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਦੋਸਤ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3.
ਪ੍ਰੀਤੀ: ਰਾਜੂ ਦੀ ਬਹਿਨ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇਖ ਰਹੀ ਹੈ।
4.
ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ: ਰਾਜੂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਲਤ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠ ਰਹੇ ਹਨ।
5.
ਡਾਕਟਰ: ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਜੋ ਰਾਜੂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਦ੍ਰਿਸ਼:
ਪਹਿਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਰਾਜੂ ਦਾ ਕਮਰਾ
(ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਕਮਰਾ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰਾਜੂ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਪਾਸੇ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਤਣਾਅ ਹੈ।)
ਰਾਜੂ: (ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਆ? ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। (ਉਹ ਟੇਬਲ 'ਤੇ ਪਿਆ ਸਿਰਿੰਜ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ) ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦਾ।
ਦੂਜਾ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਸੁਮੀਤ ਦਾ ਆਉਣਾ
(ਸੁਮੀਤ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਰਾਜੂ ਨੂੰ ਸਿਰਿੰਜ ਫੜੇ ਹੋਏ ਦੇਖਦਾ ਹੈ)
ਸੁਮੀਤ: (ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਕੇ) ਰਾਜੂ, ਤੂੰ ਫਿਰ ਨਸ਼ਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਰਾਜੂ: (ਰੋਣਦਿਆਂ) ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ, ਸੁਮੀਤ? ਮੈਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਜਕੜ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਤੀਜਾ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਚਿੰਤਾ
(ਪ੍ਰੀਤੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ)
ਪ੍ਰੀਤੀ: (ਰੋਣਦਿਆਂ) ਭਰਾ, ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ? ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ।
ਮਾਤਾ: (ਰੋਣਦਿਆਂ) ਬੇਟਾ, ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾਲੀ ਹਨੇਰੀ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ।
ਪਿਤਾ: (ਮਜ਼ਬੂਤ ਬੋਲ) ਰਾਜੂ, ਸਾਨੂੰ ਤੇਰੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਤੂੰ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਹਿਰ ਛੱਡ ਦੇ।
ਚੌਥਾ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ
(ਡਾਕਟਰ ਦਾ ਦਾਖਲਾ, ਉਹ ਰਾਜੂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ)
ਡਾਕਟਰ: (ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ) ਰਾਜੂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਯਾਤਰਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਰਾਜੂ ਦੀ ਥੇਰਪੀ ਅਤੇ ਰੀਹੈਬਿਲੀਟੇਸ਼ਨ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ।
ਪੰਜਵਾ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਰਾਜੂ ਦੀ ਮੰਨਤਾ
(ਰਾਜੂ ਢੀਲ ਹੋ ਕੇ ਟੇਬਲ 'ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਪ੍ਰੀਤੀ ਅਤੇ ਸੁਮੀਤ ਦੇ ਹੌਂਸਲੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ)
ਰਾਜੂ: (ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦਾ) ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਛੱਡਾਂ ਇਹ, ਪਰ ਮੈਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।
ਸੁਮੀਤ: (ਮਸਕਰਾਉਂਦਾ) ਅਸੀਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਹਾਂ, ਰਾਜੂ। ਤੂੰ ਇਹ ਲੜਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਜਿੱਤੇਂਗਾ।
ਮਾਤਾ: (ਪਿਆਰ ਨਾਲ) ਸਾਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦੇਵੇਂਗਾ।
ਅੰਤ
(ਰਾਜੂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਹੌਂਸਲੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਜੋਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਉਮੀਦ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਲਤ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।)
ਰਾਜੂ: (ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਅਵਾਜ਼ ਨਾਲ) ਮੈਂ ਲੜਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ, ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਲਈ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇਹ ਲੜਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਜਿੱਤਾਂਗਾ।
ਨਿਰਣਾ:
ਇਹ ਇਕਾਂਗੀ ਸਮਾਜਿਕ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲਤ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਬਚਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਵਾਰਤਕ ਤੌ ਕ) ਭਾਵ ਹੈ ?
ਵਾਰਤਕ (Wartak) ਜਾਂ ਵਾਰਤਕ ਵਾਕ (Wartak Sentence) ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਵਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਜਾਂ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚਾਰ, ਵਾਕਯਾਂਕ, ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਵਾਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
1.
ਸੰਖੇਪਤਾ: ਵਾਰਤਕ ਵਾਕ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।
2.
ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ: ਇਹ ਵਾਕ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3.
ਸੰਪਰਕ: ਵਾਰਤਕ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੇਖਕ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਨ:
1.
ਆਧਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ: "ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।" ਇਹ ਵਾਰਤਕ ਵਾਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਲਾਭ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2.
ਨਿਰਣੈ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ: "ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।" ਇਹ ਵਾਰਤਕ ਵਾਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਧਿਐਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰਤਕ ਵਾਕ ਦੇ ਵਧੀਆ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਲੋਜਿਕਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲਸ਼ਰ ਕਿਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ?
"ਲਸ਼ਰ"
(Lushar) ਸ਼ਬਦ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ "ਪੰਡਿਤ" ਜਾਂ "ਪੰਡਿਤ ਜੀ"। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਜਾਂ ਜਨਤਕ ਪੱਦਵੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
- ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਜਾਂ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਲਸ਼ਰ (ਪੰਡਿਤ ਜੀ) ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਅਥਵਾ ਵਿਦਵਾਨ ਪੱਦਵੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
"ਲਸ਼ਰ" ਦੇ ਵਰਤਣ ਦੇ ਸੰਦਰਭਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਵਾਰਤਕ ਲਈ) ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਵਾਰਤਕ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ
"narrative" ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰਤਕ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ, ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੀਚ ਦੀ ਸੰਵਾਦਕ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਕਲਾ ਹੈ।
"Narrative" ਦੇ ਤਹਿਤ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਖ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋ:
- Storytelling: ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕਲਾ।
- Plot: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਲੜੀ।
- Characters: ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰ।
- Setting: ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, "narrative" ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਸਮਾਨਾਰਥ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰਤਕ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਵਾਰਤਕ (narrative)
ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇ ਸਥਿਤੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਮਲੇ, ਰੂਹਾਨੀਤਾ, ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਆਮ ਵਿਸ਼ੇ ਜੋ ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਹਨ:
1.
ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ, ਭੇਦਭਾਵ, ਜਾਤੀਵਾਦ, ਜਾਂ ਯੁੱਧ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇੱਕ ਵਾਰਤਕ ਜੋ ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਕੁਟੰਬਿਕ ਅਤੇ ਪਾਰਿਵਾਰਿਕ ਮਾਮਲੇ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸੁਖ-ਦੁੱਖ, ਨਾਤੇ-ਰਿਸ਼ਤੇ, ਜਾਂ ਵਿਰਾਸਤ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਕ ਪਿਤਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਕਹਾਣੀ।
3.
ਆਰਥਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਰੀਬੀ, ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ, ਜਾਂ ਵਿੱਤੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇੱਕ ਵਾਰਤਕ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
4.
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਰੀਤੀਆਂ: ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ, ਮੈਲਾ, ਜਾਂ ਰੀਤੀਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਕਹਾਣੀਆਂ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇੱਕ ਵਾਰਤਕ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸੰਸਕਾਰਕ ਮੈਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
5.
ਹਾਸਲ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਵਿਵਾਦ: ਕਿਸੇ ਦੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਜਾਂ ਅਦਾਲਤੀ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਹਾਣੀਆਂ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵਾਰਤਕ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।
6.
ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧ ਅਤੇ ਵਿਆਹ: ਦੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਜਾਂ ਵਿਆਹ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਕਹਾਣੀ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਵਿਆਹ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਕਹਾਣੀ।
ਇਹ ਵਿਸ਼ੇ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ੀਲਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਪੇਸ਼ਾਕਾਰੀ ਤੋਂ ਕ) ਭਾਵ ਹੈ?
ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਪੇਸ਼ਾਕਾਰੀ (Narrative
Presentation) ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿਸੇ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ, ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਂ ਵਿਦਿਆਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਣਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਐਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੋ ਜਾਣ ਦੀ ਮੌਕਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਪੇਸ਼ਾਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
1.
ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਢਾਂਚਾ: ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਲੇਖਨ ਦੇ ਅਰਥ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰ ਵੱਡੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਕਿਰਦਾਰਾਂ, ਅਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਪਸਥਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2.
ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਵਰਨ: ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਦੀ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
3.
ਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿਕੋਣ: ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਾਸ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿਕੋਣ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਦਾਕਾਰੀ: ਪੇਸ਼ਾਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਣਾ ਮੁੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਿਓਸਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
5.
ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਮਾਧਿਮ: ਵਾਰਤਕ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮਾਧਿਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੇਖ, ਵਾਰਤਕਾ, ਰੰਗਮੰਚ ਜਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਰ ਪੇਸ਼ਾਕਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਪੇਸ਼ਾਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਦਰਸ਼ਕ ਜਾਂ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਵਿੱਚ ਖੋ ਜਾਣ ਦੀ ਮੌਕਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ
11: ਆਧੁਨਿਕ ਵਾਰਤਕ ਰੂਪ: ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ:
ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਮੂੜ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ, ਲੇਖ, ਨਿਬੰਧ ਦਾ ਸਰੂਪ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ, ਲੇਖ, ਨਿਬੰਧ ਦੀ ਵਿਧਾਂ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਰੂਪ ਸਮਝਣਗੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਹੋਰ ਨਿਪੂੰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ:
ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਵਾਰਤਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਯਾਤਰਾ, ਭ੍ਰਮਣ ਜਾਂ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਵੇਖੀਆਂ, ਪਰਖੀਆਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਆਲੋਚਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਸਾਹਿਤਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ।
ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
- ਮਾਨਕ ਹਿੰਦੀ ਥੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ: ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ `ਤੇ ਜਾਏ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
- ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਆਫ਼ ਲਿਟਰੌਰੀ ਟਰਮਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ: ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ ਵਿਚ ਖੋਜ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਮੁਹਿੰਮ ਸਬੰਧੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪਰਵਾਸ ਦੌਰਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਦੇ ਤੱਤ:
1.
ਭੂਗੋਲਿਕਤਾ
2.
ਨਵੇਂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
3.
ਵਿਸਥਾਰਮਈ ਵਰਣਨ
4.
ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰੌਚਿਕਤਾ
5.
ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ
6.
ਇਤਿਹਾਸਕਤਾ
7.
ਸਥਾਨਕਤਾ
8.
ਤੀਬਰਤਾ ਅਤੇ ਉਤਸੁਕਤਾ
9.
ਵਿਅਕਤੀਗਤਤਾ
10. ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਰਣਨ
11. ਯਥਾਰਥਕਤਾ
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾਕਾਰ:
- ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਕਮਲਾ ਅਕਾਲੀ: 'ਮੇਰਾ ਵਲਾਇਤੀ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ' ਅਤੇ 'ਸੈਲਾਨੀ ਦੇਸ-ਭਗਤ' ਦੇ ਰਚਨਾਕਾਰ।
- ਡਾ. ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਤਾਂਘ: ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਭਾਈ ਕਾਨੂ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ: 'ਪਹਾੜ ਦਾ ਸਫ਼ਰ' ਅਤੇ 'ਵਲਾਇਤ ਦਾ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ' ਦੇ ਲੇਖਕ।
- ਭਾਈ ਸੂਰਜ ਸਿੰਘ: 'ਬਰਮਾ ਦੀ ਸੈਰ' ਦੇ ਰਚਨਾਕਾਰ।
- ਜੀਵਨ ਸੋਵਥ: 'ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਝਾਕੀ' ਦੇ ਲੇਖਕ।
- ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਕੋਇਟਾ: 'ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸੈਰ' ਦੇ ਲੇਖਕ।
- ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੋਰੰਗ: 'ਕਸਮੀਰ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ' ਦੇ ਰਚਨਾਕਾਰ।
ਮੌਲਿਕ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ:
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮੌਲਿਕ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਸਾਹਿਤ ਭਾਈ ਕਾਨੂ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੇ 'ਪਹਾੜੀ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਸਫ਼ਰ' ਅਤੇ 'ਵਲਾਇਤ ਦਾ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਾਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸਥਾਰਮਈ ਵਰਣਨ:
ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਵਿੱਚ ਵੇਰਵੇਦਾਰ ਵਰਣਨ, ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਸਿਰਫ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਵਰਣਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਸਭਿਆਚਾਰਕ, ਸਮਾਜਕ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਨਤੀਜਾ:
ਇਸ ਪਾਠ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਧੁਨਿਕ ਵਾਰਤਕ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ, ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਸਫਰਨਾਮਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਰੈ?
ਸਫਰਨਾਮਾਂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਉਹ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਯਾਤਰਾ, ਭ੍ਰਮਣ, ਜਾਂ ਸਫਰ ਦੌਰਾਨ ਵੇਖੀਆਂ, ਪਰਖੀਆਂ, ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਲੋਚਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਵਰਣਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਸਫਰ ਦੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਸਥਾਨਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਜਾਇਗਰਾਫੀਕ ਸਥਿਤੀ, ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਹੋਰ ਰੂਚਿਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਸਫਰਨਾਮੇ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ:
1.
ਭੂਗੋਲਿਧਤਾ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2.
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸਫਰ ਦੌਰਾਨ ਦੇਖੇ ਜਾਂ ਸਮਝੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਰਸਮਾਂ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਮੁੱਲਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
3.
ਵਿਸਥਾਰਮਈ ਵਰਣਨ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਣ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4.
ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰੌਚਿਕਤਾ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਰੁਚਿਕ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5.
ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਮ ਪਾਠਕ ਲਈ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
6.
ਇਤਿਹਾਸਥਤਾ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸਫਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
7.
ਵਿਅਕਤੀਗਤਤਾ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
8.
ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਰਣਨ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿਸ਼ਆਂ ਅਤੇ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
9.
ਯਥਾਰਥਕਤਾ: ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਫਰਨਾਮੇ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਕਮਲਾ ਅਕਾਲੀ, ਡਾ. ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਡਾ. ਹਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਯਾਤਰਾ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ?
ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:
1.
ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮਕਸਦ (Purpose of Travel): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਕਸਦ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ, ਪੇਸ਼ੇਵਰ, ਜਾਂ ਸੋਧ ਯਾਤਰਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
2.
ਸਥਾਨ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਮਈ ਜਾਣਕਾਰੀ (Detailed Information about
Places): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੌਰਾ ਕੀਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਮਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਦੀ ਭੂਗੋਲ, ਇਤਿਹਾਸ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਰਸਮ-ਰਿਵਾਜ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3.
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵ (Personal Experiences): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਮਿਲੇ ਲੋਕਾਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
4.
ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਤੇ ਰਸਮ-ਰਿਵਾਜ (Local Customs and Traditions): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਦੌਰਾ ਕੀਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਮੁਹਾਵਰੇ, ਬੋਲੀਆਂ, ਰਸਮਾਂ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਫਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਰੁਚਿਕ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
5.
ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ (Scenery and Presentation): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
6.
ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ (History and Culture): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੌਰਾ ਕੀਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗਾਵਲੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
7.
ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ (Challenges and Experiences of
Travel): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਆਏ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ, ਔਖੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।
8.
ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆਵਾਂ (Emotional Reactions): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦੀ ਵਰਣਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
9.
ਸਰਲ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਭਾਸ਼ਾ (Simple and Clear Language): ਸਫਰਨਾਮੇ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਮ ਪਾਠਕ ਲਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕੇ।
10. ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਅਤੇ ਰੁਟ (Itinerary and Route): ਸਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਰੁਟ, ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ, ਅਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਨਿਬੰਧ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਨਿਬੰਧ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਹਨ:
1.
Introduction (ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ)
o To begin
with
o Firstly
o In the
introduction
o The essay
will discuss
2.
Body Paragraphs (ਮੁੱਖ ਪੈਰਾ)
o Furthermore
o Additionally
o Moreover
o In addition
o On the other
hand
o Conversely
o Despite this
o In contrast
3.
Examples and Evidence (ਉਦਾਹਰਣ ਅਤੇ ਸਬੂਤ)
o For instance
o For example
o Such as
o Specifically
o To
illustrate
o According to
ਨਿਬੰਧ”ਲੋਖ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਨਿਬੰਧ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ:
1.
ਵਿਕਾਰਕ ਨਿਬੰਧ (Descriptive Essays):
o ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਥਾਂ, ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਆਖਿਆ
o ਉਦਾਹਰਣਾਂ: ਮੇਰਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ, ਮੇਰਾ ਮਿਤਰ, ਮੇਰਾ ਗ੍ਰਾਮ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਰੋਹ
2.
ਕਥਨਾਤਮਕ ਨਿਬੰਧ (Narrative Essays):
o ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਣ ਲਈ
o ਉਦਾਹਰਣਾਂ: ਇੱਕ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਨੁਭਵ ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਦਲੀ
3.
ਤੱਤਵਾਤਮਕ ਨਿਬੰਧ (Expository Essays):
o ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ
o ਉਦਾਹਰਣਾਂ: ਸਾਈਂਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਦੇ ਲਾਭ, ਮੌਸਮਾਤੀ ਪਰੀਵਰਤਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
4.
ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਨਿਬੰਧ (Argumentative Essays):
o ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਰਾਏ ਜਾਂ ਤਰਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ
o ਉਦਾਹਰਣਾਂ: ਗੰਨ ਕਨਟਰੋਲ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਖਿਲਾਫ, ਜਲਵਾਯੂ ਪਰੀਵਰਤਨ ਦੀ ਸੱਚਾਈ, ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਹਿਮੀਅਤ
ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਨਿਬੰਧ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1.
ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦੇ (Social Issues):
o ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ, ਗਰੀਬੀ, ਲਿੰਗ ਭੇਦਭਾਵ, ਨਸ਼ਾ, ਸ਼ਰਣਾਰਥੀ ਸੰਕਟ
2.
ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਮੁੱਦੇ (Environmental Issues):
o ਜਲਵਾਯੂ ਪਰੀਵਰਤਨ, ਵਣਨਾਸ਼, ਪਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਪਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
3.
ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ (Technology and Science):
o ਆਰਟੀਫੀਸ਼ਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ, ਜੈਵਿਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਅਸਰ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
4.
ਸਿੱਖਿਆ
(Education):
o ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ, ਓਨਲਾਈਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਲਾਭ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ, ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ
5.
ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ (Economics and Politics):
o ਬਜਟ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ, ਗਲੋਬਲਾਈਜੇਸ਼ਨ, ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਵੋਟਿੰਗ ਅਧਿਕਾਰ
6.
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ (Culture and History):
o ਲੋਕ ਧਰੋਹਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅਸਰ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਕ ਮੌਸਮ
7.
ਵਿਅਕਤਿਗਤ ਅਨੁਭਵ (Personal Experiences):
o ਮੇਰੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਕਿਤਾਬ, ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਯਾਤਰਾ, ਮੇਰਾ ਰੋਲ ਮਾਡਲ, ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਕ ਘਟਨਾ
ਨਿਬੰਧ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਚੁਣਦਿਆਂ, ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਕਿ ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕੇ।
ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਉਪਰ ਨਿਬੰਧ ਰਚਨਾ ਕਰੋ?
ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਲ
ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਬਾਅਧਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਕਸਰ ਅਨਸੁਚਿਤ ਅਤੇ ਅਣਜਾਣੇ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਉਭਰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘੰਮਾਖੇਰੀ ਅਤੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲੱਭਣਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਨਿਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਹੱਲ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਾਂਗੇ।
1. ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ
ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਜੋ ਨਿਰੀਨਤਰ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਰਥਿਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਵਜੋਂ:
- ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਨਵੇਂ ਉੱਦਮ ਅਤੇ ਸਟਾਰਟਅਪਸ ਲਈ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਪਲਾਨ ਬਣਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
- ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸਿਰਜਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
2. ਗਰੀਬੀ
ਗਰੀਬੀ ਹਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਆਵਾਸ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ:
- ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਣ।
- ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਪਲਾਨ ਬਣਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
- ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
3. ਲਿੰਗ ਭੇਦਭਾਵ
ਲਿੰਗ ਭੇਦਭਾਵ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ:
- ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਧਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
- ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜੋ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਜੋਗ ਦੇਣ।
- ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਸਕਣ।
4. ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ
ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਨਸ਼ਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਬਰਬਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਤੇ ਵੀ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਵਜੋਂ:
- ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਪੁਨਰਵਾਸ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ 'ਤੇ ਕੜੀ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣਾ ਇਕ ਲੰਬਾ ਅਤੇ ਪੇਚੀਦਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਵਰਗ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਿਖਿਆ, ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਅਧਿਆਇ-12:
ਵਾਰਤਕ ਲੇਖ ਭਾਗ 2 - ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ: ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਜੀਵਨੀ, ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ, ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਵਾਰਤਕ ਲੇਖ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਹੋ ਸਕਣ।
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਕਿਹਾ ਸਮਝ ਆਵੇਗਾ:
1.
ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਸਰੂਪ:
o ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤਿਕ ਪੱਖ ਸਮਝਣਾ।
o ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਪੂਰਨ ਸਮਝ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ।
2.
ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ:
o ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਉਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਧਰ, ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਮਹੱਤਵ।
o ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਉਦਾਹਰਣਾਂ।
3.
ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ:
o ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਮੂਲਕ ਅੰਤਰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ।
o ਇਸ ਬਾਬਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ।
4.
ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਵਾਰਤਕ ਸਿਰਜਣਾ:
o ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਲੇਖਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨਾ ਹੈ।
o ਵਾਰਤਕ ਲੇਖਣ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਲਾਗੂਤਾ।
ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ:
1. ਜੀਵਨੀ:
- ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
- ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਕਲਾਤਮਕ ਵੇਰਵਾ। ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਵਾਰਤਕ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਹਿਤਕ ਮਹੱਤਵ ਵੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
- ਮਹੱਤਵ:
- ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੀ ਪੁਨਰਸਿਰਜਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਹੈ ਜੋ ਕਲਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ:
- ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਬਾਇਓਗ੍ਰਾਫੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ 'ਜੀਵਨ ਚਰਿੱਤਰ' ਜਾਂ 'ਜੀਵਨ ਕਥਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਭਗਤਾਂ, ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ, ਰਾਜਸੀ ਆਗੂਆਂ, ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਦਾ ਉਲਲੇਖ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ।
2. ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ:
- ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
- ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਕਿਸੇ ਵਿਦਵਾਨ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਆਪਣੀ ਆਤਮਕਥਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੇਖਕ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸੁਚੇਤ ਕੂਪ ਹੈ।
- ਮਹੱਤਵ:
- ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਲਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਕਲਮਬੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਨਿਰਸੰਕੋਚ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ:
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਕਾਫੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਯੋਧੇ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ।
3. ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਵਾਰਤਕ ਸਿਰਜਣਾ:
- ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
- ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਲੇਖਣ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਮਹੱਤਵ:
- ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਸਕੂਪ:
1. ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਤੱਤ:
- ਸਜਾਈ ਪੋਸ਼ ਕਰਨਾ
- ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵ
- ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ
- ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਪਾਤਰ
- ਬੀਤੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ
- ਬੋਲੀ ਸ਼ੌਲੀ
- ਸਰਲ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਭਾਸ਼ਾ
- ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ
- ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਮੁਕਤ
- ਜੀਵਨ ਲਈ ਅਗਵਾਈ
- ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਪੱਖ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ
2. ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਤੱਤ:
- ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ
- ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ
- ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ
- ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ
- ਬੀਤੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰ
- ਲੇਖਣ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ
- ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਲੂ
ਸੰਖੇਪ:
ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਜੀਵਨੀ, ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਵਾਰਤਕ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਲੇਖਣ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਵੇਗੀ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪਜੀਵਨੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਭਾਵ:
ਜੀਵਨੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਾਹਿਤਿਕ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਕਲਾਤਮਕ ਵੇਰਵਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜਨਮਸਥਾਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਮਰਨ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਿਰਿਆ-ਕਲਾਪਾਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ:
1.
ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ: ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਬਾਲਪਣ ਕਿਵੇਂ ਬੀਤਿਆ।
2.
ਸ਼ਿਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਜੀਵਨ: ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸ਼ਿਖਿਆ, ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪਾਇਆ।
3.
ਕੈਰੀਅਰ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ: ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦਾ ਕੈਰੀਅਰ, ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ।
4.
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ: ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇ, ਦੋਸਤੀ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ।
5.
ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾਕਾਮੀਆਂ: ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸਫਲਤਾਵਾਂ, ਨਾਕਾਮੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੱਭੀ।
6.
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰਾਂ: ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਵਿਰਾਸਤ ਛੱਡੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕਿਵੇਂ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
1.
ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨੀਆਂ: ਭਗਤਾਂ, ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ।
2.
ਇਤਿਹਾਸਕ ਜੀਵਨੀਆਂ: ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ।
3.
ਸਾਹਿਤਕ ਜੀਵਨੀਆਂ: ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ।
ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ:
1.
ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ: ਜੀਵਨੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਭੂਤਕਾਲ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
2.
ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ: ਜੀਵਨੀ ਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਕਹਾਣੀਕਲਾ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਨਮੂਨਾਵਾਂ:
1.
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ: ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ, ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
2.
ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਜੀਵਨੀ 'ਰਸੀਦੀ ਟਿਕਟ' ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਜੀਵਨੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਲਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਸੁੱਖ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ?
ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਸੁੱਖ ਤੱਤ
ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ Autobiography
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਾਹਿਤਿਕ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜੋ ਲੇਖਕ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਜੀਵਨੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ:
1.
ਆਤਮਕ ਅਨੁਭਵ:
o ਲੇਖਕ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਅਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਸੱਚੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਲੇਖਕ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ:
o ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਕਿਰਿਆ-ਕਲਾਪਾਂ ਅਤੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਖੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o ਇਹ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲੇਖਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਮੁਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3.
ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ:
o ਲੇਖਕ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਤੱਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ।
o ਸਿਖਿਆ, ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ, ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੋੜਾਂ ਦਾ ਵਿਆਖਿਆਨ।
4.
ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ:
o ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਬਕ ਸਿੱਖਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
o ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾਕਾਮੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
5.
ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ:
o ਲੇਖਕ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o ਇਹ ਸਾਫਗੋਈ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
6.
ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਦਰਭ:
o ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਵੀ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o ਇਹ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਮਝਣ ਯੋਗ ਅਤੇ ਰੁਚਿਕਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
7.
ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਦਲਾਅ:
o ਲੇਖਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ ਬਦਲਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਵਿਅਕਤੀਗਤ, ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
8.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੌਕੇ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ:
o ਲੇਖਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੌਕੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਆਹ, ਜਨਮ, ਮੁੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਬੇਹਤਰੀਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣਾਂ:
- ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ 'ਰਸੀਦੀ ਟਿਕਟ' ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਲਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਅਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
- ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ 'ਸੱਤਿਆ ਕੇ ਪ੍ਰਯੋਗ' ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਚਾਈ ਦੀ ਖੋਜ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਲੇਖਕ ਦੀ ਆਤਮਕ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਪਰਤ, ਰੋਖਾਂ ਚਿੱਤਰ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਪਰਤਾਂ ਅਤੇ ਰੋਖਾਂ ਚਿੱਤਰ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ:
1.
Layers: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਧਰਾਂ ਜਾਂ ਪਤਲੀਆਂ ਤਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
Strata: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਜਿਓਲੌਜੀ ਅਤੇ ਭੂਗਰਭ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਤਲੀਆਂ ਤਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3.
Textures: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਸਤਹ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਗਜ਼ ਜਾਂ ਕੈਨਵਸ ਦੀ ਸਤਹ।
ਉਦਾਹਰਣਾਂ:
- The layers
of paint give the artwork depth and complexity.
- The
geological strata revealed the history of the earth in that region.
- The
artist used various textures to create a realistic portrayal of the
landscape.
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਪਰਤਾਂ ਅਤੇ ਰੋਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਲਾ, ਵਿਗਿਆਨ, ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਵਿੱਚ।
. ਕਿਸੇ ਮਹਾਨ ਸਖਸੀਅਤ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉਪਰ ਜੀਵਨੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ?
ਮਹਾਨ ਸਖਸੀਅਤ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਤੁਸੀਂ ਥੋੜ੍ਹਾ-ਬਹੁਤ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ:
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
- ਪੂਰਾ ਨਾਮ: [ਸਖਸੀਅਤ ਦਾ ਨਾਮ]
- ਜਨਮ ਤਰੀਖ ਅਤੇ ਸਥਾਨ: [ਜਨਮ ਦੀ ਤਰੀਖ ਅਤੇ ਸਥਾਨ]
- ਮੌਤ ਦੀ ਤਰੀਖ ਅਤੇ ਸਥਾਨ (ਜੇ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇ): [ਮੌਤ ਦੀ ਤਰੀਖ ਅਤੇ ਸਥਾਨ]
- ਪੇਸ਼ੇਵਰ/ਸਮਾਜਿਕ ਪਛਾਣ: [ਉਹ ਕੀ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲ
- ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ: [ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਸਿੱਖਿਆ]
- ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਯੁਵਾਵਸਥਾ: [ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਯੁਵਾਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ]
ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
- ਪਹਿਲੀ ਨੌਕਰੀ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰ: [ਪਹਿਲੀ ਨੌਕਰੀ, ਅਧਿਕਾਰ ਜਾਂ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ]
- ਮਹਾਨ ਉਪਲਬਧੀਆਂ: [ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਪਲਬਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾਵਾਂ]
- ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ: [ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ]
ਸਾਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਯੋਗਦਾਨ
- ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜ: [ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਯੋਗਦਾਨ, ਚੈਰਟੀ, ਸਿੱਖਿਆ, ਆਦਿ]
- ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਯੋਗਦਾਨ: [ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਯੋਗਦਾਨ, ਕਲਾ, ਸਾਹਿਤ, ਮਿਊਜ਼ਿਕ]
ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲ
- ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲ ਅਤੇ ਮੌਤ: [ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਮੌਤ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਕਾਰਨ]
ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
- ਅਵਾਰਡ: [ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ]
- ਸਮਾਜਿਕ ਪਛਾਣ: [ਸਮਾਜਿਕ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਲੇਖ]
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜੀਵਨ
- ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ੌਕ: [ਵਿਆਹ, ਬੱਚੇ, ਸ਼ੌਕ]
- ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਿਦਾਂਤ: [ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਿਦਾਂਤ]
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
- ਵਿਰਾਸਤ: [ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਅਸਰ]
ਉਦਾਹਰਨ:
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ
ਪੂਰਾ ਨਾਮ: Mohandas Karamchand Gandhi
ਜਨਮ ਤਰੀਖ ਅਤੇ ਸਥਾਨ: 2 ਅਕਤੂਬਰ 1869, ਪੋਰਬੰਦਰ, ਗੁਜਰਾਤ, ਭਾਰਤ
ਮੌਤ ਦੀ ਤਰੀਖ ਅਤੇ ਸਥਾਨ: 30 ਜਨਵਰੀ 1948, ਨਵਾਂ ਦਿੱਲੀ, ਭਾਰਤ
ਪੇਸ਼ੇਵਰ/ਸਮਾਜਿਕ ਪਛਾਣ: ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲ: ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪੋਰਬੰਦਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪੋਰਬੰਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਕੋਟ ਵਿੱਚ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਵਕੀਲਾਂ ਦੀ ਤਾਲੀਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ: ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵਕਤ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਮੋਰਚਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਅਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸਤਿਗਰਹ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਨੂੰ ਤਾਲੀਮ ਦਿੱਤੀ।
ਸਾਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਯੋਗਦਾਨ: ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਕਾਰਜਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਲਿਤ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ਤਾ ਦੀਆਂ ਮਹਿਲਾ ਹੱਕਾਂ ਵਿੱਚ।
ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲ: ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹੀ ਹਟਾਓ ਆਂਦੋਲਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1948 ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।
ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ: ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਵਾਰਡਾਂ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲੇ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹਨ।
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜੀਵਨ: ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਸਬਾ ਵਿੱਚ ਕਸਤੂਰਬਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਸਰਲਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼: ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜਕ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਫਰਨਾਮੋ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਦੀ ਹੈ?
ਪੰਜਾਬੀ ਸਫਰਨਾਮੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:
1.
ਮੁੱਖ ਭਾਗ (Introduction):
o ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਉਦੱਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ।
o ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ।
2.
ਸਥਾਨ ਦੀ ਵਰਣਨਾ (Description of Place):
o ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਥਾਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨਾ।
o ਸਥਾਨ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ, ਮਾਹੌਲ, ਅਤੇ ਮੂਲ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ।
3.
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ (Culture and Traditions):
o ਸਥਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਣਨਾ।
o ਸਥਾਨਕ ਰੀਤੀਆਂ, ਤਿਉਹਾਰਾਂ, ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ।
4.
ਖਾਣ-ਪੀਣ ਅਤੇ ਵਿਆੰਜਨ (Food and Cuisine):
o ਸਥਾਨ ਦੀ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਅਤੇ ਖਾਸ ਰਸੋਈ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ।
o ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਖਾਣੇ ਜਾਂ ਰੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਣਨਾ।
5.
ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਤਜਰਬੇ (Travel Experiences):
o ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਣਨਾ।
o ਮਹਿਸੂਸਾਤਾਂ, ਇਮੋਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਦੇ ਖਾਸ ਮੋਮੈਂਟਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ।
6.
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ (Major Attractions and
Highlights):
o ਸਥਾਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਆਕਰਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ।
o ਤਾਧਾਰਿਤ ਆਕਰਸ਼ਣ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਣਨਾ।
7.
ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ (Weather and Conditions):
o ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ।
o ਮੌਸਮ ਦੇ ਅਸਰ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਤਜਰਬੇ।
8.
ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ (Challenges and Difficulties):
o ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਆਈਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਣਨਾ।
o ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਲ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ।
9.
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
(Conclusion):
o ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸਮਾਰੋਹ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸੰਘੇਪ।
o ਸਫਰ ਤੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਗਈਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ।
10. ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੁਝਾਵ (Recommendations and Suggestions):
o ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਸੁਝਾਵ ਅਤੇ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ।
o ਸਥਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਲਾਹਾਂ।
ਇਹ ਤੱਤ ਇੱਕ ਸਫਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਚਕ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਤਜਰਬਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ-13:
ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਲੇਖਣ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦ ਲੇਖਣ
ਵਿਸ਼ਾ: ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦ
1. ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਤੱਤ:
ਪੱਤਰਕਾਰੀ, ਜੋ ਕਿ ਲਿਖਤੀ ਜਾਂ ਮੌਖਿਕ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਅਹਮ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸੁਨੇਹਿਆਂ ਦਾ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਨ ਦਾ ਕਲਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਲੇਖਿਕਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰ, ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਸੂਚੀਬੱਧ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਰੂਪ: ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਅਧਿਕਾਰਿਕ ਪੱਤਰ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੱਤਰ, ਨੌਕਰੀ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੱਤਰ ਹਨ।
- ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਢਾਂਚਾ: ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ, ਸਰੀਰ, ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਵਿਧਾਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਨਾਲ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁਣਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
2. ਅਨੁਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ:
ਅਨੁਵਾਦ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਪੱਤਰ ਜਾਂ ਪਾਠ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:
- ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ: ਅਨੁਵਾਦ ਦੁਆਰਾ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਪਹੁੰਚ: ਅਨੁਵਾਦ ਵਾਸਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਸਹੀ ਅਤੇ ਯਥਾਰਥ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਹੁੰਚਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਸਾਹਿਤਿਕ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ: ਇਹ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਭਿੰਨ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3. ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਤਰੀਕਾ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ:
ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਤਰੀਕੇ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:
- ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਅਰਥ: ਅਨੁਵਾਦ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਉਪਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੰਦਰਭ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੱਖ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
- ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅੰਤਰ: ਕੁਝ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਨੁਭਵ ਜੋ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇਣ ਦੀ ਕਦਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਦੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੇ ਕਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਲਈ ਸਹੀ ਪਦਾਵਲੀ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।
4. ਅਨੁਵਾਦਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਣ:
- ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ: ਚੰਗਾ ਅਨੁਵਾਦਕ ਅਸਲ ਲਿਖਤ ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੈ।
- ਭਾਸ਼ਾਈ ਦੱਖਲ: ਅਨੁਵਾਦਕ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਅਚੀਤਾ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ: ਅਨੁਵਾਦਕ ਨੂੰ ਲੇਖ ਦੇ ਮੂਲ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਕ ਸੰਦਰਭ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
5. ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ:
ਅਨੁਵਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਦੇ ਕਲਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਅਨੁਵਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀ ਵਿਧਾ ਵਜੋਂ ਸਮਝਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਲ ਲਿਖਤ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰ:
ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇ ਸਾਰਥਕ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਅਹਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਭਿੰਨ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਦੱਖਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ
ਸੰਖੇਪ ਸਾਰ:
ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਹੇਠ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਨ ਸੰਚਾਰ ਦੀ ਅਹਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਪੜਾਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੇਕ ਵਿਅਵਸਾਇਕ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਟ ਮੀਡੀਆ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮੀਡੀਆ, ਅਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ। ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਨੈਤਿਕ ਮਾਪਦੰਡ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਬਿੰਦੂਵਾਰ ਸਾਰ:
1.
ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ:
o ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
o ਕੁਝ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਹੇਠ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੇ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਪੜਾਈ:
o ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਨ ਸੰਚਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
o ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਹਾਲੇ ਤਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਘੱਟ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
3.
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਮੌਕੇ:
o ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਕੋਰਸ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ।
o ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪ੍ਰਿੰਟ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟਰ, ਐਂਕਰ, ਅਤੇ ਫੋਟੋ ਜਰਨਲਿਸਟ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
o ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੌਕੇ ਹਨ।
4.
ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਨੈਤਿਕ ਪਹਿਲੂ:
o ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
o ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਭਵਿੱਖ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
5.
ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਅਹਮਿਆਤ:
o ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
o ਗਿਆਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸੂਚੱਜਾ ਅਤੇ ਸੁਲਝਿਆ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
6.
ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਅਤੇ ਚੋਣ:
o ਮੀਡੀਆ ਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪਾਂ ਚੁਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਨਿਰਪੱਖ ਸੋਚ ਦਾ ਧਾਰਣ ਕਰ ਸਕਣ।
o ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਗਲੈਮਰ ਦੇ ਤੜਕੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਤੇ ਖਰੇ ਉਤਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
7.
ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ:
o ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ਸਥਾਨਕ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ।
o ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਕਿਸੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਕਾਲੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਵਿਆਖਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਹੇਠ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਉੱਤੇ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਨ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਪੜਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣਾ ਭਵਿੱਖ ਸੰਵਾਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਕੋਰਸ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪ੍ਰਿੰਟ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਨਿਰਧਾਰਣ ਕਰ ਸਕਣ।
ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅਮਰੀਕਨ ਬਚਨਾਂ ਦੀ ਔਚੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਕਾਲੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਅਨੁਵਾਦ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
"ਅਨੁਵਾਦ" ਦਾ ਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂ ਬੋਲੀ ਗਈ ਗੱਲ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਅਤੇ ਮਾਅਨਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕ ਜਾਂ ਸ੍ਰੋਤਾ ਉਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਸਕੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੀ।
ਅਨੁਵਾਦ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਅੰਗ:
1.
ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲੱਖਣਾ (Source Language and Content): ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਮੂਲ ਲਿਖਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
2.
ਲਕ਼ਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ (Target Language): ਇਹ ਉਹ ਭਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਮਾਅਨੀ ਸਹੀ ਹੋਣਾ (Accuracy of Meaning): ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਕਿ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਅਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
4.
ਸੰਸਕਾਰਕ ਤੱਤ (Cultural Elements): ਕਈ ਵਾਰੀ, ਕਈ ਵੱਖਰੇ ਸੰਸਕਾਰਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੰਸਕਾਰਕ ਪਸੰਦ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅਨੁਵਾਦ ਵਿਦਿਆ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਵਿਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਸਮਝ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਪੱਤਰ ਲੇਖਣ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੰ?
ਪੱਤਰ ਲੇਖਣ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਕਸਦਾਂ ਅਤੇ ਥਾਂਵਾਂ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਦਾ ਖਾਸ ਲਕ਼ਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਪੱਤਰ ਲੇਖਣ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:
1.
ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਤਰ (Official Letter): ਇਹ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੱਤਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰਸਮੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਊਰੋਕ੍ਰੈਟਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਵਿਅਕਤਿਗਤ ਪੱਤਰ (Personal Letter): ਇਹ ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤਿਗਤ ਮਕਸਦਾਂ ਲਈ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੋਸਤਾਂ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੱਤਰ।
3.
ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਪੱਤਰ (Business Letter): ਇਹ ਪੱਤਰ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਸੰਪਰਕਾਂ ਜਾਂ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਮਤਾਬਕ ਰਸਮੀਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4.
ਅਪੀਲ ਪੱਤਰ (Appeal Letter): ਇਹ ਪੱਤਰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਜਾਂ ਆਰਜ਼ੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਹਾਇਤਾ, ਛੂਟ ਜਾਂ ਅਨੁਮਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5.
ਆਦਰਸੁਵਿਧੀ ਪੱਤਰ (Recommendation Letter): ਇਸੇ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਜਾਂ ਖੁਬੀਆਂ ਦਾ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੌਕਰੀ ਜਾਂ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਤਜਵੀਜ਼।
6.
ਅਧਿਆਪਕ ਪੱਤਰ (Cover Letter): ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿਆਂ ਵੇਲੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮਕਸਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
7.
ਦਾਵੇਦਾਰੀ ਪੱਤਰ (Complaint Letter): ਕਿਸੇ ਗਲਤੀ, ਨਾਸ਼, ਜਾਂ ਖਰਾਬ ਸੇਵਾ ਬਾਰੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੱਤਰ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਅਤੇ ਫਾਰਮੈਟ ਹਨ ਜੋ ਲੇਖਕ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤਰ ਦੇ ਮਕਸਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਦੇ ਹਨ।
ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੇ।
ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ (Editorial Note) ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਲਿਖਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਪੈਪਰ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ, ਜਰਨਲ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮੂਲ ਮਕਸਦ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ, ਪੱਤਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:
1.
ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼: ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਦਾ ਮਕਸਦ ਪੱਤਰ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੀਤੀ, ਇਸ ਦੀ ਭਵਿੱਖੀ ਯੋਜਨਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਗਾਮੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰ ਦੀ ਅਸਲ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਢੰਗ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕਣ ਕਿ ਪੱਤਰ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ।
3.
ਕੰਟੈਕਸਟ: ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਕ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਤਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ ਜਾਂ ਨੋਟਿਸ ਸੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4.
ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾਵਾਂ: ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੱਤਰ ਦੇ ਸਮਗਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
5.
ਟੋਨ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ: ਇਹ ਵਿਅਕਤਗਤ ਟੋਨ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੱਤਰ ਦੀ ਆਮ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਸਮੀ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
6.
ਸੁਝਾਅ ਜਾਂ ਮੰਗ: ਕੁਝ ਵਾਰ, ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਆਗਾਮੀਆਂ ਅੰਕਾਂ ਲਈ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
7.
ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ: ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਅੰਕਾਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ਾ ਜਾਂ ਕਵਰ ਸਟੋਰੀ।
ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ ਪੱਤਰ ਦੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਧਿਮ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੱਤਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਢੰਗ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅਖਬਾਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਸਤੁ ਵੇਚ£ ਸੰਬੰਧੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਕਿਵੇ ਲਿਖਿਮਾ ਜਾਵੇਗਾ?
ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂ ਵੇਚਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੋਡਕਟ ਦੇ ਵਿਕਰੀ ਸੰਬੰਧੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਲਿਖਣ ਸਮੇਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਈ ਮੁੱਖ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਦਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ:
1.
ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ (Headline):
o ਇੱਕ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਲੁਭਾਵਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ ਰਾਖੋ ਜੋ ਪਾਠਕ ਦੀ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚ ਸਕੇ। ਇਹ ਵਸਤੂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਆਫਰ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰੇ।
2.
ਉਪ-ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ (Sub-Headline):
o ਜੇ ਲੋੜ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਪ-ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ ਰੱਖੋ ਜੋ ਮੁੱਖ ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੇ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇ।
3.
ਵਸਤੂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ (Product Details):
o ਵਸਤੂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਫਾਇਦੇ ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ।
o ਸਹੀ ਵਿਕਰੀ ਕੀਮਤ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਛੂਟ ਜਾਂ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ।
4.
ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰ (Visuals and Images):
o ਇੱਕ ਸਾਫ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਸੀ ਚਿੱਤਰ ਜੋ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਏ, ਪਾਠਕ ਦੀ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਸਾਫ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬਣਾਓ।
5.
ਬ੍ਰਾਂਡ ਅਤੇ ਸੰਪਰਕ ਜਾਣਕਾਰੀ (Brand and Contact Information):
o ਆਪਣੇ ਬ੍ਰਾਂਡ ਨਾਮ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ।
o ਸੰਪਰਕ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੋਨ ਨੰਬਰ, ਈ-ਮੇਲ ਐਡਰੈੱਸ ਜਾਂ ਵੈਬਸਾਈਟ ਦਾ ਲਿੰਕ ਦਿਓ, ਤਾਂ ਜੋ ਦਿਲਚਸਪ ਖਰੀਦਾਰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਸਕਣ।
6.
ਆਫਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਮੋਸ਼ਨ (Offers and Promotions):
o ਕਿਸੇ ਵੀ ਖ਼ਾਸ ਆਫਰ, ਛੂਟ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਮੋਸ਼ਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ। ਇਹ ਖਰੀਦਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੁਭਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
7.
ਕਿਰਿਆਵਲੀ ਕਾਲ (Call to Action):
o ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਪਸ਼ਟ ਹਦਾਇਤ ਦਿਓ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ “ਹੁਣ ਕਾਲ ਕਰੋ,” “ਵੈਬਸਾਈਟ ਤੇ ਜਾਓ” ਜਾਂ “ਸ਼ੋਰੂਮ ਵਿੱਚ ਆਓ।”
8.
ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਮਿਤੀ (Effective Date):
o ਜੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤਰੀਕ ਦੀ ਸੀਮਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰੋ।
ਉਦਾਹਰਨ:
**ਹੌਲਸੇਲ ਡਿਸਕਾਊਂਟ!**
**ਵਿਸ਼ਵਸਨੀਯ ਟੀ-ਸ਼ਰਟ ਸਿਰਫ਼ $9.99!**
*ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਗਰਮ ਮੌਸਮ ਦੇ ਸਟਾਈਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਸੂਚੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।*
- ਪੱਕੇ ਕੌਟਨ ਦੇ ਫਾਬ੍ਰਿਕ ਨਾਲ
- ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ
- ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਟਾਈਲ ਲਈ ਆਦਰਸ਼
**ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ਕੋਡ: SUMMER20 ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ 20% ਛੂਟ!**
**ਆਰਡਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਲ ਕਰੋ:**
123-456-7890
**ਵੈਬਸਾਈਟ:**
www.example.com
**ਉੱਚਿਤ ਆਫਰ 30 ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਮਿਤੀ ਹੈ।**
ਇਹ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ, ਆਕਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਕਾਰਗਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ-14:
ਆਲੋਚਨਾ: ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ, ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਕਲਾ ਦੀਆਂ
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਮਨੁੱਖੀ ਰੁਚੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬਦਲਾਵ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਬਦਲਾਵ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ, ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਕਲਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖੋਜ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ।
ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ
ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਲਿਖਣ ਦੇ ਨਿਯਮ:
1.
ਵਿਸ਼ਾ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ:
o ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਉਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
o ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:
§ ਸਮਕਾਲੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ
§ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ
§ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
§ ਅਵਾਸ ਤੇ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ
§ ਫਿਲਮੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਯਥਾਰਥ
§ ਬ੍ਰਹਮ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ
2.
ਸਾਰਗਰਭੀ ਵਿਆਖਿਆ:
o ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ।
ਖੋਜ ਪੱਤਰ
ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦੇ ਨਿਯਮ:
1.
ਵਿਸ਼ਾ ਦੀ ਚੋਣ:
o ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸਹੀ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਸ੍ਰੋਤ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ:
o ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ, ਖੋਜ ਨਿਬੰਧ, ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
3.
ਖੋਜ ਵਿਧੀ:
o ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਖੋਜ ਵਿਧੀ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਧੀ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
4.
ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼:
o ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਦੇਸ਼ ਉਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਲਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
5.
ਪ੍ਰਾਪਤ ਸ੍ਰੋਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ:
o ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
6.
ਹਵਾਲੇ:
o ਸਹੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਆਪਏ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
7.
ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਦੀ ਬਛਤਰ:
o ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਦੀ ਬਛਤਰ ਐੱਮ.ਐੱਲ.ਏ 8 ਐਡੀਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਵਾਲੇ ਅਤੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
8.
ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ:
o ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਸੂਤਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੋਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਹੱਲਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- ਵਰਤਮਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦਸ਼ਾ: ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕਹਾਈ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾਵਾਦ ਦੇ ਵੱਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਦਾ ਸਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਡੇਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉੱਤੇ ਹੈ।
ਖੋਜ ਵਿਧੀ:
1.
ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਵਿਧੀ
2.
ਤਰਕਵਾਦੀ ਵਿਧੀ
ਉਦੇਸ਼:
- ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਡੇਰਿਆ ਦੀ ਵਧਦੀ ਆਮਦ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਜਾਣਣਾ।
- ਡੇਰਿਆ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਲੁੱਟ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ।
ਸਾਹਿਤ ਰਾਹੀਂ ਅਧਿਐਨ:
- ਸਾਰਵਜਨਿਕ ਪਾਖੰਡੀ ਡੇਰਿਆਂ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ।
ਭਾਸ਼ਣ ਕਲਾ
ਭਾਸ਼ਣ ਕਲਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
- ਭਾਸ਼ਣ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ, ਸੰਪੂਰਨਤਾ, ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕਤਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਉਪਯੋਗੀ ਸਲਾਹ:
- ਭਾਸ਼ਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੌਂਡ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਲੇਖਕ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਅਹਿਮ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ
ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ, ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਕਲਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲੇਖਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਅਸਾਇਨਮੋਟ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੇ ਨੁਕਤੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ?
ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਨੁਕਤੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ:
1.
ਸਵਾਲ ਦੀ ਸਮਝ: ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਦੇ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਟਾਪਿਕ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝੋ। ਸਵਾਲ ਦੇ ਹਰ ਪਹਲੂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ।
2.
ਜੋਬ ਪੈਪ੍ਰੋ: ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਦਾ ਖਾਕਾ ਬਨਾਓ ਜਾਂ ਆਉਟਲਾਈਨ ਤਿਆਰ ਕਰੋ। ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ।
3.
ਤਥਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ: ਸੰਬੰਧਿਤ ਪੰਝੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸੋਰਸ ਤੋਂ ਮੋਹਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਕਰੋ। ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਗਾਹਕ ਮੂਲਾਂਕਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ।
4.
ਸੰਰਚਨਾ: ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸੰਰਚਿਤ ਕਰੋ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ, ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਯਕ ਸਹਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲਿਖੋ ਅਤੇ ਲੌਜਿਕਲੀ ਲਿੰਕ ਕਰੋ।
5.
ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ: ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋ, ਉਸ ਦੀ ਸਹੀਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ। ਉਪਯੋਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਵਾਲਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਸ਼ੋਧ ਜਾਂ ਅਨੁਸੰਧਾਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸਯੋਗ ਸੋਰਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।
6.
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਯਕ: ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਦੱਸੋ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਯਕ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪੀਲਾਂ ਦਾ ਸਾਰ ਲਿਖੋ।
7.
ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੂਫਰੀਡਿੰਗ: ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗਲਤੀ ਜਾਂ ਅਣਗੋਲਾਈ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰੋ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਗਲਤੀਆਂ, ਵਿਆਕਰਨ ਦੀ ਗਲਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੀਲਾਂ ਦੀ ਸੁਚੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।
8.
ਸਮਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਨ: ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰੋ। ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਰੂਟੀਨ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋ।
9.
ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਫੀਡਬੈਕ: ਜੇ ਕੋਈ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਾਂ ਤੁਸੀਂ ਯਕੀਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਹੀ ਰਾਹ 'ਤੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜਾਂ ਸਹਿ-ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰੋ।
ਇਹ ਨੁਕਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁਚਾਰੂ ਅਤੇ ਪ੍ਰभावਸ਼ਾਲੀ ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਿਥੀ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੇਂਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੰ?
ਖੋਜ ਪੱਤਰ (Research Paper) ਲਿਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਧੀ (Methodology) ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਖੋਜ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ, ਤਥਾਂ ਨੂੰ ਸੰਕਲਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਨੁਕਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ:
1.
ਖੋਜ ਦੀ ਯੋਜਨਾ:
o ਸਪਸ਼ਟ ਖੋਜ ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਤੁਹਾਡੇ ਖੋਜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਿਹੜਾ ਹੈ? ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਲੱਖ-ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
o ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਲਕਸ਼: ਖੋਜ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ ਨਤੀਜੇ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ।
2.
ਪੱਧਤੀਕਰਨ:
o ਸੰਬੰਧਤ ਲਹਿਰਾਂ: ਕਿਸੇ ਖੋਜ ਸਵਾਲ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀ ਹੋ ਚੁਕਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਹਨ।
o ਸਹੀ ਵਿਧੀ ਦੀ ਚੋਣ: ਅੰਕੜਾ ਸੰਕਲਨ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਅੰਕੜਾ ਪ੍ਰਸੰਸ਼ਾ ਲਈ ਕੀ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਰਤੀ ਜਾਣਗੀਆਂ?
3.
ਸੰਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਅੰਕੜਾ ਸੰਕਲਨ:
o ਨਮੂਨਾ (Sampling): ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ ਨਮੂਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋਗੇ? ਨਮੂਨੇ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਏਗੀ?
o ਡਾਟਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ: ਡਾਟਾ ਕਿਵੇਂ ਸੰਕਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ? (ਉਦਾਹਰਨ: ਸਰਵੇਖਣ, ਇੰਟਰਵਿਊ, ਫੀਲਡ ਵਰਕ, ਪ੍ਰਯੋਗ, ਆਦਿ)
4.
ਡਾਟਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ:
o ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਢੰਗ: ਡਾਟਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ? (ਉਦਾਹਰਨ: ਸੰਖੇਪ ਅੰਕੜਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, ਗਣਿਤੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, ਗੁਣਾਤਮਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ)
o ਉਪਯੋਗੀ ਸਾਫਟਵੇਅਰ: ਕੀ ਕੋਈ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਜਾਂ ਟੂਲ ਸਹਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ SPSS, R, Excel)?
5.
ਐਥਿਕਸ:
o ਆਰਥਿਕਤਾ: ਖੋਜ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਐਥਿਕਲ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ? (ਜਿਵੇਂ ਗੁਪਤਤਾ, ਸਹਿਮਤੀ, ਸੱਚਾਈ)
6.
ਸੰਭਾਵਿਤ ਸੀਮਾਵਾਂ:
o ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਅਤੇ ਸੀਮਾਵਾਂ: ਤੁਹਾਡੇ ਖੋਜ ਦੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ?
7.
ਸੰਬੰਧਿਤ ਲਹਿਰਾਂ:
o ਹਵਾਲਾ ਅਤੇ ਸਰੋਤ: ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਹਵਾਲੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ? (ਉਦਾਹਰਨ: ਪਿਛਲੇ ਅਧਿਐਨ, ਲਿਟਰੇਚਰ ਰਿਵਿਊ)
ਇਹ ਵਿਧੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗੀ।
ਭਾਸ਼ਣ ਥਲਾ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੇ।
ਭਾਸ਼ਣ ਥਲਾ (Rhetorical Devices) ਦੇ ਤਹਿਤ, ਕਈ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰ ਸੰਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੁਨੇਹਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਤਾ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਅਸਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ:
1.
ਅਲੰਕਾਰ (Figures of
Speech):
o ਉਦਾਹਰਨ (Metaphor): ਇੱਕ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਪਦਾਰਥ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨਾ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ "ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਸਫਰ ਹੈ।"
o ਬੀਨ੍ਹਾ (Simile): ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ 'ਤੇ ਕਾਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਿਧੀ, ਜੋ “ਜਿਵੇਂ” ਜਾਂ “ਤੌਂ” ਵਰਗੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ "ਉਹ ਚਮਕਦਾਰ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸੋਨ ਦਾ ਟੁਕੜਾ।"
2.
ਅਵਟਾਰਣ
(Alliteration): ਇੱਕ ਕਲਮ ਜਾਂ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਹੀ ਧੁਨੀ ਦੇ ਪਦਾਂ ਦੀ ਦੁਹਰਾਈ, ਜਿਵੇਂ "ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਸਬਰ ਸਫੇਦ ਸ਼ਹਿਰ।"
3.
ਛੰਦ (Assonance): ਇਕੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਦੁਹਰਾਈ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਣਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ "ਚਮਕਦਾਰ ਆਸਮਾਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ।"
4.
ਵਿਰੋਧ
(Antithesis): ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ, ਜੋ ਸੁਨੇਹਾ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ "ਤੁਸੀਂ ਸਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।"
5.
ਪ੍ਰਤੀਕ (Symbolism): ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਸੰਕਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਅਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਣਾ। ਜਿਵੇਂ, ਕਾਲਾ ਰੰਗ ਮੌਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
6.
ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕ (Hyperbole): ਅਤਿਰਿਕਤ ਬਿਆਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ "ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ।"
7.
ਆਮਾਂਣ (Irony): ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਣਾ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਹਾਸੇ ਨੂੰ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ "ਤੁਸੀਂ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ੁਕਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਬਦਹਾਲ ਹੋ।"
8.
ਆਮ ਬਿਆਨ (Euphemism): ਇੱਕ ਵਿਅੰਗ ਜਾਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸੌਖੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨਾ। ਜਿਵੇਂ "ਉਹ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੈ" ਬਜਾਏ "ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੈ।"
9.
ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਵਾਕ (Personification): ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਖੋਜ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਗੁਣ ਦਿਓਣਾ। ਜਿਵੇਂ "ਹਵਾ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।"
10. ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਪੁੱਛ (Rhetorical Question): ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਜੋ ਉੱਤਰ ਦੇਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ "ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ?"
ਇਹ ਭਾਸ਼ਣ ਥਲਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਭਾਸ਼ਣ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਸਮਝਣਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਵੇ।
ਆਲੋਚਨਾ (Criticism)
ਇੱਕ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ, ਕਲਾ, ਸਾਹਿਤ, ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਮੂਲਾਂਕਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਹੀਤਾ, ਗਲਤੀ, ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਾਂ ਰਚਨਾ ਦੇ ਮਜਬੂਤ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪਹਲੂਆਂ ਨੂੰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਂਚਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਾਠਕਾਂ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਆਲੋਚਨਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ:
1.
ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਆਲੋਚਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਹਲੂਆਂ ਨੂੰ ਜਾਂਚਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਤਨਕੀਦ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2.
ਤੁਲਨਾ: ਆਲੋਚਕ ਅਕਸਰ ਦੂਜੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਮੂਲ ਰਚਨਾ ਦੀ ਖੂਬੀਆਂ ਅਤੇ ਖਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
3.
ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਾਂ ਕਲਾ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੂਲਾਂਕਣ ਲਈ ਵਿਭਿੰਨ ਰਾਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
4.
ਸਾਹਿਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਦਰਭ: ਆਲੋਚਨਾ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਹ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
5.
ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਤਕਰਾਰ: ਆਲੋਚਕ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ ਸਮਰਥਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਮੂਲ ਮਿਸ਼ਨ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਲਾਭਕਾਰੀ ਨਿਰਣੇ ਲੈ ਸਕੇ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝ ਪੈ ਸਕੇ।
ਖੋਜ ਤੋ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਥਰੇ
ਖੋਜ ਅਤੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰ (Research Paper) ਵਿਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਹਨ:
1.
ਖੋਜ (Research):
o ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ: ਖੋਜ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਤ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਸਲਾ ਜਾਂ ਸਵਾਲ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਡੇਟਾ ਦੀ ਇੱਕਠਾ ਕਰਨ, ਵਿੱਤਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o ਉਦੇਸ਼: ਖੋਜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਨਵੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਲਈ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o ਵਿਧੀ: ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰਵੇ, ਪ੍ਰਯੋਗ, ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ।
2.
ਖੋਜ ਪੱਤਰ (Research Paper):
o ਪ੍ਰਕਾਰ: ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਖੋਜ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੋਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ, ਨਤੀਜਿਆਂ, ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸੰਕਲਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o ਸਮੱਗਰੀ: ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿੱਛਲੇ ਅਧਿਐਨ, ਖੋਜ ਦੇ ਲਕਸ਼ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼, ਪद्धਤੀ, ਨਤੀਜੇ, ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੱਥਾਂ, ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਝਰਾਸ਼ੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o ਲੇਖਨ: ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਜਾਂ ਵਿਦਵਾਨੀ ਲੇਖਕ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੈਪਰ ਜਾਂ ਜਰਨਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਲੇਖਨ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆਨਿਕ ਮਿਆਰਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰ:
- ਖੋਜ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਉਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
