ਅਹਿਆਣ-1: ਵਿਆਕਰਣਾ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਉਦੇਸ਼
2.
_ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
3.
_ ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ
4.
_ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
5.
_ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ
6.
__ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਉਦੇਸ਼: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦਾ ਬਿਆਨ।
2.
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ।
3.
ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਣਨਾ।
4.
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਪਾਰਿਭਾਸ਼ਿਕਤਾ।
5.
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ।
6.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ।
ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵ:
1.
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਪ੍ਰਯੋਗ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਮਧਿਅਮ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਸਥਾਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਆਕਰਣਕਾਰਾ: ਮਹਾਂਰਿਸ਼ੀ, ਪਾਸਿਕੀ ਤੇ ਪਤੰਜਲੀ ਨੇ ਵਿਆਕਰਣ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਕਿਹਾ ਹੈ।
3.
ਵਰਤਮਾਨ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਆਕਰਣ-ਸਾਹਿਤ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
4.
ਪਹਿਲੀ ਵਿਆਕਰਣ ਰਚਨਾ: ਲਾਲਾ ਬਿਹਾਰੀ ਲਾਲ ਨੇ 1869 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਿਆਕਰਣ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ:
1.
ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵ: ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ।
2.
ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਬਗੈਰ ਸੰਪੂਰਣ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ: ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਸੰਪੂਰਣ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
3.
ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਸਪੌਸ਼ਟਤਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਘੌਟ ਤੋਂ ਘਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨਾਲ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4.
ਮੌਲਿਕ ਵਾਕ ਸਰਚਨਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਲਿਕ ਵਾਕ ਸਰਚਨਾ ਦੀ ਯੋਗਿਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
1.
ਭਾਸ਼ਾ ਰਚਨਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਣਾ: ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਣਾ।
3.
ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ: ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ।
ਨਤੀਜਾ:
1.
ਟੀਚਰ ਦਾ ਭੂਮਿਕਾ: ਟੀਚਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਵੇਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਸਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
2.
ਰੌਚਿਕ ਅਤੇ ਸਰਲ ਤਰੀਕਾ: ਬਚਿਆਂ ਲਈ ਰੌਚਿਕ ਅਤੇ ਸਰਲ ਤਰੀਕਾ ਅਪਨਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕਣ।
ਸੰਖੇਪ:
- ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲਈ ਅਤਿ-ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
- ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਗਿਆਨ ਬਿਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਪੂਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ।
- ਟੀਚਰ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਰੌਚਿਕ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾ ਕੇ, ਵਿਆਕਰਣ ਸਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
1. ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਵਿਆਕਰਣ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਉਪਯੋਗ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ, ਵਾਕਾਂ, ਅਤੇ ਅਭਿਵਯਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਿਆਕਰਣ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜਨਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸੁਚਿੱਤਰਤਾ ਅਤੇ ਸਹੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਸਪੋਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਸਹੀ ਅਰਥਗ੍ਰਹਣ ਸੌਖੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
2. ਵਿਆਕਰਣ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਏ
ਵਿਆਕਰਣ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਏ
1. ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮਰਥਨ
ਕਈ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਆਕਰਣ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ:
·
ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਅਧਿਕਾਰ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਬਗੈਰ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੂਰਨ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
·
ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਬਣਤਰ: ਵਿਆਕਰਣ ਸਹੀ ਵਾਕ ਬਣਤਰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
·
ਸ਼ੁੱਧ ਭਾਸ਼ਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ।
·
ਮਨੋਰਥ ਸਪਸ਼ਟਤਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਨਾਲ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਰਥਗ੍ਰਹਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2. ਵਿਰੋਧੀ ਰਾਏ
ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਹਨ:
·
ਪ੍ਰਕਿਰਤਿਕ ਸਿੱਖਣ: ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲ ਕੇ ਅਤੇ ਅਨੁਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਘੋਟਾ ਲਗਾ ਕੇ।
·
ਸਮੇਂ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ: ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕ ਸਮਝਣ ਲਈ ਹੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
·
ਸੰਵਾਦੀ ਅਨੁਭਵ: ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਆਕਰਣ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਆਹਾਰਕ ਅਨੁਭਵ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਚੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨ ਸਿੱਖਣ।
3. ਸਮਝੌਤਾ ਰਾਏ
ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਕਿ:
·
ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਭੂਮਿਕਾ: ਟੀਚਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਵੇਕ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਸਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਘੇਟੇ ਲਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
·
ਰੌਚਿਕ ਅਤੇ ਸਰਲ ਤਰੀਕਾ: ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਰੌਚਿਕ ਅਤੇ ਸਰਲ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਬੱਚੇ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕਣ।
·
ਵਾਕ ਬਣਤਰ: ਬੱਚੇ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਭੰਡਾਰ ਕਾਫੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਇਹ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਏ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
2:
ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1. _ ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ
2.
_ ਉਦੇਸ਼
3.
_ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
4.
_ ਅਰਥ
5.
_ ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ
6.
_ ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
7.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਲੋੜ
ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਿੰਦੂਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1. ਸ਼ੁੱਧ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ:
- ਸਹੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ: ਵਿਆਕਰਣ ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
- ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਬਣਤਰ: ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਕੇਤ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
2. ਅਰਥਗ੍ਰਹਣ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟਤਾ:
- ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਸਹੀ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਰਥ ਪਹੁੰਚਾਉਣੇ ਹਨ।
3. ਸਿਖਿਆ ਵਿਚ ਮਹੱਤਤਾ:
- ਮੌਲਿਕ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਨਿਯਮ ਸਮਝਣ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮੌਲਿਕ ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸਿੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ।
- ਪੂਰਨ ਅਧਿਕਾਰ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਬਗੈਰ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੂਰਨ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
4. ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਿਯਮ:
- ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਣਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਰਥਗ੍ਰਹਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
- ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦਾ ਨਿਰਣੇ: ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੇ ਨਿਰਣੇ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਹੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਫੈਸਲੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
5. ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ:
- ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸਹੀ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ: ਵਿਆਕਰਣ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
6. ਮਾਨਸਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ:
- ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਸਿੱਖਿਆ: ਵਿਆਕਰਣ ਮਾਨਸਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਥਿਰ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਉੱਤਮ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜੋ ਬਚੇ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ:
ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਿਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਲੋੜ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਬਿੰਦੂਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ
1.
ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ
o
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਉਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟਾਂ, ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ, ਜਾਂ ਲਹਿਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
2.
ਉਦੇਸ਼
o
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਦੇ ਲਈ ਸਮਝਣਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਕਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਅਰਥ ਅਤੇ ਭਾਵ ਦਰਸਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
3.
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
o
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਪਾਠਕ ਲਈ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਹੀ ਅਰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਅਸਮਝੀ ਦੇ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
4.
ਅਰਥ
o
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਰੁਕਣਾ ਜਾਂ ਆਰਾਮ ਕਰਨਾ। ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਉਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿੱਥੇ ਰੁਕਣਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਠਹਿਰਾਉ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਵਾਕਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਅਰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।
5.
ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ
o
ਪੂਰਣ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (।): ਇਹ ਵਾਕ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਦਾ ਹੈ।
o
**ਅਲਪ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (,) **: ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਥੋੜਾ ਠਹਿਰਾਉ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
**ਅਰਧ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (;) **: ਇਹ ਕਾਮੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਅਤੇ ਪੂਰਣ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਤੋਂ ਘੱਟ ਠਹਿਰਾਉ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
**ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ (?) **: ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਾਕ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਦਾ ਹੈ।
o
**ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ (!) **: ਇਹ ਹੈਰਾਨੀ, ਖੁਸ਼ੀ, ਗਮੀ ਜਿਹੇ ਭਾਵ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
**ਦੁਬਿੰਦੀ (:) **: ਇਹ ਕੋਲਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ।
o
**ਡੈਸ਼ (-) **: ਇਹ ਬੇਲ-ਚਾਲ ਵਾਲੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
**ਦੁਬਿੰਦੀ ਡੈਸ਼ (:-) **: ਇਹ ਉਂਦਾਹਣ ਜਾਂ ਟੁੱਕ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
**ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (" ") **: ਇਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕਹੇ ਹੋਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਜੋੜਨੀ
(-): ਇਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਬਰੈਕਟ (
): ਇਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਛੁੱਟ-ਮਰੇੜੀ (' ' ): ਇਹ ਉੱਤੇ - 'ਤੇ, ਇਕੌਠ - 'ਕਠ ਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
**ਬਿੰਦੀ (.) **: ਇਹ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹੁਦਿਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
6.
ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
o
ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਲਿਖਤ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਭਾਵ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵਾਕਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
1.
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਸਪੌਸ਼ਟ ਕਰੋ।
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਉਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਜੋ ਲਿਖਤ ਜਾਂ ਬੋਲਤ ਵਿੱਚ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਠਹਿਰਾਅ, ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪਾਠਕ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੋਤਾ ਨੂੰ ਇਹ ਸੂਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿੱਥੇ ਰੁਕਣਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਣੀ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਉੱਚਾਰਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਬਦਲਾਅ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਲਿਖਤ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਿਨਾ, ਲਿਖਤ ਦਾ ਅਰਥ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪਾਠਕ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੋਤਾ ਲਈ ਸਮਝਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
1.
ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਠਹਿਰਾਅ: ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪਾਠਕ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੋਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿੱਥੇ ਲਹਿਰ ਬਦਲਣੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿੱਥੇ ਠਹਿਰਨਾ ਹੈ।
2.
ਅਰਥ ਸਪਸ਼ਟਤਾ: ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਲਿਖਤ ਦੇ ਅਰਥ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
3.
ਵਾਕ ਸੰਰਚਨਾ: ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਰਚਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
4.
ਅਰਥ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਬਚਾਅ: ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲਿਖਤ ਦਾ ਅਰਥ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ:
1.
ਪੂਰਣ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (।)
2.
ਅਲਪ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (,)
3.
ਅਰਧ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (;)
4.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਚਿੰਨ੍ਹ (?)
5.
ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ (!)
6.
ਦੁਬਿੰਦੀ (:)
7.
ਡੈਸ਼ (-)
8.
ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (“”)
ਨਮੂਨੇ:
·
ਪੂਰਣ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (।): ਮੀਂਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਵਾ ਵੀ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ।
·
ਅਲਪ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (,): ਬਾਲਕ, ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ?
·
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਚਿੰਨ੍ਹ (?): ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ?
ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।
2.
_ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ।
3.
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਅਤੇ ਠਹਿਰਾਅ ਦੱਸਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਲਿਖਤ ਦਾ ਅਰਥ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਸਹੂਲਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:
4.
ਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (।)
5.
ਅਲਪ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (,)
6.
ਅਰਧ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (;)
7.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ (?)
8.
ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ (!)
9.
ਦੁਬਿੰਦੀ
(:)
10.
ਅਧਿਕਾਰੀ
(;:)
11.
ਇਕੱਲੇ ਉਪਯੋਗਤਾ (-)
12.
ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (“”)
13.
ਪੱਟੇ ਕਾਮੇ ('')
14.
ਕੰਧੀ ਕਾਮਾ (')
15.
ਵਿਰਾਮ
(.)
16.
ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ:
17.
ਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (।):
18.
ਵਿਆਖਿਆ: ਇਹ ਪੂਰੇ ਵਾਕ ਦਾ ਅੰਤ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
19.
ਉਦਾਹਰਣ: ਮੀਂਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
20.
ਅਲਪ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (,):
21.
ਵਿਆਖਿਆ: ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਠਹਿਰਾਅ ਦੱਸਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
22.
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਹ ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਬ, ਕੇਲਾ ਅਤੇ ਅੰਗੂਰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
23.
ਅਰਧ ਵਿਸ਼ਰਾਮ (;):
24.
ਵਿਆਖਿਆ: ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੱਧ ਠਹਿਰਾਅ ਦੱਸਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
25.
ਉਦਾਹਰਣ: ਮੀਂਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਪਰ ਉਹ ਫਿਰ ਵੀ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਹੈ।
26.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ (?):
27.
ਵਿਆਖਿਆ: ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਅੰਤ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
28.
ਉਦਾਹਰਣ: ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ?
29.
ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ (!):
30.
ਵਿਆਖਿਆ: ਅਚੰਭਾ, ਖੁਸ਼ੀ ਜਾਂ ਜਜ਼ਬਾਤ ਦੱਸਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
31.
ਉਦਾਹਰਣ: ਵਾਹ! ਕੀ ਸੁੰਦਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੈ!
32.
ਦੁਬਿੰਦੀ
(:):
33.
ਵਿਆਖਿਆ: ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਣ ਜਾਂ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
34.
ਉਦਾਹਰਣ: ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਅਧਿਆਇ ਹਨ: ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ।
35.
ਅਧਿਕਾਰੀ
(;:):
36.
ਵਿਆਖਿਆ: ਇਹ ਕਬਹਿ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਲੰਬੀ ਸੂਚੀ ਜਾਂ ਕਈ ਪੋਇੰਟਸ ਦੱਸਣੇ ਹੋਣ।
37.
ਉਦਾਹਰਣ: ਮੀਂਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਹਵਾ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ; ਤੇ ਉਹ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ।
38.
ਇਕੱਲੇ ਉਪਯੋਗਤਾ (-):
39.
ਵਿਆਖਿਆ: ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ਦੱਸਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
40.
ਉਦਾਹਰਣ: ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਾਦਾ ਹੈ - ਤੁਸੀਂ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਇਸਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹੋ।
41.
ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (“”):
42.
ਵਿਆਖਿਆ: ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬੋਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
43.
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
44.
ਪੱਟੇ ਕਾਮੇ (''):
45.
ਵਿਆਖਿਆ: ਪੂਰੀਆਂ ਕਾਮਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
46.
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਇੱਕ 'ਵੱਡੀ' ਗੱਲ ਹੈ।”
47.
ਕੰਧੀ ਕਾਮਾ ('):
48.
ਵਿਆਖਿਆ: ਸੰਬੰਧ ਦੱਸਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
49.
ਉਦਾਹਰਣ: ਰਾਮ ਦਾ ਕਿਤਾਬ।
50.
ਵਿਰਾਮ
(.):
51.
ਵਿਆਖਿਆ: ਇਹ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਜਾਂ ਕਮਾਂਡ ਦਾ ਅੰਤ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।
52.
ਉਦਾਹਰਣ: ਕੰਮ ਮੁਕਾਓ।
53.
ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖਤ ਦੇ ਅਰਥ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸਮਝਣਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
3. _ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਗਾਉ। (ਉ) ਡਾਕੀਆ ਥੈਲੇ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਆਹ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਡਾਕ ਏ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚਾਣੀ ਏ ਕੇਸਰੇ ਕਿਉਂ ਉਸ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਕੋਈ ਨੋਖੀ ਗੱਡੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਈ ਐ ਡਾਕੀਆ ਬੜੇ ਤਲਖ਼ ਸੁਭਾਂ ਦੇ ਨੇ ਰਤਾ ਦੇਰ ਕਰਾਂ ਝੌਟ ਡੰਡਾ ਕੌਢ ਲੈਂਦੇ ਨੇ। (ਅ) ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਘਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੋਚੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ ਸ਼ੀਲਾ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਹਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਨੀਕ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਭਲਾ ਸੋਚਣਾ ਵੀ ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਹੈ ਜਧੁ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਿਚਾਰ ਦੌਸਿਆ।
(ਉ) ਡਾਕੀਆ ਥੈਲੇ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਆਹ, "ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਡਾਕ ਏ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚਾਣੀ ਏ। ਕੇਸਰੇ ਕਿਉਂ? ਉਸ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਕੋਈ ਨੋਖੀ ਗੱਡੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਈ ਐ। ਡਾਕੀਆ ਬੜੇ ਤਲਖ਼ ਸੁਭਾਂ ਦੇ ਨੇ। ਰਤਾ ਦੇਰ ਕਰਾਂ ਝੌਟ, ਡੰਡਾ ਕੌਢ ਲੈਂਦੇ ਨੇ।"
(ਅ) "ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼, ਆਪਣੇ ਲੋਕ, ਆਪਣਾ ਘਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੋਚੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ?" ਸ਼ੀਲਾ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ। "ਹਾਂ, ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਨੀਕ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਭਲਾ ਸੋਚਣਾ ਵੀ ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਹੈ," ਜਧੁ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਿਚਾਰ ਦੌਸਿਆ।
ਅਧਿਆਏ-3:
ਵਰਨ-ਬੋਧ
1. _ ਅਰਥ-ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ- ਵਰਨਬੇਧ
2. ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਵਰਨਮਾਲਾ
3. _ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ- ਵਰਨ-ਭੇਦ
4. _ਵਿਸਥਾਰ-ਸਵਰ, ਵਿਐਜਨ , ਲਗਾ-ਮਾਤਰਾਂ , ਲਗਾਖਰ
5. _ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1. ਅਰਥ-ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ- ਵਰਨਬੇਧ
ਵਰਨ-ਬੋਧ ਵਿਆਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਅਹਿਮ ਭਾਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ, ਵਰਣਾਂ, ਲਗਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਲਗਾਖ਼ਰਾਂ ਸਬੰਧੀ ਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2. ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਵਰਨਮਾਲਾ
ਪੰਜਾਬੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ 35 (ਪੈਂਤੀ) ਅੱਖਰ ਹਨ:
- ਉ ਅ ਏ ਸ ਹ (ਪਹਿਲੀ ਟੋਲੀ)
- ਕ ਖ ਗ ਘ (ਕਵਰਗ ਟੋਲੀ)
- ਚ ਛ ਜ ਝ (ਚਵਰਗ ਟੋਲੀ)
- ਟ ਠ ਡ ਢ (ਟਵਰਗ ਟੋਲੀ)
- ਤ ਥ ਦ ਧ ਨ (ਤਵਰਗ ਟੋਲੀ)
- ਪ ਫ ਬ ਭ ਮ (ਪਵਰਗ ਟੋਲੀ)
- ਯ ਰ ਲ ਵ ੜ (ਅੰਤਲੀ ਟੋਲੀ)
ਇਸ ਉਪਰੰਤ, ਅਰਬੀ ਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲ ਕੇ ਖ਼, ਗ਼, ਜ਼, ਫ਼ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ ਅੱਖਰਾਂ ਤੋਂ ਵਖਰਾ ਹੈ) ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 40 (ਚਾਲ੍ਹੀ) ਹੋ ਗਈ।
3. ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ- ਵਰਨ-ਭੇਦ
ਵਰਨ ਉਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ, ਜੋ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਇਕੌਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਕ, ਜ, ਬ, ਰ, ਭ, ਟ, ਨ, ਲ, ਡ। ਵਰਣਾਂ ਅਤੇ ਲਗਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
4. ਵਿਸਥਾਰ- ਸਵਰ, ਵਿਐਜਨ, ਲਗਾ-ਮਾਤਰਾਂ, ਲਗਾਖਰ
ਵਰਨਮਾਲਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸੇ:
- ਸਵਰ: ਸਿਰਫ ਸੁਵਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਵਿਆੰਜਨ: ਸਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਲਗਾ-ਮਾਤਰਾਂ: ਸਵਰਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਕ ਮਾਤਰਾਂ ਜੋ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਨੂੰ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਲਗਾਖਰ: ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਹਾਇਕ ਅੱਖਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
5. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਖ਼ੁਦ ਅਧਿਆਨ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦੀ ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ।
ਨੋਟਸ:
- ਵਰਣ: ਵਰਣ ਉਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ ਜੋ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਇਕੌਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਵਾਕ ਬੋਧ: ਵਿਆਕਰਨ ਦਾ ਉਹ ਭਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਆਕਰਨ: ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਨਾ ਟੁੰਟਣ ਵਾਲੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ "ਅਕਸ਼ਰ" ਕਿਹਾ, ਜੋ ਅਖਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਅਧਿਆਏ ਵਰਨ-ਬੋਧ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਰਨਮਾਲਾ ਬਾਰੇ ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਰਣਾਂ, ਲਗਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਔਖਰਾਂ ਅਤੇ ਧੁਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:
ਨਵੀਂ ਟੋਲੀ ਅਤੇ ਲ ਔਖਰ ਦੀ ਪਛਾਣ
- ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਨਵੀਂ ਧੁਨੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ “ਲ” ਔਖਰ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੀ ਪਾ ਕੇ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। “ਲ” ਧੁਨੀ ਤਾਲਵੀਂ ਹੈ।
- ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 41 ਔਖਰ ਹਨ।
ਵਰਨਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਔਲ ਪੰਕਤੀਆਂ
- ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਰਨਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀਆਂ ਸਤ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਅਖਰ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਤਲੀ ਪੰਕਤੀ ਦੇ ਛੇ ਔਖਰ ਹਨ।
- ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਅੰਤਲੀ ਪੰਕਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਬਾਕੀ ਹਰੇਕ ਪੰਕਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਪਹਿਲੇ ਔਖਰ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਪਹਿਲੀ ਪੰਕਤੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਟੋਲੀ ਅਤੇ 'ਯ' ਵਾਲੀ ਪੰਕਤੀ ਨੂੰ ਅੰਤਲੀ ਟੋਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਪੈਰ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੀ ਪਾ ਕੇ ਲਿਖੇ ਔਖਰਾਂ ਵਾਲੀ ਪੰਕਤੀ ਨੂੰ ਨਵੀਨ ਟੋਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਰਨ-ਭੇਦ
- ਵਰਨਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਰੂਪਾਂ ਕਰਕੇ ਚਾਰ ਭੇਦ ਹਨ:
1.
ਸਵਰ
2.
ਵਿਅੰਜਨ
3.
ਅਨੁਨਾਸਕ
4.
ਦੁੱਤ ਔਖਰ
ਸਵਰ
- ਸਵਰ ਉਹ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਮੇਂ ਹਵਾ ਰੁਕਾਵਟ ਰਹਿਤ ਨਿਕਾਸ ਕਰੇ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਵਰ ਹਨ: ਅ, ਆ, ਇ, ਈ, ਉ, ਊ, ਏ, ਐ, ਓ, ਅੰ।
- ਸਵਰ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਮੁਹਾਰਨੀ ਬੋਲਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸਵਰਾਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਉੱਚਾਕਰਨ ਸਥਾਨ, ਮਹੌਤਵ, ਅਤੇ ਮਾਤਰਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ `ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਅੰਜਨ
- ਵਿਅੰਜਨ ਧੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰਨ ਅੰਗ ਸਾਹ ਨੂੰ ਕੁਝ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਅਨੁਨਾਸਕ/ਨਾਸਕੀ
- ਨਾਸਕੀ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਮੇਂ ਹਵਾ ਨੱਕ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਮ, ਨ, ਣ, ਙ, ਞ ਪੰਜ ਨਾਸਕੀ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ।
ਦੁੱਤ ਵਿਅੰਜਨ/ਦੁੱਤ ਔਖਰ
- ਦੁੱਤ ਵਿਅੰਜਨ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਅੰਜਨ ਧੁਨੀ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਨੂੰ ਰੇਕ ਕੇ ਲੰਬਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਦੁੱਤ ਔਖਰ ਹਨ: ਹ, ਰ, ਵ, ਜਿਹੜੇ ਦੂਸਰੇ ਅਖਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਰਲਵੀਂ ਅਵਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਲਗਾਂ-ਮਾਤਰਾਂ
- ਵਿਆਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਔਖਰ ਨੂੰ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਤਰਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਦਸ ਲਗਾਂ ਹਨ: ਮੁਕਤਾ, ਕਨ੍ਹਾ, ਸਿਹਾਰੀ, ਬਿਹਾਰੀ, ਔਂਕੜ, ਦੁਲੈਂਕੜ, ਲਾਂ, ਦੁਲਾਵਾਂ, ਹੋੜਾ, ਕਨੌੜਾ।
- ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਧਾਰ `ਤੇ ਲਗਾਂ ਨੂੰ ਹ੍ਸਵ ਅਤੇ ਦੀਰਘ ਲਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਲਗਾਖਰ
- ਲਗਾਂ-ਮਾਤਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਲਿਪੀ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਖਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਲਗਾਖਰ ਬਿੰਦੀ, ਟਿੱਪੀ, ਅਤੇ ਔਧਕ ਹਨ।
ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਰ
- ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਵਰ, ਵਿਅੰਜਨ, ਅਨੁਨਾਸਕ, ਅਤੇ ਦੁੱਤ ਵਿਅੰਜਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਲਗਾਂ-ਮਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਲਗਾਖਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਅਧਕ (`) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਬਾਅ (stress) ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੂਣੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਇੱਕ ਅਖਰ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਅਖਰ ਉੱਤੇ ਅਧਕ (ਔਧਕ) ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਇਹ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ:
- ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ:
- ਵਟ-“ਟਾ - 'ਵ' ਤੇ ਅਧਕ (ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਟ' ਦੂਣੀ ਅਵਾਜ਼ ਕਰੇਗਾ)
- ਦਿ/ਲਲੀ - 'ਦਿ' ਤੇ ਅਧਕ (ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਲ' ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੂਣੀ ਹੋਵੇਗੀ)
- ਪੁਮਠ“ਠਾ - 'ਪੁ' ਤੇ ਅਧਕ (ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਠ' ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੂਣੀ ਹੋਵੇਗੀ)
- ਤ-ਤ-ਤਾ - ਦੂਣੀ ਆਵਾਜ਼ 'ਤ' ਦੇ ਅਖਰ ਤੇ
- ਮੁਕਤਾ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ:
- ਸੋਤ - ਸੋਤ ਵਿਚ ਅਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ।
- ਸੋਚ - ਸੋਚ ਵਿਚ ਅਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ।
- ਵੋਟਾ - ਵੋਟਾ ਵਿਚ ਅਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ।
- ਮੋਲ - ਮੋਲ ਵਿਚ ਅਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ।
- ਸਿਹਾਰੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ:
- ਸਿੱਕਾ - ਸਿ + ਅਧਕ + ਕਾ (ਸਿੱਕਾ)
- ਗਿੱਧਾ - ਗਿ + ਅਧਕ + ਧਾ (ਗਿੱਧਾ)
- ਸਿੰਧਾ - ਸਿ + ਅਧਕ + ਧਾ (ਸਿੰਧਾ)
- ਬਿਲੀ - ਬਿ + ਅਧਕ + ਲੀ (ਬਿਲੀ)
- ਔਕੜ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ:
- ਗੁੱਟ - ਗੁ + ਅਧਕ + ਟ (ਗੁੱਟ)
- ਰੁੱਖ - ਰੁ + ਅਧਕ + ਖ (ਰੁੱਖ)
- ਭੁੱਖਾ - ਭੁ + ਅਧਕ + ਖਾ (ਭੁੱਖਾ)
- ਕੁੱਤਾ - ਕੁ + ਅਧਕ + ਤਾ (ਕੁੱਤਾ)
- ਇਹ ਸਭ ਸ਼ਬਦ ਅਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਚਾਰਨ ਹੋਣਗੇ।
1.
ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਵਰਣ-ਬੋਲ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣਾ ਪਾਓ!
ਵਰਣ-ਬੋਲ (Phonetics) ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਬੋਲਣ ਦੀ ਧੁਨੀਆਂ (sounds) ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਇਹ ਬੁੱਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕਿਵੇਂ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਵਰਣ-ਬੋਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ:
1.
ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ
(Articulatory Phonetics):
o
ਇਹ ਇਹ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੋਲਣ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੂੰਹ, ਜੀਭ, ਹਵਾਈ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅੰਗ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: 'ਕ' ਦੀ ਧੁਨੀ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜੀਭ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ਮੂੰਹ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਹਵਾ ਨੂੰ ਛੱਡਣ 'ਤੇ ਇਹ ਧੁਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ।
2.
ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਧੁਨੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ (Acoustic Phonetics):
o
ਇਹ ਇਹ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੋਲਣ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਕੀਹ ਖਾਸ ਪੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਧੁਨੀ ਦੀ ਤਰੰਗ, ਫਰੀਕਵੈਂਸੀ, ਅਤੇ ਇੰਟੈਨਸਿਟੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: 'ਆ' ਅਤੇ 'ਈ' ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਤਰੰਗ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਫਰੀਕਵੈਂਸੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3.
ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਮਝ (Auditory Phonetics):
o
ਇਹ ਇਹ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਗਰੋਂ ਮਸਤਿਸਕ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ 'ਕ' ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੇ ਕਾਨ ਧੁਨੀ ਦੀ ਤਰੰਗ ਨੂੰ ਪਕੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਗਨਲ ਮਸਤਿਸਕ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਵਰਣ-ਬੋਲ
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਅੱਖਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇਕ ਧੁਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
·
ਸਵਰ (Vowels):
o
ਅ, ਆ, ਇ, ਈ, ਉ, ਊ, ਏ, ਐ, ਓ, ਔ
o
ਇਹ ਧੁਨੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਇਬ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
·
ਵਿਆੰਜਨ
(Consonants):
o
ਕ, ਖ, ਗ, ਘ, ਙ, ਚ, ਛ, ਜ, ਝ, ਞ, ਟ, ਠ, ਡ, ਢ, ਣ, ਤ, ਥ, ਦ, ਧ, ਨ, ਪ, ਫ, ਬ, ਭ, ਮ, ਯ, ਰ, ਲ, ਵ, ਸ਼, ਸ, ਹ
o
ਇਹ ਧੁਨੀਆਂ ਜੀਭ, ਮੂੰਹ, ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਵਰਣ-ਬੋਲ ਦਾ ਮਹੱਤਵ:
1.
ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ:
o
ਵਰਣ-ਬੋਲ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਸਿੱਖਣਾ ਸੌਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਿਐਨ:
o
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਖਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਰਣ-ਬੋਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
3.
ਅਨੁਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ:
o
ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਹੀ ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਬਹੁਤ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਵਰਣ-ਬੋਲ ਇੱਕ ਆਧਾਰ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਸਹੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਨਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਲਿਪੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਜਨਮ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਥਾਰੀ ਦਿਓ।
ਲਿਪੀ ਦਾ ਭਾਵ
ਲਿਪੀ (Script) ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਾਕ ਅਤੇ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਸਿਸਟਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਲਿਪੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਜਨਮ ਤੇ ਵਿਕਾਸ
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਾਲ
1.
ਲੰਡੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਰਦਾ ਲਿਪੀਆਂ:
o
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਲਿਖਿਤ ਰੂਪ ਲੰਡੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਰਦਾ ਲਿਪੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲਿਪੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।
o
ਇਹਨਾਂ ਲਿਪੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਪਾਰਕ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਧਾਰਮਿਕ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
2.
ਤਖ਼ਤੀ ਲਿਪੀ:
o
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਲਈ ਤਖ਼ਤੀ ਲਿਪੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਿਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕੁਝ ਲਿਖਤ ਅਜੇ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਜਨਮ
1.
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ:
o
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇੱਕ統 ਇਕਸਾਰ ਲਿਪੀ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ।
o
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਲੋੜ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ "ਗੁਰੂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀ ਲਿਪੀ"।
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
1.
ਪਹਿਲੇ ਪੰਥਕ ਸਾਧੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ:
o
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਯੋਗ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਫੈਲਾਈ।
o
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਸਤਕ ਹੈ।
2.
ਮੁਗਲ ਕਾਲ:
o
ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਨਮਾਨ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਾਹੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
3.
ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ:
o
ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਾਸ ਮਕਾਮ ਮਿਲਿਆ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪੋਥੀਆਂ ਅਤੇ ਲਿਖਤਾਂ ਛਾਪੀਆਂ ਗਈਆਂ।
o
ਇਹ ਕਾਲ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸਿੱਖਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀ।
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ
1.
ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ:
o
ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਲਿਪੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲਿਖਤ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਹਨ।
2.
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ:
o
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ, ਕਵਿਤਾ, ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧਾਅ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।
o
ਅਜੋਕੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਵੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਖਾਸ ਤੱਤ
1.
ਅੱਖਰ ਅਤੇ ਵਿਆੰਜਨ:
o
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 35 ਅੱਖਰ ਹਨ:
§ ਸਵਰ: ਅ, ਆ, ਇ, ਈ, ਉ, ਊ, ਏ, ਐ, ਓ, ਔ
§ ਵਿਆੰਜਨ: ਕ, ਖ, ਗ, ਘ, ਙ, ਚ, ਛ, ਜ, ਝ, ਞ, ਟ, ਠ, ਡ, ਢ, ਣ, ਤ, ਥ, ਦ, ਧ, ਨ, ਪ, ਫ, ਬ, ਭ, ਮ, ਯ, ਰ, ਲ, ਵ, ਸ਼, ਸ, ਹ
2.
ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ:
o
ਮਾਤਰਾ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਾਤਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਕੰਨਾ (ਾ), ਸਿਹਾਰੀ (ਿ), ਬਿਹਾਰੀ (ੀ), ਲਾਂ (ੁ), ਦੂਲੈਂਕੜ (ੂ), ਹੂੜਕਾ (ੇ), ਕਾਂ (ੈ), ਹੋੜਕਾ (ੋ), ਕੌ (ੌ)।
o
ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ: ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਕ (`) ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਗਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮੂਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲਿਪੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਜਨਮ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਕਾਸ ਮੁਗਲ, ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਲਿਪੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਹੈ।
3.
ਲਗਾਂ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭੇਦ ਦੌਸੇ।
ਲਗਾਂ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭੇਦ
ਲਗਾਂ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸੇ ਹਨ ਜੋ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੇਦ ਸਪਸ਼ਟ ਹਨ।
ਮਾਤਰਾਂ
ਮਾਤਰਾਂ ਉਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ ਜੋ ਸਵਰਾਂ (vowels) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਬਣ ਸਕੇ।
ਮਾਤਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
1.
ਕੰਨਾ (ਾ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਰਾਮ (Raam)
2.
ਸਿਹਾਰੀ (ਿ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਕਿਤਾਬ (Kitaab)
3.
ਬਿਹਾਰੀ (ੀ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਸੀਤਾ (Seetaa)
4.
ਲਾਂ (ੁ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਕੁਪ (Kup)
5.
ਦੂਲੈਂਕੜ (ੂ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਪੂਰਾ (Pooraa)
6.
ਹੂੜਕਾ (ੇ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਦੇਵ (Dev)
7.
ਕਾਂ (ੈ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਮੈਨ (Main)
8.
ਹੋੜਕਾ (ੋ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਸੋਨਾ (Sonaa)
9.
ਕੌ (ੌ):
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਮੌਜ (Mauj)
ਲਗਾਂ
ਲਗਾਂ ਉਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਿਅੰਜਨ (consonants) ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲਗਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।
ਲਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
1.
ਅਧਕ (ੱ):
o
ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅੱਖਰ ਦੇ ਉਪਰ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਵੱਟਾ (Vatta), ਗੱਮ (Gamm)
2.
ਬਿੰਦੀ (ਂ):
o
ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅੱਖਰ ਦੇ ਉਪਰ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਕ ਸਵਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਪੰਥ (Panth), ਚੰਦ (Chand)
3.
ਟਿਪੀ (ਁ):
o
ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅੱਖਰ ਦੇ ਉਪਰ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਵਿਆੰਜਨ ਸਵਰ ਦੀ ਧੁਨੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਸੰਕਟ (Sankat), ਕੰਮ
(Kam)
ਮੁੱਖ ਭੇਦ
1.
ਕਾਰਜ
(Function):
o
ਮਾਤਰਾਂ: ਸਵਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਲਗਾਂ: ਵਿਅੰਜਨ ਦੀ ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
2.
ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
(Placement):
o
ਮਾਤਰਾਂ: ਸਵਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਲਈ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਪਾਸੇ, ਉਪਰ, ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਲਗਾਂ: ਵਿਅੰਜਨ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਉਪਰ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
3.
ਧੁਨੀ
(Sound):
o
ਮਾਤਰਾਂ: ਸਵਰਾਂ ਦੀ ਧੁਨੀ ਦੇ ਸਾਥ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਲਗਾਂ: ਵਿਅੰਜਨ ਦੀ ਧੁਨੀ ਦੇ ਸਾਥ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਾਰ:
ਮਾਤਰਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਸਾਥ ਸਵਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਲਗਾਂ ਵਿਅੰਜਨ ਦੀ ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੋਨੋਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਸਮਝ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
4.
ਸਵਰ ਅਤੇ ਵਿਔਜਨ ਬਾਰੇ ਸਪੋਸ਼ਟ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਸਵਰ ਅਤੇ ਵਿਅੰਜਨ ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਸਵਰ (Vowels)
ਸਵਰ ਉਹ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੋਕ-ਟੋਕ ਦੇ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਵਰ:
1.
ਅ (a): ਅਮਰ (Amar)
2.
ਆ (aa): ਆਮ (Aam)
3.
ਇ (i): ਇਮਾਨ (Imaan)
4.
ਈ (ee): ਈਮਾਨਦਾਰ (Eemandaar)
5.
ਉ (u): ਉਪਰ (Upar)
6.
ਊ (oo): ਊਰਜਾ (Oorja)
7.
ਏ (e): ਏਕ (Ek)
8.
ਐ (ai): ਐਨਕ (Ainak)
9.
ਓ (o): ਓਟ (Ot)
10.
ਔ (au): ਔਰਤ (Aurat)
ਵਿਅੰਜਨ (Consonants)
ਵਿਅੰਜਨ ਉਹ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉਚਾਰਨ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੋਕ-ਟੋਕ ਨਾਲ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਸਮੇਂ ਜੀਭ, ਦੰਦ, ਹਲਕਾ ਆਦਿ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਿਅੰਜਨ:
1.
ਕ (k): ਕਮਲ (Kamal)
2.
ਖ (kh): ਖਰਗੋਸ਼ (Khargosh)
3.
ਗ (g): ਗਰਮ (Garam)
4.
ਘ (gh): ਘਰ (Ghar)
5.
ਙ (ṅ): ਸੰਗ (Sang)
6.
ਚ (ch): ਚੰਦ (Chand)
7.
ਛ (chh): ਛਾਤੀ (Chhati)
8.
ਜ (j): ਜਲ (Jal)
9.
ਝ (jh): ਝਰਨਾ (Jharna)
10.
ਞ (ñ): ਜੰਜ (Janj)
11.
ਟ (ṭ): ਟਮਾਟਰ (Tamaatar)
12.
ਠ (ṭh): ਠੱਗ (Thagg)
13.
ਡ (ḍ): ਡਬਾ (Dabba)
14.
ਢ (ḍh): ਢੋਲ (Dhol)
15.
ਣ (ṇ): ਕਰਨ (Karan)
16.
ਤ (t): ਤਰਬੂਜ਼ (Tarbuz)
17.
ਥ (th): ਥਲਾ (Thalla)
18.
ਦ (d): ਦਰੀ (Dari)
19.
ਧ (dh): ਧਰਤੀ (Dharti)
20.
ਨ (n): ਨਲ (Nal)
21.
ਪ (p): ਪਤੰਗ (Patang)
22.
ਫ (ph): ਫਲ (Phal)
23.
ਬ (b): ਬੱਲੀ (Bali)
24.
ਭ (bh): ਭਰਮ (Bharam)
25.
ਮ (m): ਮਿੱਟੀ (Mitti)
26.
ਯ (y): ਯਾਦ (Yaad)
27.
ਰ (r): ਰਾਖੀ (Raakhi)
28.
ਲ (l): ਲਾਜ (Laaj)
29.
ਵ (v): ਵਾਜਾ (Vaaja)
30.
ਸ਼ (sh): ਸ਼ਰਾਰਤ (Shararat)
31.
ਸ (s): ਸਿੰਘ (Singh)
32.
ਹ (h): ਹਾਸਾ (Haasa)
33.
ਲ਼ (ḷ): ਕਾੳੜ (Kaala)
34.
ਖ਼ (kh): ਖ਼ਾਨ (Khan)
35.
ਗ਼ (gh): ਗ਼ੁਸਲ (Ghusl)
36.
ਜ਼ (z): ਜ਼ਮੀਨ (Zameen)
37.
ਫ਼ (ph): ਫ਼ੌਜ (Fauj)
38.
ੜ (ṛ): ਬੜ (Bar)
ਮੁੱਖ ਭੇਦ
1.
ਉਚਾਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ:
o
ਸਵਰ: ਸਵਰਾਂ ਦੀ ਉਚਾਰਨ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਰੋਕ-ਟੋਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉਚਾਰਨ ਬਿਲਕੁਲ ਸੁਗਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਵਿਅੰਜਨ: ਵਿਅੰਜਨ ਦੀ ਉਚਾਰਨ ਦੌਰਾਨ ਜੀਭ, ਹਵਾਈ ਦਬਾਅ, ਦੰਦ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਅੰਗਾਂ ਨਾਲ ਰੋਕ-ਟੋਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2.
ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ:
o
ਸਵਰ: ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਮੁੱਖ ਧੁਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਲਹਿੰਗ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਵਿਅੰਜਨ: ਵਿਅੰਜਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3.
ਸੰਖਿਆ:
o
ਸਵਰ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਦਸ ਮੁੱਖ ਸਵਰ ਹਨ।
o
ਵਿਅੰਜਨ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਠਤੀਹ ਵਿਅੰਜਨ ਹਨ।
ਸਾਰ:
ਸਵਰ ਅਤੇ ਵਿਅੰਜਨ ਦੋਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਿੱਸੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਸਵਰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੋਕ-ਟੋਕ ਦੇ ਬੋਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਵਿਅੰਜਨ ਉਚਾਰਨ ਦੌਰਾਨ ਕੁਝ ਨਾਂ ਕੁਝ ਰੋਕ-ਟੋਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੋਨੋਂ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਹੀ ਪੂਰੀ ਅਤੇ ਸਹੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4.
ਗਰਮੁਖੀ ਦੇ 35 ਔਖਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ?
ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ 35 ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ 3 ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:
1.
ਵਿਆਕਰਣਿਕ ਅੱਖਰ (Vowels - ਸਵਰ):
o
ਮੂਲ ਸਵਰ (Independent Vowels): ਅ, ਆ, ਇ, ਈ, ਉ, ਊ, ਏ, ਐ, ਓ, ਔ
o
ਲਗਾਂ (Dependent Vowels): ਕ, ਕਾ, ਕਿ, ਕੀ, ਕੁ, ਕੂ, ਕੇ, ਕੈ, ਕੋ, ਕੌ (These are examples
showing how vowels combine with consonants)
2.
ਵਿਆਕਰਣਿਕ ਅੱਖਰ (Consonants - ਵਿਆੰਜਨ):
o
ਕ, ਖ, ਗ, ਘ, ਙ
o
ਚ, ਛ, ਜ, ਝ, ਞ
o
ਟ, ਠ, ਡ, ਢ, ਣ
o
ਤ, ਥ, ਦ, ਧ, ਨ
o
ਪ, ਫ, ਬ, ਭ, ਮ
o
ਯ, ਰ, ਲ, ਵ, ਸ਼, ਸ, ਹ
3.
ਸਹਾਇਕ ਅੱਖਰ (Additional Letters):
o
ਲ਼, ੜ
ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ 35 ਅੱਖਰ ਸਿਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹੂਲਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਅਧਿਆਏ-4: ਵਚਨ, ਲਿੰਗ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1. _ ਵਚਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2. ਜਾਣ ਪਛਾਣ
3. _ ਵਚਨ ਦੇ ਰੂਪ
4. _ ਵਿਸਥਾਰ
5. _ ਲਿੰਗ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
6. _ ਲਿੰਗ ਦੇ ਭੇਦ
7. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਚਨ
ਵਚਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਇਕ ਜਾਂ ਬਹੁਤੇ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਏ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ "ਵਚਨ" ਆਖਦੇ ਹਾਂ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਂ ਦਾ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਵਚਨ ਇਕ ਵਿਆਕਰਣ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ। ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵਚਨ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਹਰ ਇਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚਲਾ ਵਚਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਥੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਚਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਭਿੰਨ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਕ ਸੂਚਕ ਸੰਬੰਧਕਾ ਤੇ ਵਚਨ ਦਾ ਰੂਪਾਂਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਵੀ ਨਾਂਵ ਦੇ ਵਚਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ:
ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ:
·
ਉਹ ਨੱਸਦਾ ਹੈ।
·
ਉਹ ਨੱਸਦੇ ਹਨ।
ਉਪਰੇਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ "ਨੱਸਦਾ" ਸ਼ਬਦ ਇਕ ਵਚਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਅਤੇ "ਨੱਸਦੇ" ਬਹੁ-ਵਚਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵਚਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ:
1.
ਇਕ ਵਚਨ (Singular):
ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਵਚਨ ਆਖਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਨ: ਕੋਠੀ, ਖੇਡਦਾ, ਲੜਕਾ, ਕਾਪੀ, ਗੁੱਡੀ
2.
ਬਹੁ ਵਚਨ (Plural):
ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਚੀਜਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁ-ਵਚਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਨ: ਕੋਠੀਆਂ, ਘਰ, ਖੇਡਦੇ, ਲੜਕੇ, ਕਾਪੀਆਂ, ਗੁੱਡੀਆਂ
ਇਕ ਵਚਨ ਅਤੇ ਬਹੁ ਵਚਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਿਯਮ:
1.
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਂਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਕੰਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧੰਨੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਅਖੀਰ 'ਏ' ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਬਹੁ ਵਚਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:
o
ਮੁੰਡਾ → ਮੁੰਡੇ
o
ਜੋੜਾ → ਜੋੜੇ
o
ਘੋੜਾ → ਘੋੜੇ
2.
ਕਈ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਅੰਤ 'ਕੰਨਾ' ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਹੀ ਰੂਪ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ:
o
ਹਰਨ → ਹਰਨ
o
ਪੁੱਤਰ → ਪੁੱਤਰ
o
ਸਕੂਲ → ਸਕੂਲ
3.
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਮੁਕਤੇ ਨਾਲ ਹੋਣ, ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਬਿੰਦੀ ਵਾਲਾ 'ਕੰਨਾ' ਲਗਾ ਕੇ ਬਹੁ ਵਚਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
o
ਲੱਤ → ਲੱਤਾਂ
o
ਮੇਖ → ਮੇਖਾਂ
o
ਚਿੜੀ → ਚਿੜੀਆਂ
4.
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਬਿਹਾਰੀ, ਔਕੜ, ਹੋੜਾ ਜਾਂ ਕਨੌੜਾ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ 'ਆਂ' ਲਗਾ ਕੇ ਬਹੁ ਵਚਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
o
ਚਿੜੀ → ਚਿੜੀਆਂ
o
ਡੱਬੀ → ਡੱਬੀਆਂ
o
ਕੁੜੀ → ਕੁੜੀਆਂ
5.
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ 'ਕੰਨਾ' ਜਾਂ 'ਬਿੰਦੀ' ਨਾਲ ਮੁਕਦੇ ਹੋਣ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਗਰ 'ਆ' ਜਾਂ 'ਵਾ' ਲਗਾ ਕੇ ਇਕ ਵਚਨ ਤੋਂ ਬਹੁ-ਵਚਨ ਸ਼ਬਦ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:
o
ਥਾਂ → ਥਾਵਾਂ
o
ਜੂੰ → ਜੂਆਂ
o
ਮਾਂ → ਮਾਵਾਂ
6.
ਕਈ ਵਾਰ ਐਸੇ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰਫ ਬਹੁ ਵਚਨ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:
o
ਸਹੁਰੇ, ਨਾਨਕੇ, ਦਾਦਕੇ, ਪੇਕੇ, ਆਪੇ
7.
ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਵਚਨ ਨਾਂਵ ਨਾਲ ਬਹੁ ਵਚਨ ਰੂਪ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
o
ਸਾਡੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਸਾਹਿਬ ਦਿੱਲੀ ਗਏ ਹਨ।
o
ਸ੍ਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਜੀ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਪਧਾਰੇ ਹਨ।
o
ਤੁਹਾਡਾ ਸ਼ੁਭ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ?
o
ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ?
o
ਮੇਰੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਅਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਲਿੰਗ
ਪੁਲਿੰਗ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਪੁਰਸ਼ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।
ਪੁਲਿੰਗ
ਪੁਰਸ਼ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿੰਗ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਲਈ:
- ਪਿਤਾ
- ਘੋੜਾ
- ਬਧੋਬੀ
- ਸੈਤ
- ਭਗਤ
- ਵਕੀਲ
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ
ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਲਈ:
- ਮਾਤਾ
- ਕੁੜੀ
- ਧੋਬਣ
- ਘੋੜੀ
- ਮਲਕਾ
- ਸ਼ੇਰਨੀ
ਲਿੰਗ ਪਛਾਣਣ ਦੇ ਨਿਯਮ
1. ਕੰਨਾ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ
- ਅੰਤ ਵਿੱਚ "ਕੰਨਾ" (ਾ) ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੁਲਿੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
- ਚਾਚਾ
- ਮੁੰਡਾ
- ਚਰਖਾ
- ਬੱਚਾ
- ਸੋਟਾ
- ਅੰਤ ਵਿੱਚ "ਬਿਹਾਰੀ"
(ੀ) ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
- ਚਾਚੀ
- ਕੁੜੀ
- ਚਰਧੀ
- ਬੱਚੀ
- ਸੇਟੀ
2. "ਣੀ" ਅਤੇ
"ਨੀ" ਦੇ ਸ਼ਬਦ
- "ਣੀ" ਦੇ ਅੰਤ ਵਾਲੇ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ:
- ਸੈਤਣੀ (ਸੈਤ)
- ਭਗਤਣੀ (ਭਗਤ)
- ਨਾਗਣੀ (ਨਾਗ)
- ਵਕੀਲਣੀ (ਵਕੀਲ)
- ਭੀਲਣੀ (ਭੀਲ)
- "ਨੀ" ਦੇ ਅੰਤ ਵਾਲੇ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ:
- ਸ਼ੇਰਨੀ (ਸ਼ੇਰ)
- ਸੇਵਾਦਾਰਨੀ (ਸੇਵਾਦਾਰ)
- ਚੋਰਨੀ (ਚੋਰ)
- ਵਕੀਰਨੀ (ਵਕੀਲ)
3. ਅਲੋਕਾਰਕ ਪਦ
ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨਿਯਮ ਦੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:
- ਸੰਢਾ - ਗਊ
- ਨਵਾਬ - ਬੇਗਮ
- ਗਭਰੂ - ਮੁਟਿਆਰ
- ਜਵਾਈ - ਧੀ
4. ਅਲੋਕਾਰਕ ਪਦ ਬਿਨਾਂ ਲਿੰਗ ਦੇ:
ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲਿੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ:
- ਅਸਮਾਨ
- ਦੁੱਧ
- ਮਿਠਾਸ
- ਸੂਰਜ
- ਘਿਉ
- ਪਿਤਲ
- ਚੰਦ
- ਵੱਗ
- ਮੀਤ
- ਸੋਨਾ
- ਬੁਢੇਪਾ
- ਤੇਲ
1.
_ ਵਚਨ ਤੋਂ ਥੀ ਭਾਵ ਹੈ। ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਦੱਸੇ।
ਵਚਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਇਕ ਜਾਂ ਬਹੁਤੇ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ "ਵਚਨ" ਆਖਦੇ ਹਾਂ। ਵਚਨ ਇੱਕ ਵਿਆਕਰਣ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ ਜੋ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ, ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਕ ਦਾ ਵਚਨ ਰੂਪਾਂਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਵੀ ਨਾਂਵ ਦੇ ਵਚਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਵਚਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ
ਵਚਨ ਮੁਖਤੌਰ ਤੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
1.
ਇਕ ਵਚਨ (Singular):
o
ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦਾ ਉਹ ਰੂਪ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਹੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
§ ਮੁੰਡਾ (boy)
§ ਕੁੜੀ (girl)
§ ਘੋੜਾ (horse)
§ ਕਿਤਾਬ (book)
2.
ਬਹੁ ਵਚਨ (Plural):
o
ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦਾ ਉਹ ਰੂਪ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਚੀਜਾਂ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
§ ਮੁੰਡੇ (boys)
§ ਕੁੜੀਆਂ (girls)
§ ਘੋੜੇ (horses)
§ ਕਿਤਾਬਾਂ (books)
ਵਚਨ ਦੇ ਨਿਯਮ
ਇਕ ਵਚਨ ਤੋਂ ਬਹੁ ਵਚਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਿਯਮ
1.
ਕੰਨਾ (ਾ) ਤੋਂ ਏ (ੇ) ਬਣਾ ਕੇ:
o
ਮੁੰਡਾ → ਮੁੰਡੇ
o
ਕੁੜਾ → ਕੁੜੇ
2.
ਮੁਕਤਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੀ ਵਾਲਾ ਕੰਨਾ ਲਗਾ ਕੇ:
o
ਚਿੱਟਾ → ਚਿੱਟੇ
o
ਬਹੁੜਾ → ਬਹੁੜੇ
3.
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 'ਆਂ' ਲਗਾ ਕੇ:
o
ਚਿੜੀ → ਚਿੜੀਆਂ
o
ਕੁੜੀ → ਕੁੜੀਆਂ
4.
ਮੁਕਤਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ 'ਆਂ' ਲਗਾ ਕੇ:
o
ਲੱਤ → ਲੱਤਾਂ
o
ਬਾਂਹ → ਬਾਂਹਾਂ
5.
ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਬਹੁ ਵਚਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:
o
ਸਹੁਰੇ
o
ਨਾਨਕੇ
o
ਦਾਦਕੇ
o
ਪੇਕੇ
6.
ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਵਾਲੇ ਬਹੁ ਵਚਨ:
o
ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗਏ ਹਨ।
o
ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ?
ਇਹ ਨਿਯਮ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਨਾਂਵ ਇਕ ਵਚਨ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਬਹੁ ਵਚਨ।
2. _ ਵਚਨ ਬਦਲੋ : -
(ਥ) ਮੁੰਡਾ, ਤੀਵੀ, ਰਾਜਾ, ਬਾਲ
(ਪਖ) ਨਦੀ, ਕਪੜਾ, ਦੁਆਰ
ਵਚਨ ਬਦਲੋ
(ਥ) ਮੁੰਡਾ, ਤੀਵੀ, ਰਾਜਾ, ਬਾਲ
·
ਮੁੰਡਾ (Singular) → ਮੁੰਡੇ (Plural)
·
ਤੀਵੀ (Singular) → ਤੀਵੀਆਂ (Plural)
·
ਰਾਜਾ (Singular) → ਰਾਜੇ (Plural)
·
ਬਾਲ (Singular) → ਬਾਲਾਂ (Plural)
(ਪਖ) ਨਦੀ, ਕਪੜਾ, ਦੁਆਰ
·
ਨਦੀ (Singular) → ਨਦੀਆਂ (Plural)
·
ਕਪੜਾ (Singular) → ਕਪੜੇ (Plural)
·
ਦੁਆਰ (Singular) → ਦੁਆਰਾਂ (Plural)
ਅਧਿਆਏ-5: ਸ਼ਬਦ-ਰਚਨਾ ਨੋਟ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1. _ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2. _ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੋ ਹਿਸਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ
3. _ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੇ ਰੂਪ
4. _ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1. ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੇਲ ਜੋ ਇਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਅੱਖਰਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣੇ ਹੋਣ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 'ਸ਼ਬਦ' ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ:
·
ਅੰਬ
·
ਆਈ
·
ਦੁੱਧ
·
ਧਰਤੀ
·
ਸੂਰਜ
2. ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੋ ਹਿਸਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ
ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
1.
ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬਣੇ। ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਰੋਗ
o
ਘਰ
o
ਬਾਲ
o
ਕਾਲ
2.
ਰਚਿਤ ਸ਼ਬਦ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ ਅੱਖਰਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਅ + ਰੋਗ = ਅਰੋਗ
o
ਬੇ + ਘਰ = ਬੇਘਰ
o
ਅ + ਮਰ = ਅਮਰ
o
ਅ + ਕਾਲ = ਅਕਾਲ
o
ਬਾਲ + ਪਨ = ਬਾਲਪਨ
3. ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੇ ਰੂਪ
ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
1.
ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ: ਇਹ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਅਰਥ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਲੜਕਾ
o
ਮਨ
o
ਰੋਟੀ
o
ਸੁੱਖ
o
ਨੱਕ
2.
ਨਿਰਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅਰਥਹੀਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਰੂਟੀ (ਜਦੋਂ ਰੋਟੀ ਦਾ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ)
o
ਕੁਲਮ (ਜਦੋਂ ਕਲਮ ਦਾ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ)
4. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ :
ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
Punjabi language has
a rich vocabulary which includes various types of words, each with a specific
role and origin. These can be categorized into four main types:
1.
ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ: These words are borrowed from classical languages like
Sanskrit without any change in their form. Examples include:
o
ਆਕਾਸ਼
o
ਸਹਿਜ
o
ਸਤਿ
2.
ਤਦਭਵ ਸ਼ਬਦ: These words are derived from Sanskrit but have
undergone some changes in their form. Examples include:
o
ਦੁਗਧ → ਦੁੱਧ
o
ਹਸਤ → ਹੱਥ
o
ਸਟੇਸ਼ਨ → ਟੇਸ਼ਨ
3.
ਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਬਦ: These are native words that are not borrowed from
Sanskrit or any foreign language. Examples include:
o
ਇੱਟ
o
ਛਾਤੀ
o
ਕੱਦੂ
4.
ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਬਦ: These words are borrowed from foreign languages and
have been assimilated into Punjabi. They are further categorized based on the
origin:
o
ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ: ਅਖ਼ਬਾਰ, ਇਤਰ, ਜਲਸਾ
o
ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ: ਆਦਮੀ, ਮਰਦਰਸਾ, ਪਿਆਜ
o
ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ: ਚਾਲੂ, ਕੈਂਚੀ, ਤੋਪ
o
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ: ਸਯੂਲ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਕਾਲਜ
o
ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ: ਆਲੂ, ਬਾਲਟੀ, ਕਮਰਾ
o
ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ: ਤਖ਼ਤੀ, ਬਤਖ਼
o
ਯੂਨਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ: ਐਟਮ, ਡੇਲਟਾ, ਟੈਲੀਗਰਾਫ਼
o
ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ: ਚਾਹ, ਲੀਚੀ, ਪਟਾਕਾ
ਸ਼ਬਦ-ਰਚਨਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਸ਼ਬਦ-ਰਚਨਾ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਰਚਨਾ-ਪਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਵੇਲੇ ਸ਼ਬਦ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਬਣਤਰ ਸਬੰਧੀ ਪਏ ਭਰਮ ਭੁਲੇਖੇ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣੂ ਹੋਇਆ ਜਾਵੇ।
ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਸਬਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਅਰਥ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
1.
_ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?
ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?
1.
ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
o
ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਬੇਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਅੱਖਰਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਜਾਂ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਮਕਸਦ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ:
o
ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ: ਰੋਗ, ਘਰ, ਬਾਲ, ਕਾਲ।
3.
ਰਚਿਤ-ਸ਼ਬਦ:
o
ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਹੋਰ ਅੱਖਰਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹੋਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਚਿਤ-ਸ਼ਬਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ:
§ ਅ + ਰੋਗ = ਅਰੋਗ
§ ਬੇ + ਘਰ = ਬੇਘਰ
§ ਅ + ਮਰ = ਅਮਰ
§ ਅ + ਕਾਲ = ਅਕਾਲ
§ ਬਾਲ + ਪਨ = ਬਾਲਪਨ
4.
ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਹਿੱਸੇ:
o
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਦੋ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਨਿਰਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ।
o
ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ:
§ ਇਹ ਉਹ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਅਰਥ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਮ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ: ਲੜਕਾ, ਮਨ, ਰੋਟੀ, ਸੁੱਖ, ਨੱਕ।
o
ਨਿਰਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ:
§ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ: ਕਲਮ (ਸਾਰਥਕ), ਕੁਲਮ (ਨਿਰਾਰਥਕ)।
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਵੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3.
_ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
1.
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
o
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਅਤੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਸੰਗਠਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੇ ਰੂਪ:
o
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਰਚਿਤ-ਸ਼ਬਦ।
§ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਹੋਣ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬਣੇ ਹੋਣ।
§ ਰਚਿਤ-ਸ਼ਬਦ: ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਹੋਰ ਅੱਖਰਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹੋਣ।
3.
ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਨਿਰਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ:
o
ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਨਿਰਾਰਥਕ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
§ ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ: ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਕਿਛ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਅਰਥ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਮ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
§ ਨਿਰਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ: ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਪਰ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
4.
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ:
o
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸਮਰਥਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
o
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਕੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਹਿਜ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5.
ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ:
o
ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤ ਉਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਤ ਹੋਏ।
o
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦਾ ਅਸਰ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰ: ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
_ ਸ਼ਬਦ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ?
ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੂਪ, ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਗਠਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ:
1.
ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ (Root Words):
o
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਅਤੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਪਾਣੀ," "ਮਾਟੀ,"
"ਚੰਨ" ਆਦਿ।
2.
ਰਚਿਤ ਸ਼ਬਦ (Derived Words):
o
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੁਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਪਾਠਾਂ ਜਾਂ ਉਪਸਰਗ (prefix) ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਯ (suffix) ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਖੇਡ-ਖਿਡੌਣਾ," "ਪਾਣੀ-ਪਾਣੀਦਾਰ" ਆਦਿ।
3.
ਯੋਗਿਕ ਸ਼ਬਦ (Compound Words):
o
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਜਾਂ ਵੱਧ ਮੁੱਖ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਪਾਣੀ-ਪਤਾਸਾ," "ਚੰਨ-ਚਿਰਾਗ" ਆਦਿ।
4.
ਵਾਕ ਸਹਾਇਕ ਸ਼ਬਦ
(Function Words):
o
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਤੇ," "ਅਤੇ," "ਨੂੰ,"
"ਕਰਕੇ" ਆਦਿ।
5.
ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ (Meaningful Words):
o
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਰਥ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਪਿਆਰ," "ਦੁਖ," "ਸੁਖ"
ਆਦਿ।
6.
ਨਿਰਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ (Meaningless Words):
o
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕੋਈ ਅਸਲੀ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ, ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਸਵਰਵਿਦਯਾ ਜਾਂ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਈ ਬਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਨਿਰਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ।
7.
ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ (Compound Words):
o
ਦੋ ਜਾਂ ਵੱਧ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਰੋਟੀ-ਕੱਪੜਾ," "ਪਿਆਰ-ਮੁਹੱਬਤ" ਆਦਿ।
8.
ਉਪਸਰਗ ਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ
(Prefixes):
o
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੁੱਖ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਗੇ ਉਪਸਰਗ ਲਗਾ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਬਿਨ-ਮੁੱਲ," "ਸਰਵ-ਸ਼ਕਤੀ" ਆਦਿ।
9.
ਪ੍ਰਤਯ ਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ
(Suffixes):
o
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੁੱਖ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਯ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਹਰੀ-ਅੰਦਰ," "ਪਾਣੀ-ਦਾਰ" ਆਦਿ।
ਸਾਰ: ਸ਼ਬਦ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਗਠਨ, ਅਰਥ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਤਦਭਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ?
ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਤਦਭਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ:
ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ:
- ਅਰਥ: ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਜਿਵੇਂ ਦੇ ਤਿਵੇਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਬਦਲਾਅ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
- ਲਕਸ਼ਣ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਲ ਮਿੱਲਦੀ-ਜੁਲਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣਾਂ: ਮਾਤਾ, ਪਿਤਾ, ਧਰਮ, ਕਰਮ, ਸੂਰਜ, ਜਲ, ਅਗਨਿ, ਵਾਯੁ।
ਤਦਭਵ ਸ਼ਬਦ:
- ਅਰਥ: ਤਦਭਵ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਸਵਰੂਪ ਦੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੋ ਚੁਕੀਆਂ ਹਨ।
- ਲਕਸ਼ਣ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਲੋਕ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮੂਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣਾਂ: ਮਾਂ (ਮਾਤਾ), ਬਾਪ (ਪਿਤਾ), ਧਰਮ (ਧਰਮ), ਕੰਮ (ਕਰਮ), ਸੂਰਜ (ਸੂਰਜ), ਪਾਣੀ (ਜਲ), ਅੱਗ (ਅਗਨਿ), ਹਵਾ (ਵਾਯੁ)।
ਸਾਰ:
- ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
- ਤਦਭਵ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ ਪਰ ਲੋਕ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਅੰਤਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਬਿਹਤਰੀਨ ਸਮਝ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ:
ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ:
- ਅਰਥ: ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਸਥਾਨਕ ਅਤੇ ਆਦਿ-ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀਆਂ ਤੋਂ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਮਦਦ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
- ਲਕਸ਼ਣ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਕਦੇ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਸਥਾਨਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ-ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣਾਂ:
- ਇੱਟ: ਭਵਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਇਕ ਬੁਣਿਆਦੀ ਚੀਜ਼।
- ਛਾਤੀ: ਸਰੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਗ, ਜਿਸ 'ਚ ਦਿਲ ਅਤੇ ਫੇਫੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਕੱਦੂ: ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸਬਜ਼ੀ।
- ਮੰਜੀ: ਸੌਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਬਿਛੌਨਾ ਜਾਂ ਬੈੱਡ।
ਵਿਦੇਸ਼ ਸ਼ਬਦ:
- ਅਰਥ: ਵਿਦੇਸ਼ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪੈਰਾਂਚੇ ਜਾਂ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਹਨ।
- ਲਕਸ਼ਣ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ-ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਮਿਆਦ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਧੁਨਿ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣਾਂ:
- ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ:
- ਅਖ਼ਬਾਰ: ਸਮਾਚਾਰ ਪੱਤਰ ਜਾਂ ਜਰਨਲ।
- ਕੁਰਸੀ: ਬੈਠਣ ਦੀ ਚੀਜ਼।
- ਜਲਸਾ: ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸੰਗੀਤਿਕ ਜਾਂ ਸਾਂਝੀ ਕਲਚਰਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ।
- ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ:
- ਆਦਮੀ: ਮਨੁੱਖ।
- ਪਿਆਜ: ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਬਜ਼ੀ।
- ਗੁਲਾਬ: ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫੁੱਲ।
- ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ:
- ਕਾਲਜ: ਇੱਕ ਸ਼ਿਕਸ਼ਾ ਸੰਸਥਾ।
- ਡਾਕਟਰ: ਮੈਡੀਕਲ ਪੇਸ਼ਾਵਰ।
- ਸਾਈਕਲ: ਇਕ ਦੋ ਪਹੀਏ ਦੀ ਵਾਹਨ।
ਸਾਰ:
- ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਆਏ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਨਾਂ ਹਨ।
- ਵਿਦੇਸ਼ ਸ਼ਬਦ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਅਦਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ।
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਹਨ
ਮਾਲਕ, ਗਰੀਬ, ਜ਼ਮੀਨ, ਚਸਮਾ, ਖੰਜਰ, ਸੌਗਾਤ, ਲਾਸ਼, ਆਦਮੀ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਭਾਸ਼ਾਈ ਮੂਲ ਦੇ ਨਾਲ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1.
ਮਾਲਕ - ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ (Persian)
2.
ਗਰੀਬ - ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ (Arabic)
3.
ਜ਼ਮੀਨ - ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ (Persian)
4.
ਚਸਮਾ - ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ (Arabic)
5.
ਖੰਜਰ - ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾ (Turkish)
6.
ਸੌਗਾਤ - ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ (Persian)
7.
ਲਾਸ਼ - ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾ (Turkish)
8.
ਆਦਮੀ - ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ (Persian)
ਅਧਿਆਏ-6: ਕਾਰਕ ਨੋਟ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1. _ ਕਾਰਕ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2. ਜਾਣ ਪਛਾਣ
3. _ ਕਾਰਕ ਦੇ ਭੇਦ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ
4. _ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਕਾਰਕ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਕਾਰਕ ਉਹ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਹ ਪਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦਾ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਾਲ ਵਜੋਂ:
o
"ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਰਜੀਤ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜਿਆ।" (ਇੱਥੇ "ਕਰਮ ਸਿੰਘ" ਅਤੇ "ਸੁਰਜੀਤ" ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ।)
o
"ਮੈਂ ਪੈੱਨ ਨਾਲ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ।" (ਇੱਥੇ "ਮੈਂ" ਅਤੇ "ਪੈੱਨ" ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ।)
2.
ਜਾਣ ਪਛਾਣ
ਕਾਰਕ ਸਾਡੀ ਦDaily ਮਾਤ੍ਰਿਕ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵਰਤਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨ ਧਾਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰਿਕੇ ਨਾਲ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3.
ਕਾਰਕ ਦੇ ਭੇਦ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ
ਕਾਰਕ ਸਾਡੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:
1.
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ
ਜਿਹੜਾ ਵਾਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਦੀ ਪਛਾਣ "ਨੇ" ਜਾਂ "ਕੌਣ" ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਰਾਮ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹੀ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਪੁਸਤਕ ਕੌਣ ਨੇ ਪੜ੍ਹੀ? - "ਰਾਮ")
§ "ਜਸਮੀਤ ਖੇਡ ਰਹੀ ਹੈ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਕੌਣ ਖੇਡ ਰਹੀ ਹੈ? - "ਜਸਮੀਤ")
2.
ਕਰਮ ਕਾਰਕ
ਜਿਸ ਵਾਕ ਅੰਦਰ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਫਲ ਪਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ "ਕਿਸ ਨੂੰ" ਜਾਂ "ਕੀ" ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰਿਆ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਤੁਸੀਂ ਕਿਥੇ ਮਾਰਿਆ? - "ਮੈਨੂੰ")
§ "ਹਰਮੀਤ ਨੇ ਗਾਣਾ ਗਾਇਆ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਹਰਮੀਤ ਨੇ ਕੀ ਗਾਇਆ? - "ਗਾਣਾ")
3.
ਕਰਨ ਕਾਰਕ
ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਸਾਧਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਆਵੇ। ਇਸ ਦੀ ਪਛਾਣ "ਕਿਸ ਨਾਲ" ਜਾਂ "ਕਾਹਦੇ ਨਾਲ" ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਜਸਮੀਤ ਨੇ ਪੈੱਨ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਜਸਮੀਤ ਨੇ ਕਿੰਝ ਲਿਖੀ? - "ਪੈੱਨ ਨਾਲ")
§ "ਰਾਮ ਨੇ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਤੀਰ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਰਾਮ ਨੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ? - "ਤੀਰ ਨਾਲ")
4.
ਸੈਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ
ਜਿਹੜਾ ਵਾਕ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ "ਕਿਸ ਲਈ" ਜਾਂ "ਕਿਸ ਦੇ ਲਈ" ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਥੇ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ? - "ਦੇਸ਼ ਵਾਸਤੇ")
§ "ਹਰਸਿਮਰਨ ਮੇਰੇ ਲਈ ਫਰੂਟ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਹਰਸਿਮਰਨ ਨੇ ਕਿਥੇ ਫਰੂਟ ਲਿਆ? - "ਮੇਰੇ ਲਈ")
5.
ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ
ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਅਲੱਗ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੰਮ ਅਰੰਭ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪਛਾਣ "ਤੋਂ", "ਕੋਲੋਂ",
"ਪਾਧੋਂ" ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਚਿੱਠੀ ਜਲੈਧਰੋਂ ਆਈ ਹੈ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਚਿੱਠੀ ਕਿਥੇ ਆਈ ਹੈ? - "ਜਲੈਧਰੋਂ")
§ "ਦਰਖਤ ਤੋਂ ਫਲ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਫਲ ਕਿਥੋਂ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ? - "ਦਰਖਤ ਤੋਂ")
6.
ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ
ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ "ਦਾ", "ਦੇ", "ਦੀ"
ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਹਰਜੀਤ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਪੁਰਾਣੀ ਪੁਸਤਕ ਕਿਸ ਦੀ ਹੈ? - "ਹਰਜੀਤ ਦੀ")
§ "ਉਸਦੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਜ਼ਖਮੀ ਹਨ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਦੋਹਾਂ ਹੱਥ ਕਿਸ ਦੇ ਹਨ? - "ਉਸਦੇ")
7.
ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ
ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਜਾਂ ਅਧਾਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਦੀ ਪਛਾਣ "ਵਿੱਚ", "ਤੇ", "ਉੱਤੇ",
"ਅੰਦਰ" ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿੱਥੇ ਹਨ? - "ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ")
§ "ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬੈਂਚਾਂ ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ।" (ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿੱਥੇ ਬੈਠੇ ਸਨ? - "ਬੈਂਚਾਂ ਤੇ")
8.
ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ
ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪੁਕਾਰਣ ਜਾਂ ਬੁਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ "ਹੇ", "ਓ",
"ਏ" ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਹੇ ਰਾਮ, ਮੇਰੀ ਰਖਿਆ ਕਰੇ।" (ਇੱਥੇ "ਹੇ ਰਾਮ" ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।)
§ "ਓ ਕਾਕਾ, ਗੱਲਾਂ ਸੁਣੀ ਜ਼ਰਾ!" (ਇੱਥੇ "ਓ ਕਾਕਾ" ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਾਰਕ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
1.
ਕਾਰਕ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ?
ਕਾਰਕ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨਾਮ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਕ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦਾ ਕੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਕਾਰਕ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
1.
ਕਾਰਕ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
2.
ਇਹ ਵਾਕ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ 'ਤੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3.
ਕਾਰਕ ਵਾਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਵਾਕ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
1.
ਕਾਰਕ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਦਿਸ਼ਾ:
o
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ: ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ: "ਰਾਮ ਨੇ ਲਿਖਿਆ।")
o
ਕਰਮ ਕਾਰਕ: ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕਾਰਜ ਲੱਗਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ: "ਰਾਮ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹੀ।")
o
ਕਰਨ ਕਾਰਕ: ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਰਜ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ (ਜਿਵੇਂ: "ਮੈਂ ਪੈੱਨ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ।")
o
ਸੈਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ: ਜਿਸ ਲਈ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ: "ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।")
o
ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ: ਜਿਸ ਤੋਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਲੱਗ ਹੋਣ ਜਾਂ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ: "ਚਿੱਠੀ ਜਲੈਧਰ ਤੋਂ ਆਈ ਹੈ।")
o
ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ: ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਵੇ (ਜਿਵੇਂ: "ਹਰਜੀਤ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।")
o
ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ: ਜਿਸ ਥਾਂ ਜਾਂ ਅਧਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਹੋਵੇ (ਜਿਵੇਂ: "ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਹਨ।")
o
ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ: ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ: "ਹੇ ਰਾਮ, ਮੇਰੀ ਰਖਿਆ ਕਰੇ।")
ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ, ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਸਾਰ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2.
ਕਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਥੋ
ਕਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:
1.
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ:
o
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਕ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਵਾਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸਵਾਲ "ਕੌਣ?" ਜਾਂ "ਕਿਹੜਾ?" ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਰਾਮ ਨੇ ਲਿਖਿਆ।" (ਸਵਾਲ: ਪੁਸਤਕ ਕਿਸ ਨੇ ਲਿਖੀ? - ਉੱਤਰ: ਰਾਮ ਨੇ)
2.
ਕਰਮ ਕਾਰਕ:
o
ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜਾਂ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਸਵਾਲ "ਕਿਸ ਨੂੰ?" ਜਾਂ "ਕੀ?" ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਰਾਮ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹੀ।" (ਸਵਾਲ: ਪੁਸਤਕ ਕੀ ਪੜ੍ਹੀ? - ਉੱਤਰ: ਪੁਸਤਕ)
3.
ਕਰਨ ਕਾਰਕ:
o
ਕਰਨ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਰਜ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਾਧਨ ਜਾਂ ਮੱਧਮ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਸਵਾਲ "ਕਿਸ ਨਾਲ?" ਜਾਂ "ਕਿਹੜੇ ਨਾਲ?" ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਮੈਂ ਪੈੱਨ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ।" (ਸਵਾਲ: ਮੈਂ ਕਿਸ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ? - ਉੱਤਰ: ਪੈੱਨ ਨਾਲ)
4.
ਸੈਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ:
o
ਸੈਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਲਈ ਜਾਂ ਕਿਸ ਲਈ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਸਵਾਲ "ਕਿਸ ਲਈ?" ਜਾਂ "ਕਿਸ ਦੇ ਲਈ?" ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।" (ਸਵਾਲ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਸ ਲਈ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਈ? - ਉੱਤਰ: ਦੇਸ਼ ਵਾਸਤੇ)
5.
ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ:
o
ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਅਲੱਗ ਹੋਣ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਸਵਾਲ "ਕਿੱਥੋਂ?" ਜਾਂ "ਕੋਥੋਂ?" ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਜਲੈਧਰੋਂ ਚਿੱਠੀ ਆਈ ਹੈ।" (ਸਵਾਲ: ਚਿੱਠੀ ਕਿੱਥੋਂ ਆਈ? - ਉੱਤਰ: ਜਲੈਧਰੋਂ)
6.
ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ:
o
ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਸਵਾਲ "ਕਿਸ ਦਾ?" ਜਾਂ "ਕਿਸ ਦੇ?" ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਹਰਜੀਤ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।" (ਸਵਾਲ: ਪੁਸਤਕ ਕਿਸ ਦੀ ਹੈ? - ਉੱਤਰ: ਹਰਜੀਤ ਦੀ)
7.
ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ:
o
ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਅਧਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਸਵਾਲ "ਕਿੱਥੇ?" ਜਾਂ "ਕਿਥੇ?" ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਹਨ।" (ਸਵਾਲ: ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿੱਥੇ ਹਨ? - ਉੱਤਰ: ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ)
8.
ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ:
o
ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸੰਬੋਧਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਸਵਾਲ "ਕਿਵੇਂ ਪੁਕਾਰਿਆ?" ਜਾਂ "ਕਿਵੇਂ ਸੰਬੋਧਿਆ?" ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਹੇ ਰਾਮ, ਮੇਰੀ ਰਖਿਆ ਕਰੇ।" (ਸਵਾਲ: ਰਾਮ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ? - ਉੱਤਰ: ਹੇ ਰਾਮ)
3.
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਦਾ ਭੇਦ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੇ।
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਭੇਦ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੀਏ:
1. ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ:
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਵਾਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸਵਾਲ "ਕੌਣ?" ਜਾਂ "ਕਿਹੜਾ?" ਪੁੱਛਦੇ ਹਾਂ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- "ਰਾਮ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹੀ।"
- ਸਵਾਲ: ਪੁਸਤਕ ਕਿਸ ਨੇ ਪੜ੍ਹੀ?
- ਉੱਤਰ: ਰਾਮ ਨੇ।
- "ਜਸਮੀਤ ਖੇਡ ਰਹੀ ਹੈ।"
- ਸਵਾਲ: ਕੌਣ ਖੇਡ ਰਹੀ ਹੈ?
- ਉੱਤਰ: ਜਸਮੀਤ
ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ, "ਰਾਮ" ਅਤੇ "ਜਸਮੀਤ" ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਜੋ ਕਾਰਜ (ਪੜ੍ਹਨਾ, ਖੇਡਣਾ) ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
2. ਕਰਮ ਕਾਰਕ:
ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜਾਂ ਨਤੀਜਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਵਾਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸਵਾਲ "ਕਿਸ ਨੂੰ?" ਜਾਂ "ਕੀ?" ਪੁੱਛਦੇ ਹਾਂ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- "ਰਾਮ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹੀ।"
- ਸਵਾਲ: ਰਾਮ ਨੇ ਕੀ ਪੜ੍ਹੀ?
- ਉੱਤਰ: ਪੁਸਤਕ
- "ਜਸਮੀਤ ਨੇ ਗਾਣਾ ਗਾਇਆ।"
- ਸਵਾਲ: ਜਸਮੀਤ ਨੇ ਕੀ ਗਾਇਆ?
- ਉੱਤਰ: ਗਾਣਾ
ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ, "ਪੁਸਤਕ" ਅਤੇ "ਗਾਣਾ" ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਾਰਜ (ਪੜ੍ਹਨਾ, ਗਾਉਣਾ) ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼:
- ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਾਰਜ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਏ-7: ਨਾਂਵ
1.
_ ਨਾਂਵ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
ਜਾਣ ਪਛਾਣ
3.
_ ਵਿਸਥਾਰ
4.
ਨਾਂਵ ਦੇ ਭੇਦ
5.
_ਉਂਦਾਹਰਣ
6.
__ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1. ਨਾਂਵ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਨਾਂਵ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼, ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- ਰਾਮ ਦਿੱਲੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। (ਰਾਮ: ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਂਮ, ਦਿੱਲੀ: ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਂਮ)
- ਗਾਂ ਦੁੱਧ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। (ਗਾਂ: ਪਸੂ, ਦੁੱਧ: ਵਸਤੂ)
2. ਜਾਣ ਪਛਾਣ
ਨਾਂਵ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
3. ਵਿਸਥਾਰ
ਨਾਂਵ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਂਵ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪੂਰੇ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ, ਇਕੱਠ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ, ਵਸਤੂ-ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਅਤੇ ਭਾਵ-ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
4. ਨਾਂਵ ਦੇ ਭੇਦ
ਨਾਂਵ ਪੰਜ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:
1.
ਖਾਸ ਨਾਂਵ: ਖਾਸ ਥਾਂ, ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਖਾਸ ਨਾਂਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਮ ਤੋਂ ਖਾਸ ਹੋਂਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। (ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: ਖਾਸ ਸ਼ਹਿਰ, ਪੰਜਾਬ: ਖਾਸ ਸੂਬਾ)
2.
ਆਮ ਨਾਂਵ: ਉਹ ਨਾਂਵ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਵਸਤੂਆਂ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਤ ਜਾਂ ਜਮਾਤ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਬੇਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਬੱਚੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ। (ਬੱਚੇ: ਆਮ ਨਾਂਵ)
o
ਮੇਰੀ ਛੱਤਰੀ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੀ ਹੈ। (ਛੱਤਰੀ: ਆਮ ਨਾਂਵ)
3.
ਇਕੱਠ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ: ਉਹ ਨਾਂਵ ਜੋ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਇਕੱਠ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਸਾਡੀ ਟੀਮ ਫੁਟਬਾਲ ਮੈਚ ਜਿੱਤ ਗਈ। (ਟੀਮ: ਸਮੂਹ)
o
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਆਰਮੀ ਬਹੁਤ ਬਹਾਦੁਰੀ ਨਾਲ ਲੜੀ। (ਆਰਮੀ: ਸਮੂਹ)
4.
ਵਸਤੂ-ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ: ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਬਹੁ-ਵਚਨ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ।
ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਕਾਪਰ ਇਕ ਲਾਭਕਾਰੀ ਵਸਤੂ ਹੈ। (ਕਾਪਰ: ਵਸਤੂ)
o
ਮੇਰੀ ਅਗੂਠੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਬਣੀ ਹੈ। (ਸੋਨਾ: ਵਸਤੂ)
5.
ਭਾਵ-ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ: ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਐਸੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰਫ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਛੂਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।
ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਚਾਰ ਦਿਨ ਦੀ ਚਾਨਣੀ ਹੈ। (ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ: ਭਾਵ)
o
ਗਰੀਬੀ ਬੁਰੀ ਨਿਆਮਤ ਹੈ। (ਗਰੀਬੀ: ਭਾਵ)
5. ਉਦਾਹਰਣ
- ਰਾਮ: ਖਾਸ ਨਾਂਵ (ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਂਮ)
- ਬੱਚੇ: ਆਮ ਨਾਂਵ (ਜਾਤੀ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ)
- ਟੀਮ: ਇਕੱਠ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ (ਸਮੂਹ)
- ਕਾਪਰ: ਵਸਤੂ-ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ (ਵਸਤੂ)
- ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ: ਭਾਵ-ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ (ਭਾਵ)
6. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ :
ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਆਪਣੇ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਂਵ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰਾਂ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭੇਦ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹੋ।
ਨੋਟ: ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਕ ਹੀ ਨਾਂਵ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭਾਵ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਲੈ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ।
1. ਕਾਰਕ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ?
ਕਾਰਕ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿਚ ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਕ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਬੰਧ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਧਾਰਣ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1.
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ (Agent Case):
o
ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਰਾਮ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।" (ਇੱਥੇ "ਰਾਮ" ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ।)
2.
ਕਰਮ ਕਾਰਕ (Object Case):
o
ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਜਾਂ ਐਕਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਨਾਂਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉਤੇ ਕਰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹੀ।" (ਇੱਥੇ "ਕਿਤਾਬ" ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਉਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕਰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।)
3.
ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ (Relation Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਨਾਲ ਹੋਰ ਨਾਂਵ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਮੈਰੀ ਪੁਸਤਕ ਹਰਜੀਤ ਦੀ ਹੈ।" (ਇੱਥੇ "ਹਰਜੀਤ ਦੀ" ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।)
4.
ਉਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ (Instrumental Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜਾਂ ਸਾਧਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਮੈਂ ਕਲਮ ਨਾਲ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ।" (ਇੱਥੇ "ਕਲਮ" ਉਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਲਿਖਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।)
5.
ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ (Ablative Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਉਹ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਥਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਕਾਰਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਬੰਧ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬੈਂਚਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਹਨ।" (ਇੱਥੇ "ਬੈਂਚਾਂ 'ਤੇ" ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।)
6.
ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ (Vocative Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਉਸ ਨਾਂਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਹੇ ਰਾਮ, ਮੇਰੀ ਸੁਣੋ!" (ਇੱਥੇ "ਹੇ ਰਾਮ" ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਮ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਾਰਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
2.
ਕਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਥੋ
ਕਾਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਾਕ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਨਾਂਵਾਂ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਧਾਰਣ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
1.
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ (Agent Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਮ ਦੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।" (ਇੱਥੇ "ਗੁਰੂ ਜੀ" ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।)
2.
ਕਰਮ ਕਾਰਕ (Object Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦੇ ਲੱਖੜੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਮੈਂ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।" (ਇੱਥੇ "ਕਿਤਾਬ" ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਉੱਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।)
3.
ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ (Relation Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਉਹ ਸੰਬੰਧ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦੋ ਨਾਂਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਦੀ ਹੈ।" (ਇੱਥੇ "ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਦੀ" ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।)
4.
ਉਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ (Instrumental Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਧਨ ਜਾਂ ਉਪਕਰਨ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਮੈਂ ਕਲਮ ਨਾਲ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।" (ਇੱਥੇ "ਕਲਮ" ਉਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲਿਖਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਇਸ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।)
5.
ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ (Ablative Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਥਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਕਾਰਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਬੱਚੇ ਬੈਂਚਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਹਨ।" (ਇੱਥੇ "ਬੈਂਚਾਂ 'ਤੇ" ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।)
6.
ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ (Vocative Case):
o
ਇਹ ਕਾਰਕ ਉਹ ਨਾਂਵ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਜਾਂ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਹੇ ਰਾਮ, ਮੇਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੋ!" (ਇੱਥੇ "ਹੇ ਰਾਮ" ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਮ ਨੂੰ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।)
ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਾਰਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਦਾ ਭੇਦ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੇ।
3. ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਵਿੱਚ ਭੇਦ ਸਮਝਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:
1. ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ
(Agent Case)
ਭੇਦ: ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਕਾਰਜ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
"ਰਾਮ ਬੁੱਕ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ।"
o
ਇੱਥੇ "ਰਾਮ" ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਮ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
2.
"ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।"
o
ਇੱਥੇ "ਗੁਰੂ ਜੀ" ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹਨ।
2. ਕਰਮ ਕਾਰਕ
(Object Case)
ਭੇਦ: ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਰਜ ਦਾ ਲਾਭ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਹਿਤ ਨਾਂਵ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕਾਰਜ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
"ਮੈਂ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।"
o
ਇੱਥੇ "ਕਿਤਾਬ" ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਉੱਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
2.
"ਉਹ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਹੈ।"
o
ਇੱਥੇ "ਫੁੱਟਬਾਲ" ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਖੇਡਣਾ ਕਾਰਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ
- ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
- ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਰਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸੰਬੰਧਤ ਉਦਾਹਰਣ:
- "ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।" (ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ: ਗੁਰੂ ਜੀ)
- "ਮੈਂ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।" (ਕਰਮ ਕਾਰਕ: ਕਿਤਾਬ)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਦੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਅਧਿਆਏ-8: ਪੜਨਾਂਵ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
_ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਤੇ ਪੜਨਾਂਵ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ
3.
_ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਭੇਦ
4.
_ ਉਦਾਹਰਣ
5.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਪੜਨਾਂਵ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਦੁਹਰਾਈ ਨੂੰ ਰੋਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧਤਾ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪੜਨਾਂਵ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁਗਮ ਬਨਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- "ਰਾਮ ਮੇਰਾ ਪੱਕਾ ਦੋਸਤ ਹੈ।"
- "ਉਸ ਦਾ ਕੱਦ ਉੱਚਾ ਤੇ ਲੰਬਾ ਹੈ।"
ਨੋਟ: ਜਦੋਂ "ਰਾਮ" ਨਾਂਵ ਨੂੰ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਥਾਂ "ਉਹ" ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਾਕ ਹੋਰ ਸੁਗਮ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੜਨਾਂਵ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ
1.
"ਰਾਮ ਮੇਰਾ ਪੱਕਾ ਦੋਸਤ ਹੈ।"
2.
"ਉਸ ਦਾ ਕੱਦ ਉੱਚਾ ਤੇ ਲੰਬਾ ਹੈ।"
3.
"ਉਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਪਿਆਰ ਵਾਲਾ ਹੈ।"
4.
"ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।"
5.
"ਬੜਾ ਚੰਗਾ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।"
ਇੱਥੇ ਪੜਨਾਂਵ "ਉਹ" ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਾਕ ਹੋਰ ਸੁਗਮ ਅਤੇ ਬੋਧਗਮ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਭੇਦ
1.
ਪੁਰਖ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ:
o
ਇਹ ਪੜਨਾਂਵ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਵਸਤੂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
(i) ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ:
§ ਜਿਸ ਪੜਨਾਂਵ ਰਾਹੀਂ ਲਿਖਣ ਜਾਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਲਈ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ: "ਮੈਂ", "ਅਸੀਂ"।
(ii) ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ:
§ ਜਿਸ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ: "ਤੂੰ", "ਤੁਸੀਂ"।
(iii) ਅਨਯ ਪੁਰਖ:
§ ਜਿਸ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ: "ਇਹ", "ਉਹ"।
2.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ:
o
ਇਹ ਪੜਨਾਂਵ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਲ ਕੌਣ ਵਾਹੁੰਦਾ ਹੈ?" (ਕੌਣ - ਮਨੁੱਖ ਬੰਧਕ ਨਾਂਵ)
§ "ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋ?" (ਕੀ - ਬੇਜਾਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਲਈ)
§ "ਕਿਹੜਾ ਉਥੇ ਜਾਵੇਗਾ?" (ਕਿਹੜਾ - ਹਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਲਈ)
3.
ਸੰਬੰਧਕ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ:
o
ਇਹ ਪੜਨਾਂਵ ਵਾਕਾਂ ਜਾਂ ਉਪਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਜਿਹੇ ਜਿਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਖੁਰਾਕ ਹੋਵੇਗੀ, ਤਿਹੋ ਜਿਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਸਿਹਤ ਹੋਵੇਗੀ।"
§ "ਜਿਹੜੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨਗੇ, ਉਹ ਰੱਜ ਖਾਣਗੇ।"
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਵਿੱਚ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸ਼ਨ:
1.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ?
2.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਪੁਰਖ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹੋ?
3.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਦੇ ਹੋ?
4.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੰਬੰਧਕ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹੋ?
ਇਹ ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਤੁਹਾਡੇ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋਵੇਗਾ।
1.ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ?
"ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ?" ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ "ਕੌਣ" ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਜੀਵ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ:
- ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ: ਇਹ ਉਹ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ ਜੋ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। "ਕੌਣ", "ਕੀ", "ਕਿਹੜਾ" ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਇਸ ਕੈਟੇਗਰੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
- "ਕੌਣ": ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਬੰਧਕ ਨਾਂਵਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ:
- "ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ?" (ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਪਛਾਣਣਾ ਹੈ ਜੋ ਆਇਆ ਹੈ।)
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
1.
ਕੌਣ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਥਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- "ਮੈਂ ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ?" (ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ।)
ਜਮਾਤ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਸਨ।
ਜਮਾਤ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਸਨ।"
ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ "ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ" ਇੱਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ।
ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਕਿਸਮ:
1.
ਪੁਰਖ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ:
o
ਇਹ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਪਦਾਰਥ ਜਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ, "ਬੱਚੇ" ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਸਨ।
2.
ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ:
o
"ਜਮਾਤ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ": ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬੱਚੇ।
o
"ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ": ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਏ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
- "ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ": ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- "ਕਲਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਸਨ।" (ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕਲਾਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸਨ।)
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ: "ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ" ਸਿੱਧਾ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੁਣਵੱਤਾ ਜਾਂ ਹਾਲਤ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਜੋ ਬੀਜੋਗੇ ਉਹੀ ਵਢੋਗੇ।
"ਜੋ ਬੀਜੋਗੇ ਉਹੀ ਵਢੋਗੇ।"
ਇਹ ਵਾਕ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਹਾਵਰਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜੇ ਕਰਦੇ ਹੋ ਉਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣਗੇ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰੋਂਗੇ, ਉਸਦੇ ਪਲੜੇ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਣਗੇ।
ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਪੜਨਾਂਵ:
1.
"ਜੋ": ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ ਜੋ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ "ਜੋ" ਵਾਕ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸ਼ਰਤ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
"ਬੀਜੋਗੇ": ਇਹ ਪੁਰਖ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ ਜੋ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਅਕਤੀ (ਤੁਸੀਂ) ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਥੇ ਕਾਰਕ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਬੀਜਨ ਦੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਹਨ।
3.
"ਉਹੀ": ਇਹ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ "ਉਹੀ" ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬੀਜਣ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮਿਲੇਗਾ।
4.
"ਵਢੋਗੇ": ਇਹ ਪੁਰਖ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ ਜੋ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਅਕਤੀ (ਤੁਸੀਂ) ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ:
- "ਜੋ ਬੀਜੋਗੇ": ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਕਾਰਜ ਕਰੋਗੇ ਜਾਂ ਜੋ ਚੀਜ਼ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਗੇ।
- "ਉਹੀ ਵਢੋਗੇ": ਉਹੀ ਨਤੀਜੇ ਮਿਲਣਗੇ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਬੀਜੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਕਰੋਗੇ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਮਿਲਣਗੇ।
- ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਹੀ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਚਲੋਗੇ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸਦਾ ਪਾਰਕ ਪਰਣ ਮਿਲੇਗਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਮੁਹਾਵਰਾ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਾਡੇ ਆਪ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਨੋਟ ਅਧਿਆਏ-9: ਕਿਰਿਆ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
_ ਉਦਾਹਰਣ
3.
_ ਵਿਸਥਾਰ
4.
_ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭੇਦ
5.
__ਕਿਰਿਆ ਭੇਦਾਂ ਦੇ ਉਪ ਭੇਦ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ
6.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ:
1.
ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
o
ਕਿਰਿਆ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਵਸਤੂ ਦੇ ਕੰਮ, ਕਰਮ ਜਾਂ ਕਾਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਕ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, "ਪੜ੍ਹਦਾ", "ਲਿਖਦੀ",
"ਖੇਡਦਾ" ਅਤੇ "ਭੌਕਦਾ" ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਉਦਾਹਰਣ:
o
ਗਾਮ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦਾ ਹੈ। (ਗਾਮ ਦਾ ਕੰਮ: ਦੁੱਧ ਪੀਣਾ)
o
ਸਲਮਾ ਚਿੱਲੀ ਲਿਖਦੀ ਹੈ। (ਸਲਮਾ ਦਾ ਕੰਮ: ਚਿੱਠੀ ਲਿਖਣਾ)
o
ਸੁਰਿੰਦਰ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। (ਸੁਰਿੰਦਰ ਦਾ ਕੰਮ: ਖੇਡਣਾ)
o
ਕੁੱਤਾ ਭੌਕਦਾ ਹੈ। (ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਕੰਮ: ਭੌਕਣਾ)
3.
ਵਿਸਥਾਰ:
o
ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਕਰਤਾ ਅਤੇ ਕਰਮ ਦੇ ਕਿਰਿਆਵਾਂ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਾਕ ਦਾ ਅਰਥ ਪੁਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4.
ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭੇਦ:
o
ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ:
§ ਜਿਸ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕੇਵਲ ਕਰਤਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
§ ਪੂਰਣਾ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜੋ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ "ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ।"
§ ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜੋ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਜਿਵੇਂ "ਰਾਮ....... ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।"
o
ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ:
§ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾ, ਕਰਮ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਤਿੰਨੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
§ ਇਕਹਿਰੀ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ "ਉਹ ਚਾਹ ਪੀਂਦਾ ਹੈ।"
§ ਦੁਹਰੀ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਅਪਧਾਨ ਦੋ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ "ਮਿਸ਼ਰਤ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।"
§ ਮਿਸ਼ਰਤ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਕਰਮ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ "ਸ਼ਾਮ ਨੇ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਚਾਹ ਰੱਖੀ।"
o
ਦੁਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ:
§ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਅਤੇ ਕਰਮ ਦੇ ਕਰਤਾ ਦੋਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
§ ਉਦਾਹਰਣ: "ਮਾਂ-ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਛਕਾਂਦੀ ਹੈ।" (ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਕਰਮ ਹਨ)
§ "ਉਸ ਨੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ।" (ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਕਰਮ ਹਨ)
5.
ਕਿਰਿਆ ਭੇਦਾਂ ਦੇ ਉਪ ਭੇਦ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ:
o
ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਵੇਂ "ਮੁੰਡਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ।"
§ ਪੂਰਣਾ ਅਕਰਮਕ: "ਰਜਿੰਦਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ।"
§ ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ: "ਰਾਮ....... ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।"
o
ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਵੇਂ "ਕੁੜੀ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖਦੀ ਹੈ।"
§ ਇਕਹਿਰੀ ਸਕਰਮਕ: "ਉਹ ਚਾਹ ਪੀਂਦਾ ਹੈ।"
§ ਦੁਹਰੀ ਸਕਰਮਕ: "ਉਹ ਸੱਪਲਤਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।"
§ ਮਿਸ਼ਰਤ ਸਕਰਮਕ: "ਸ਼ਾਮ ਨੇ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਚਾਹ ਰੱਖੀ।"
o
ਦੁਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਵੇਂ "ਉਸ ਨੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ।"
6.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ:
o
ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਜਾਣਚ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਮਝੋ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਭੇਦ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰੋ।
ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਸਥਾਰ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਰਹੇਗਾ।
1.ਕਰਿਆ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ? ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਥੋ।
ਕਿਰਿਆ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੰਮ, ਕਰਮ ਜਾਂ ਕਾਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮਨੁੱਖਾਂ ਜਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਸਬੂਤ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਕ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, "ਪੜ੍ਹਦਾ", "ਲਿਖਦੀ", "ਖੇਡਦਾ",
"ਭੌਕਦਾ" — ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਕੰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੌਣ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਕਿਰਿਆ ਉਹ ਕਾਰਜ ਹੈ ਜੋ ਕਰਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਾਕ ਦਾ ਅਰਥ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭਾਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ।
ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭਾਗ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ, ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ, ਅਤੇ ਦੁਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਭਾਗ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1. ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਕਰਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧੀ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- ਮੁੰਡਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। (ਇਥੇ 'ਪੜ੍ਹਦਾ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ।)
- ਰਾਮ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। (ਇਥੇ 'ਖੇਡਦਾ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਸਿਧਾ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ।)
- ਕੁੱਤਾ ਭੌਕਦਾ ਹੈ। (ਇਥੇ 'ਭੌਕਦਾ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ।)
ਭੇਦ:
- ਪੂਰਣਾ ਅਕਰਮਕ: ਜਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਆਪਣੇ ਕਰਤਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ: "ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ।"
- ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ: ਜਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਉਦਾਹਰਨ: "ਰਾਮ ......
ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।" (ਇੱਥੇ 'ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ' ਨੇ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।)
2. ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾ, ਕਰਮ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਤਿੰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- ਕੁੜੀ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖਦੀ ਹੈ। (ਇੱਥੇ 'ਲਿਖਦੀ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ, 'ਕੁੜੀ' ਕਰਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ 'ਚਿੱਠੀ' ਕਰਮ ਹੈ।)
- ਮੁੰਡਾ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। (ਇੱਥੇ 'ਪੜ੍ਹਦਾ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ, 'ਮੁੰਡਾ' ਕਰਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ 'ਕਿਤਾਬ' ਕਰਮ ਹੈ।)
ਭੇਦ:
- ਇਕਹਿਰੀ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਕਰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ: "ਉਹ ਚਾਹ ਪੀਂਦਾ ਹੈ।" (ਇੱਥੇ 'ਪੀੰਦਾ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ 'ਚਾਹ' ਕਰਮ ਹੈ।)
- ਦੁਹਰੀ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਅਪਧਾਨ ਦੋ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ: "ਉਹ ਮਾਂ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।" (ਇੱਥੇ 'ਖਿਲਾਉਂਦਾ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ, 'ਮਾਂ' ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਰਮ ਹੈ, ਅਤੇ 'ਰੋਟੀ' ਅਪਧਾਨ ਕਰਮ ਹੈ।)
- ਮਿਸ਼ਰਤ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਕਰਮ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ: "ਸ਼ਾਮ ਨੇ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਚਾਹ ਰੱਖੀ।" (ਇੱਥੇ 'ਰੱਖੀ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ, 'ਮੇਜ਼' ਕਰਮ ਹੈ, ਅਤੇ 'ਉੱਤੇ' ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ।)
3. ਦੁਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਦੁਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕਰਮ ਹੋਣ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- ਮਾਂ-ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਛਕਾਂਦੀ ਹੈ। (ਇੱਥੇ 'ਭੋਜਨ' ਅਤੇ 'ਪੁੱਤਰ' ਦੋ ਕਰਮ ਹਨ।)
- ਉਸ ਨੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ। (ਇੱਥੇ 'ਚਿੱਠੀ' ਅਤੇ 'ਪਿਤਾ ਜੀ' ਦੋ ਕਰਮ ਹਨ।)
ਨੋਟ: ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਬਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਣੇ ਨਾਂਵ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਮ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਪੂਰਣ ਅਤੇ ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਲਿਥੋ।
ਪੂਰਣ ਅਤੇ ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1. ਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ
ਪਾਰਿਭਾਸ਼ਿਕ ਵਿਆਖਿਆ: ਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਕਰਤਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਕ ਦਾ ਅਰਥ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ।
- ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇੱਥੇ 'ਗਾਉਂਦੀ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਰਤਾ 'ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ' ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਕ ਦਾ ਭਾਵ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। 'ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ' ਦਾ ਗਾਉਣਾ ਸੰਪੂਰਨ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਰਜਿੰਦਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇੱਥੇ 'ਪੜ੍ਹਦਾ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਰਤਾ 'ਰਜਿੰਦਰ' ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਕ ਦਾ ਭਾਵ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ 'ਰਜਿੰਦਰ' ਦਾ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
- ਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਅਣਪੂਰਨਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
- ਇਹ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਕਮਪਲੀਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2. ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ
ਪਾਰਿਭਾਸ਼ਿਕ ਵਿਆਖਿਆ: ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਕਰਤਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਕ ਦਾ ਅਰਥ ਅਧੂਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- ਰਾਮ .... ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇੱਥੇ 'ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਅਰਥ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਗੁੰਝਲਦਾਰਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਕ ਦਾ ਭਾਵ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ।
- ਉਹ ਸਿੱਖਣ .... ਗਿਆ ਹੈ।
- ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇੱਥੇ 'ਗਿਆ ਹੈ' ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪੂਰਾ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ। ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਅਧੂਰਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
- ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਵਾਕ ਦਾ ਅਰਥ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਧੂਰਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ
ਪੂਰਣ ਅਤੇ ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਕਰਨ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਅਪੂਰਣ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਅਧੂਰਾ ਛੱਡਦੀ ਹੈ।
4.
ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਅਤੇ ਕਰਮ ਪੂਰਕ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਣ ਵਿੱਚ, ਕਰਤਾ, ਪੁਰਖ, ਅਤੇ ਕਰਮ ਇਹ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ ਜੋ ਵਾਕ ਦੇ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
1. ਕਰਤਾ (Subject)
ਭਾਵ: ਕਰਤਾ ਉਹ ਪੱਖ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਵਾਕ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵੱਡਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਭਾਗ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਕਰਤਾ ਉਹ ਵਿਆਕਰਨਕ ਅੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਭਾਰ ਢੋਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਲਾਗੂਆਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- ਰਾਮ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।
- ਇੱਥੇ ਰਾਮ ਕਰਤਾ ਹੈ।
- ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।
- ਇੱਥੇ ਬੱਚੇ ਕਰਤਾ ਹਨ।
2. ਪੁਰਖ (Agent)
ਭਾਵ: ਪੁਰਖ ਅਕਸਰ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਕਾਰਣ ਜਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਵਸਤੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਖ ਨੇ ਕੋਈ ਕਰਮ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਉਸ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- ਉਹ ਨੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਇਆ।
- ਇੱਥੇ ਉਹ ਪੁਰਖ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਇਆ।
- ਕੁੜੀ ਨੇ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ।
- ਇੱਥੇ ਕੁੜੀ ਪੁਰਖ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ।
3. ਕਰਮ (Object)
ਭਾਵ: ਕਰਮ ਉਹ ਪੱਖ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਕਰਤਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਮੋੜਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- ਰਾਮ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹੀ।
- ਇੱਥੇ ਕਿਤਾਬ ਕਰਮ ਹੈ, ਜੋ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
- ਮੁੰਡਾ ਚਾਹ ਪੀਂਦਾ ਹੈ।
- ਇੱਥੇ ਚਾਹ ਕਰਮ ਹੈ, ਜੋ ਪੀਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ:
- ਕਰਤਾ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਪੁਰਖ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਿਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਕਰਮ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਕ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।
5.
ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਜਿਵੇਂ ਬਣਦ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ’
ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੁਝ ਕਾਰਜ, ਹਾਲਤ ਜਾਂ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅਕਸਰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਆਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਮੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ:
1.
ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਨਾਂਵ ਦਾ ਬਣਨਾ: ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਰਥ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਂਵ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਂਵ ਵਿਆਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਨਕ ਅਰਥ: ਇਹ ਕਰਮ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਂ ਵਾਕ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਪੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ:
1.
ਮੌਤ:
o
ਵਾਕ: ਰਾਜਾ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਮੌਤ ਮਰਿਆ।
o
ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇੱਥੇ ਮੌਤ ਕਿਰਿਆ "ਮਰਣਾ" ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਂਵ ਹੈ। ਇਹ ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਵਾਕ ਵਿੱਚ "ਰਾਜਾ" ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਧਾ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਕ ਦੇ ਕਰਮ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2.
ਲੜਾਈਆਂ:
o
ਵਾਕ: ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ।
o
ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇੱਥੇ ਲੜਾਈਆਂ ਕਿਰਿਆ "ਲੜਨਾ" ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਂਵ ਹੈ। ਇਹ ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ "ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ" ਦੇ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਬਹਿਣੀ:
o
ਵਾਕ: ਉਹ ਧੂਰੀ ਬਹਿਣੀ ਬੈਠਾ।
o
ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇੱਥੇ ਬਹਿਣੀ ਕਿਰਿਆ "ਬੈਠਣਾ" ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਂਵ ਹੈ। ਇਹ ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਦੌੜ:
o
ਵਾਕ: ਮੁੰਡਾ ਮੀਲ ਦੀ ਦੌੜ ਦੌੜਿਆ।
o
ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਇੱਥੇ ਦੌੜ ਕਿਰਿਆ "ਦੌੜਣਾ" ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਂਵ ਹੈ। ਇਹ ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਵਾਕ ਵਿੱਚ "ਮੁੰਡਾ" ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ:
ਸਜਾਤੀ ਕਰਮ ਉਹ ਨਾਂਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ, ਹਾਲਤ ਜਾਂ ਵਸਤੂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਰਮ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-10: ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
ਵਿਸਥਾਰ
3.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ
4.
_ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦਾਂ ਦੇ ਉਪ-ਭੇਦਾਂ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
5.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਗੁਣ, ਅੰਗੂਣ, ਗਿਣਤੀ, ਮਿਣਤੀ ਦੱਸਣ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੋਂ ਖਾਸ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।
2. ਵਿਸਥਾਰ
1.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼:
o
ਨਾਂਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ।
o
ਗੁਣ, ਅੰਗੂਣ, ਦਰਜਾ, ਮਿਣਤੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੱਸਣਾ।
2.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
o
ਗੁਣ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
o
ਸੈਖਿਅਕ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
o
ਪਰਿਆਣ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
3. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ
1.
ਗੁਣ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਗੁਣ: ਸੁਸ਼ੀਲ, ਦਿਆਲੂ, ਚੰਗਾ
o
ਦੋਸ਼: ਅਭਿਮਾਨੀ, ਲੋਭੀ
o
ਦਿਸ਼ਾ: ਪੂਰਬ, ਪੱਛਮ
o
ਦੇਸ਼: ਭਾਰਤ, ਚੀਨ
o
ਸਥਾਨ: ਉਪਰਲਾ, ਹੇਠਲਾ
o
ਅਵਸਥਾ: ਕਮਜ਼ੋਰ, ਤਕੜਾ
o
ਰੰਗ: ਕਾਲਾ, ਨੀਲਾ
o
ਅਕਾਰ: ਗੋਲ, ਚੌਰਸ
2.
ਸੈਖਿਅਕ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਗਿਣਤੀ ਵਾਚਕ: ਇੱਕ, ਦੋ, ਤਿੰਨ
o
ਕਰਮ ਵਾਚਕ: ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ, ਚੌਥਾ
o
ਕਸਰ ਵਾਚਕ: ਅੱਧਾ, ਪੌਣਾ
o
ਗੁਣ ਵਾਚਕ: ਦੁਗਣਾ, ਤਿਗੁਣਾ
o
ਨਿਖੋੜ ਵਾਚਕ: ਹਰ ਇੱਕ, ਦੋ-ਦੋ
o
ਸਮੁੱਚਤਾ ਵਾਚਕ: ਦੋਵੇਂ, ਤਿੰਨੇ
o
ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਵਾਚਕ: ਕੁਝ, ਵਿਰਲੇ
3.
ਪਰਿਆਣ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਨਿਸ਼ਚਤਾ: ਤਿੰਨ ਤੋਲੇ ਸੋਨਾ, ਦੋ ਗਜ਼ ਕਪੜਾ
o
ਅਨਿਸ਼ਚਤਾ: ਬਹੁਤਾ ਦੁੱਧ, ਘੱਟ ਪਾਣਾ
4. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦਾਂ ਦੇ ਉਪ-ਭੇਦਾਂ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
1.
ਗੁਣ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ:
o
ਸਾਧਾਰਨ ਅਵਸਥਾ:
§ ਚੰਗਾ ਮੁੰਡਾ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।
§ ਇਹ ਮੁੰਡਾ ਧਿਆਣਾ ਹੈ।
§ ਉਸ ਪਾਸ ਡੱਬਾ ਕੁੱਤਾ ਹੈ।
o
ਅਧਿਕਰਤ ਅਵਸਥਾ:
§ ਜਸਮੀਤ, ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਨਾਲੋਂ ਸੁੰਦਰ ਹੈ।
§ ਇਹ ਪਪੀਤਾ ਉਸ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਹੈ।
§ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ, ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲੋਂ ਮਾੜਾ ਹੈ।
o
ਅਧਿਕਰਮ ਅਵਸਥਾ:
§ ਸਿਮਰਨ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗਾ ਹੈ।
§ ਇਹ ਮਕਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਹੈ।
§ ਇਹ ਕੱਪੜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ।
2.
ਸੈਖਿਆ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ:
o
ਗਿਣਤੀ ਵਾਚਕ: ਇੱਕ, ਦੋ, ਤਿੰਨ
o
ਕਰਮ ਵਾਚਕ: ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ, ਚੌਥਾ
o
ਕਸਰ ਵਾਚਕ: ਅੱਧਾ, ਪੌਣਾ
o
ਗੁਣ ਵਾਚਕ: ਦੁਗਣਾ, ਤਿਗੁਣਾ
o
ਨਿਖੋੜ ਵਾਚਕ: ਹਰ ਇੱਕ, ਦੋ-ਦੋ
o
ਸਮੁੱਚਤਾ ਵਾਚਕ: ਦੋਵੇਂ, ਤਿੰਨੇ
o
ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਵਾਚਕ: ਕੁਝ, ਵਿਰਲੇ
5. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ :
ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਅਗੇ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
- ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਰੂਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ? ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਤਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਨਾ ਰਾਹੀਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਥਾਨ, ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਖਿਆਲ ਦੀ ਮਾਤਰਾ, ਗੁਣ, ਰੰਗ, ਆਕਾਰ, ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ:
1.
ਗੁਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ, ਚੰਗਾ, ਮਿੱਠਾ, ਸੁੰਦਰ, ਆਦਿ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਸੋਹਣੀ ਕੁੜੀ, ਮਿੱਠਾ ਫਲ।
2.
ਮਾਤਰਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ, ਥੋੜਾ, ਜ਼ਿਆਦਾ, ਕੁਝ, ਆਦਿ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਥੋੜਾ ਦੁੱਧ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ।
3.
ਸੰਖਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ, ਇੱਕ, ਦੋ, ਕਈ, ਸਾਰੇ, ਆਦਿ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਦੋ ਬੱਚੇ, ਕਈ ਕੁੜੀਆਂ।
4.
ਸਬੰਧਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਦੇ ਸਬੰਧ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ, ਉਸ ਦਾ, ਇਸ ਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਸ ਦਾ ਘਰ, ਇਸ ਦੀ ਗੱਡੀ।
5.
ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ, ਇਹ, ਉਹ, ਉਹਨਾਂ, ਇਹਨਾਂ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਇਹ ਬੁੱਕ, ਉਹ ਕਮਰਾ।
6.
ਨਿਸ਼ਚੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ, ਹਰ, ਕੋਈ, ਦੋਨੋ, ਆਦਿ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਹਰ ਬੱਚਾ, ਦੋਨੋ ਭਰਾ।
ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਨਾਲ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ:
- ਚੰਗਾ ਮੁੰਡਾ: ਇੱਥੇ 'ਚੰਗਾ' ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਬੱਡਾ ਘਰ: ਇੱਥੇ 'ਬੱਡਾ' ਘਰ ਦਾ ਆਕਾਰ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਪੰਜ ਕਿਤਾਬਾਂ: ਇੱਥੇ 'ਪੰਜ' ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਇਸ ਦਾ ਬੈਗ: ਇੱਥੇ 'ਇਸ ਦਾ' ਸੰਬੰਧ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਕੁਝ ਪਾਣੀ: ਇੱਥੇ 'ਕੁਝ' ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਉਹ ਕਿਤਾਬ: ਇੱਥੇ 'ਉਹ' ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਵਨਾਮ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਹੇਲ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਂਉ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ:
ਚਲੋ, ਇਹ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਂਉ ਦੋਹਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਓ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਾਂ:
1. ਸੋਹਣਾ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਉਹ ਇੱਕ ਸੋਹਣਾ ਮੁੰਡਾ ਹੈ। (ਸੋਹਣਾ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਆਮ ਨਾਂਉ: ਸੋਹਣਾ ਮੇਰਾ ਮਿਤਰ ਹੈ। (ਇੱਥੇ ਸੋਹਣਾ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ)
2. ਮਿੱਠਾ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਮਿੱਠਾ ਅੰਬ ਹੈ। (ਮਿੱਠਾ ਅੰਬ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਆਮ ਨਾਂਉ: ਮਿੱਠਾ ਸਾਡੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਸਬ ਤੋਂ ਹੋਸ਼ਿਆਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੈ। (ਇੱਥੇ ਮਿੱਠਾ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ)
3. ਗੋਰਾ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਉਸ ਦਾ ਰੰਗ ਬਹੁਤ ਗੋਰਾ ਹੈ। (ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਆਮ ਨਾਂਉ: ਗੋਰਾ ਮੇਰਾ ਪਿਆਰਾ ਕੁੱਤਾ ਹੈ। (ਇੱਥੇ ਗੋਰਾ ਇੱਕ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ)
4. ਚੰਦ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਉਸ ਦੀ ਹਸੋਤਰੀ ਚੰਦ ਦੀ ਤਰਾਂ ਚਮਕਦੀ ਹੈ। (ਚੰਦ ਹਸੋਤਰੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਆਮ ਨਾਂਉ: ਚੰਦ ਅੱਜ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। (ਇੱਥੇ ਚੰਦ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ)
5. ਮੀਠੀ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਮੀਠੀ ਦਵਾਈ ਹੈ। (ਮੀਠੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਆਮ ਨਾਂਉ: ਮੀਠੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਹੋਮਵਰਕ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। (ਇੱਥੇ ਮੀਠੀ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ)
6. ਲਾਲ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਉਸ ਨੇ ਲਾਲ ਕਮੀਜ਼ ਪਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। (ਲਾਲ ਕਮੀਜ਼ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਆਮ ਨਾਂਉ: ਲਾਲ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਹੈ। (ਇੱਥੇ ਲਾਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ)
ਇਹਨਾਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਨਾਲ, ਤੁਸੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇੱਕ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਂਉ ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਬਰੈਕਟਾਂ ਵਿਚੋਂ ਢੁਕਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਧੋ:-
(ਉ) ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ (ਸਰਬੱਤ, ਪੰਜਵਾਂ , ਸਾਰਾ, ਕੁਲ ਦੁੱਧ ਪੀਇਆ...
(ਅ) (ਇਹ ਚਾਰ, ਸਭ) ਘੋੜਾ ਮੇਰਾ ਹੈ।
(ਏ) (ਸੁੰਦਰ, ਦੋ-ਦੋ, ਨੌਂ , ਕਿਹੜੇ) ਰੁਪੈ ਲੈ ਕੇ ਜਾਓ....
(ਸ) ਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਕਣਕ ਵਿਚੋਂ (ਸਾਰੇ, ਸੁੰਦਰ, ਮੁੱਠ ਕੁ)
(ਹ) (ਕੌਣ , ਕਾਲਾ, ਪੰਜ-ਪੰਜ) ਕੁੱਤਾ ਬਹੁਤ ਭੰਕਦਾ ਹੈ..
ਉ. ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ (ਸਾਰਾ) ਦੁੱਧ ਪੀਇਆ।
- ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਕੁੱਲ ਦੁੱਧ ਪੀਤਾ (ਸਰਬੱਤ ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ ਢੁਕਵੇਂ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ)
2.
ਅ. (ਇਹ ਚਾਰ) ਘੋੜਾ ਮੇਰਾ ਹੈ।
- ਇਹ ਚਾਰ ਘੋੜੇ ਮੇਰੇ ਹਨ (ਇਹ ਚਾਰ ਢੁਕਵੇਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੰਗਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ)
3.
ਏ. (ਨੌਂ) ਰੁਪੈ ਲੈ ਕੇ ਜਾਓ।
- ਨੌਂ ਰੁਪੈ ਲੈ ਕੇ ਜਾਓ (ਸੁੰਦਰ, ਦੋ-ਦੋ, ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਢੁਕਵੇਂ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ)
4.
ਸ. ਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਕਣਕ ਵਿਚੋਂ (ਮੁੱਠ ਕੁ)
- ਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਕਣਕ ਵਿਚੋਂ ਮੁੱਠ ਕੁ ਲਏ (ਸਾਰੇ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਢੁਕਵੇਂ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ)
5.
ਹ. (ਕੌਣ) ਕੁੱਤਾ ਬਹੁਤ ਭੰਕਦਾ ਹੈ।
- ਕੌਣ ਕੁੱਤਾ ਬਹੁਤ ਭੰਕਦਾ ਹੈ (ਕਾਲਾ ਅਤੇ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਢੁਕਵੇਂ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ)
ਨਿਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਨਿਸਚੇ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤੋਂ ਥੀ ਭਾਵ ਹੈ ਆਪੋ ਵਿਚ ਕੀ ਭੇਦ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ।
ਨਿਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Distributive Adjectives):
ਨਿਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਵਿਚਲੇ ਹਰ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
Each student received a certificate. (ਹਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਮਿਲਿਆ।)
2.
Every player tried their best. (ਹਰੇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।)
3.
Either road leads to the town. (ਦੋਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਸੜਕ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।)
4.
Neither option is suitable. (ਦੋਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਕਲਪ ਢੁਕਵੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ।)
ਨਿਸਚੇ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
(Demonstrative Pronouns):
ਨਿਸਚੇ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
This is my book. (ਇਹ ਮੇਰੀ ਕਿਤਾਬ ਹੈ।)
2.
That is your pen. (ਉਹ ਤੂੰਹਾਡੀ ਕਲਮ ਹੈ।)
3.
These are our friends. (ਇਹ ਸਾਡੇ ਦੋਸਤ ਹਨ।)
4.
Those are beautiful flowers. (ਉਹ ਸੋਹਣੇ ਫੁੱਲ ਹਨ।)
ਭੇਦ:
1.
ਨਿਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "Each boy has
a toy." (ਹਰ ਮੁੰਡੇ ਕੋਲ ਖਿਡੌਣਾ ਹੈ।)
2.
ਨਿਸਚੇ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੜਨਾਂਵ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਿਸਚਿਤ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "This is my
car." (ਇਹ ਮੇਰੀ ਗੱਡੀ ਹੈ।)
ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਅੰਤਰ ਹੈ ਕਿ ਨਿਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਨਿਸਚੇ ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਉ ਅਤੇ ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਕੀ ਭੇਦ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ (Interrogative Pronouns):
ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਉਹ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਵਸਤੂ, ਜਾਂ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: Who, Whom, Whose, What, Which।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
Who is coming to the party? (ਕੌਣ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ?)
2.
Whom did you meet yesterday? (ਤੁਸੀਂ ਕੱਲ੍ਹ ਕਿਸਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸੀ?)
3.
Whose book is this? (ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਕੌਣ ਦੀ ਹੈ?)
4.
What are you doing? (ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ?)
5.
Which is your favorite color? (ਤੁਹਾਡਾ ਮਨਪਸੰਦ ਰੰਗ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?)
ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Interrogative Adjectives):
ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਵਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਨਾਉਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: Which, What,
Whose।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
Which book are you reading? (ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੀ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋ?)
2.
What time is the meeting? (ਮੀਟਿੰਗ ਕਿਹੜੇ ਸਮੇਂ ਹੈ?)
3.
Whose car is parked outside? (ਬਾਹਰ ਕੌਣ ਦੀ ਗੱਡੀ ਖੜੀ ਹੈ?)
ਭੇਦ:
1.
ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ (Interrogative Pronouns) ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਨਾਉਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸਬਜੈਕਟ ਜਾਂ ਓਬਜੈਕਟ ਬਣਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "Who is
calling?" (ਕੌਣ ਕਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ?)
2.
ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Interrogative Adjectives) ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਨਾਉਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਾਉਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "Which movie
do you want to watch?" (ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੀ ਫਿਲਮ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?)
ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਅੰਤਰ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਉਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਨਾਉਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-11: ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ
3.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਉਪ-ਭੇਦ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ
4.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ:
1.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ
3.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਉਪ-ਭੇਦ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ
4.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਵਾਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਅਸਥਾਨ ਜਾਂ ਕਾਰਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਭਾਵ ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਉਹ ਕਾਹਲਾ ਤੁਰਦਾ ਹੈ।
- ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।
- ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗਾ।
- ਮੈਂ ਕੱਲ ਬੰਬਈ ਜਾਵਾਂਗਾ।
2. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ:
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੱਠ ਭੇਦ ਹਨ:
1.
ਕਾਲ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
2.
ਸਥਾਨ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
3.
ਪ੍ਰਕਾਰ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
4.
ਪਰਿਮਾਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
5.
ਸੈਖਿਆ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
6.
ਨਿਰਣਾ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
7.
ਕਾਰਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
8.
ਤਾਕੀਦੀ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
3. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਉਪ-ਭੇਦ:
1. ਕਾਲ-ਵਾਚਕ:
ਕਾਲ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਕਦ: When
- ਹੁਣ: Now
- ਕੱਲ੍ਹ:
Tomorrow
- ਪਹਿਲਾ:
Before
2. ਸਥਾਨ-ਵਾਚਕ:
ਸਥਾਨ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਥਾਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਇਥੇ: Here
- ਉੱਧਰ: There
- ਨੇੜੇ: Near
- ਦੂਰ: Far
3. ਪ੍ਰਕਾਰ-ਵਾਚਕ:
ਪ੍ਰਕਾਰ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਪਰਕਾਰ ਜਾਂ ਢੰਗ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ: Slowly
- ਅਚਾਨਕ:
Suddenly
- ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ: Crying
4. ਪਰਿਮਾਣ-ਵਾਚਕ:
ਪਰਿਮਾਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਜਾਂ ਪਰਿਮਾਣ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਵੱਧ: More
- ਘੱਟ: Less
- ਬਰਾਬਰ: Equal
5. ਸੈਖਿਆ-ਵਾਚਕ:
ਸੈਖਿਆ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਵਾਰੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਇਕ ਵਾਰੀ: Once
- ਦੋਬਾਰਾ: Twice
- ਕਈ ਵਾਰੀ: Many times
6. ਨਿਰਣਾ-ਵਾਚਕ:
ਨਿਰਣਾ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਹਾਂ: Yes
- ਨਾ: No
- ਆਹੋ: Yes
7. ਕਾਰਣ-ਵਾਚਕ:
ਕਾਰਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਕਾਰਣ ਜਾਂ ਸਬੱਬ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਕਿਉਂਕਿ:
Because
- ਇਸ ਲਈ: Therefore
8. ਤਾਕੀਦੀ-ਵਾਚਕ:
ਤਾਕੀਦੀ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਜਾਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਬਹੁਤ ਹੀ: Very much
- ਬਿਲਕੁਲ:
Absolutely
4. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਸਹਿਤ ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਥਰੋ।
1. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adverb) ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਢੰਗ, ਸਮਾਂ, ਥਾਂ ਜਾਂ ਕਾਰਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- ਉਹ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦਾ ਹੈ। (ਤੇਜ਼ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ, ਜੋ ਦੌੜਣ ਦੇ ਢੰਗ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਉਹ ਕੱਲ੍ਹ ਆਵੇਗਾ। (ਕੱਲ੍ਹ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ, ਜੋ ਆਉਣ ਦੇ ਸਮਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
2. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
(1) ਕਾਲ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverbs of Time):
ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਸਮਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਮੈਂ ਕੱਲ੍ਹ ਸਿੰਮਲੇ ਜਾਵਾਂਗਾ।
- ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਾ ਹੈ।
(2) ਸਥਾਨ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverbs of Place):
ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਬੱਚੇ ਬਾਹਰ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ।
- ਕਿਤਾਬ ਮੇਜ਼ ਉੱਪਰ ਹੈ।
(3) ਪ੍ਰਕਾਰ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverbs of Manner):
ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਢੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ।
- ਉਹ ਖੁਸ਼ੀ-ਖੁਸ਼ੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।
(4) ਪਰਿਮਾਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverbs of Degree):
ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਮਾਤਰਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਇਹ ਕਾਰ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੈ।
- ਮੈਂ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਬਿਮਾਰ ਹਾਂ।
(5) ਸੈਖਿਆ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverbs of Frequency):
ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਯੋਗਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
- ਉਹ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇਖਦਾ ਹੈ।
(6) ਨਿਰਣਾ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverbs of Affirmation and Negation):
ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਹਾਂ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਚਲਾਂਗਾ।
- ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹੀ।
(7) ਕਾਰਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverbs of Reason):
ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਕਾਰਣ ਜਾਂ ਸਬੱਬ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਉਹ ਇੱਥੇ ਕਿਉਂ ਆਇਆ?
- ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਆਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸਮਾਂ ਸੀ।
(8) ਤਾਕੀਦੀ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Emphasizing Adverbs):
ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
- ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।
- ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ।
3. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਉਪਰੋਕਤ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
4. ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ
ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕੰਮ, ਕਾਲ, ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਕੀ ਭੇਦ ਹਨ?
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਭੇਦ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adjective) ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adverb) ਵਿਚ ਕਈ ਮੁੱਖ ਭੇਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
1. ਭਾਵ/ਮੁੱਦਾ (Meaning/Purpose):
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਨਾਂਵ (Noun) ਜਾਂ ਸਰਨਾਮ (Pronoun) ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਸੁੰਦਰ ਕੁੜੀ (ਇੱਥੇ "ਸੁੰਦਰ"
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ "ਕੁੜੀ" ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਕਿਰਿਆ (Verb), ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adjective), ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਉਹ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦਾ ਹੈ (ਇੱਥੇ "ਤੇਜ਼" ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ "ਦੌੜਦਾ"
ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
2. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effect on Other Words):
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਨਾਂਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਨਾਮਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ (ਇੱਥੇ "ਲਾਲ" ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
- ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਇਹ ਕਿਰਿਆ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਉਹ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਹੈ (ਇੱਥੇ "ਬਹੁਤ" ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ "ਸੁੰਦਰ"
ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
3. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ (Types):
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਰੂਪ, ਰੰਗ, ਮਾਤਰਾ, ਸੰਖਿਆ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਛੋਟਾ ਬੱਚਾ, ਚਿੱਟੀ ਕਮੀਜ਼, ਦਸ ਕਿਤਾਬਾਂ
- ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਸਮਾਂ, ਥਾਂ, ਢੰਗ, ਮਾਤਰਾ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਕੱਲ੍ਹ ਆਇਆ, ਇੱਥੇ ਰਿਹਾ, ਤੁਰੰਤ ਜਾਇਆ, ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼
4. ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ (Position in Sentence):
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਨਾਮ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਸੁੰਦਰ ਬਾਗ਼, ਵੱਡਾ ਘਰ
- ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਬਾਅਦ, ਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦਾ ਹੈ
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adjective): ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਰਨਾਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਸੁਰਜੀਤ ਦੀ ਨੀਲੀ ਕਾਰ ਸੁੰਦਰ ਹੈ।
- ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverb): ਕਿਰਿਆ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਣ: ਸੁਰਜੀਤ ਤੇਜ਼ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹੀ ਭੇਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ, ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੇ।
ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1. ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adverbs of Place)
- ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਥਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕਿਰਿਆ ਪੂਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਜਿੱਥੇ ਕੁਝ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adverbs of Time)
- ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿਰਿਆ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਜਾਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
2. ਸਥਾਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕਰਮ ਜਾਂ ਘਟਨਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
- ਉਦਾਹਰਨ: "ਇੱਥੇ," "ਉਥੇ," "ਸਾਰੇ," "ਕਿਤੇ," "ਹੇਠਾਂ," "ਉਪਰ" ਆਦਿ।
ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।
- ਉਦਾਹਰਨ: "ਅੱਜ," "ਕੱਲ੍ਹ," "ਹਮੇਸ਼ਾਂ,"
"ਕਦੇ,"
"ਹਾਲੇ,"
"ਫਿਰ" ਆਦਿ।
3. ਸਥਾਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ:
ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
- ਉਦਾਹਰਨ:
1.
"ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਖੜਾ ਹਾਂ।" (ਜਿੱਥੇ ਖੜਾ ਹੈ)
2.
"ਉਹ ਉਥੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।" (ਜਿੱਥੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ)
3.
"ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਹੇਠਾਂ ਜਾਣਾ ਸੀ।" (ਜਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਸੀ)
ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
- ਉਦਾਹਰਨ:
1.
"ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਲੰਚ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮਿਲਣਾ ਹੈ।" (ਕਿਸੇ ਵਾਰ 'ਅੱਜ')
2.
"ਕੱਲ੍ਹ ਮੇਰਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੈ।" (ਕਿਸੇ ਵਾਰ 'ਕੱਲ੍ਹ')
3.
"ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਵੇਰੇ ਜਾਗਦਾ ਹੈ।" (ਸਮੇਂ ਦੀ ਗਤੀ 'ਹਮੇਸ਼ਾਂ')
4. ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ:
ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
- ਉਦੇਸ਼: ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਰਤ ਕੇ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਥਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕੁਝ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਸਥਿਤੀ: ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਲਾਗੂ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
- ਉਦੇਸ਼: ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਕਦੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
- ਸਥਿਤੀ: ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਰਮ ਦੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਨਿਸ਼ਚੇਪ:
- ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
- ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਅਤੇ ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋਵੇਗਾ!
ਅਧਿਆਏ-11: ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ
3.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਉਪ-ਭੇਦ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ
4.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
- ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਮਾਂ, ਸਥਾਨ, ਪ੍ਰਕਾਰ, ਪਰਿਮਾਣ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਕ ਦੀ ਮੈਥੇਡ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ:
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1.
ਕਾਲ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਕੱਲ੍ਹ, ਅੱਜ, ਹੁਣ, ਜਦੋਂ, ਪਹਿਲਾ, ਵਾਰ-ਬਾਰ।
2.
ਸਥਾਨ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਇੱਥੇ, ਉਥੇ, ਦੂਰ, ਨੇੜੇ, ਉੱਪਰ, ਹੇਠਾਂ।
3.
ਪ੍ਰਕਾਰ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਪਰਕਾਰ ਜਾਂ ਢੰਗ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ, ਅਚਾਨਕ, ਮਾੜਾ, ਪਿਆਰ ਨਾਲ।
4.
ਪਰਿਮਾਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਜਾਂ ਪਰਿਮਾਣ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਵੱਧ, ਘੱਟ, ਥੋੜਾ, ਬਹੁਤ, ਬਰਾਬਰ।
5.
ਸੈਖਿਆ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਵਾਰੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਇਕ ਵਾਰੀ, ਦੋਬਾਰਾ, ਕਈ ਵਾਰ, ਆਖਰੀ ਵਾਰ।
6.
ਨਿਰਣਾ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਹਾਂ, ਨਾ, ਆਹੋ, ਹਾਂ ਜੀ, ਹੱਛਾ ਜੀ।
7.
ਕਾਰਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਕਾਰਣ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਕਿਉਂਕਿ, ਇਸ ਲਈ, ਤਾਂ ਜੋ।
8.
ਤਾਕੀਦੀ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਤਾਕੀਦ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: ਬਹੁਤ ਹੀ, ਤੱਕ, ਹਾਂ, ਨਾ ਬਿਲਕੁਲ।
3. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਉਪ-ਭੇਦ:
1.
ਸਾਧਾਰਣ ਅਵਸਥਾ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਜਦ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕੇਵਲ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚੱਲਦਾ ਹੈ।" (ਸਿਰਫ਼ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ)
2.
ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਅਵਸਥਾ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਜਦ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਕਿਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ?" (ਸ਼ਬਦ "ਕਿਥੇ" ਪੁੱਛਣ ਦੇ ਸਵਾਲ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ)
3.
ਯੋਜਕੀ ਅਵਸਥਾ:
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਜਦ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਜਿਥੇ ਤੁਸੀਂ ਆਓਗੇ, ਉਥੇ ਮੈਂ ਮਿਲਾਂਗਾ।" (ਸ਼ਬਦ "ਜਿਥੇ" ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਰਿਹਾ ਹੈ)
4. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਰਚਨਾ:
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ:
1.
ਨਾਂਵ ਤੋਂ: ਰਾਤ ਤੋਂ ਰਾਤੀਂ, ਹੱਥ ਤੋਂ ਹੱਥੀਂ।
2.
ਪੜਨਾਂਵ ਤੋਂ: ਹੁਣ, ਇੱਥੇ, ਜਿਥੇ, ਜਦੋਂ।
3.
ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ: ਖੜੇ ਖੜੇ, ਉਠਦੇ ਹੋਏ।
4.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਤੋਂ: ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ, ਚੁੱਪ ਚੁੱਪ।
5.
ਹੋਰਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ: ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਪਿੱਛਾਂਹ, ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ।
6.
ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਕ ਜੋੜਨ ਨਾਲ: ਰਾਤ ਤੀਕ, ਦਿਨ ਨੂੰ, ਉਤਾਂਹ ਨੂੰ।
7.
ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਿਖ ਕੇ: ਘੜੀ ਦੀ ਘੜ, ਬਹੁਤੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤਾ।
8.
ਪੂਰਬ ਪੂਰਨ ਕਾਰੰਦਤ ਜੋੜ ਕੇ: ਚਿੱਤ ਲਾਕੇ, ਤੱਕ ਕੇ।
ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਉਪ-ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਬਹਿਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੇਗੀ।
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਥਰੋ
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਥਾਨ, ਸਮਾਂ, ਪਰਕਾਰ, ਕਾਰਨ ਆਦਿ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਥੰਮ, ਤਰੀਕਾ, ਮਾਤਰਾ ਜਾਂ ਵਾਰੀ ਕਿਵੇਂ ਹੈ।
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਨਾਲ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1.
ਕਾਲ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਉਹ ਕੱਲ੍ਹ ਸਵੇਰੇ ਤੁਰਦਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਕੱਲ੍ਹ" ਸਮਾਂ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਕਦ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।)
§ "ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਖਾਣਾ ਖਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।" (ਇਥੇ "ਹੁਣ" ਸਮਾਂ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਕਦ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।)
2.
ਸਥਾਨ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਟਿਕਾਣੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਉਹ ਇੱਥੇ ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਇੱਥੇ" ਸਥਾਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
§ "ਉਹ ਉਥੇ ਗਏ ਹਨ।" (ਇਥੇ "ਉਥੇ" ਸਥਾਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
3.
ਪ੍ਰਕਾਰ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਢੰਗ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤੁਰਦਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ" ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
§ "ਉਹ ਅਚਾਨਕ ਆਇਆ।" (ਇਥੇ "ਅਚਾਨਕ" ਢੰਗ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
4.
ਪਰਿਮਾਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਜਾਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਉਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਬਹੁਤ" ਮਾਤਰਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
§ "ਉਹ ਥੋੜਾ ਚਿੰਤਿਤ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਥੋੜਾ" ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
5.
ਸੈਖਿਆ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਵਾਰੀ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਉਹ ਇਕ ਵਾਰੀ ਆਇਆ।" (ਇਥੇ "ਇਕ ਵਾਰੀ" ਵਾਰੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
§ "ਮੈਂ ਦੋਬਾਰਾ ਪੜ੍ਹਾਂਗਾ।" (ਇਥੇ "ਦੋਬਾਰਾ" ਵਾਰੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
6.
ਨਿਰਣਾ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਹਾਂ, ਮੈਂ ਜਾਵਾਂਗਾ।" (ਇਥੇ "ਹਾਂ" ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।)
§ "ਨਾਹੀਂ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।" (ਇਥੇ "ਨਾਹੀਂ" ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।)
7.
ਕਾਰਣ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਜਾਂ ਸਬੱਬ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਉਹ ਬਿਮਾਰ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।" (ਇਥੇ "ਇਸ ਲਈ" ਕਾਰਣ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
§ "ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਤਬੀਅਤ ਬਹਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।" (ਇਥੇ "ਕਿਉਂਕਿ" ਕਾਰਣ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
8.
ਤਾਕੀਦੀ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
o
ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਥੰਮ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਜਾਂ ਤਾਕੀਦ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
o
ਉਦਾਹਰਣ:
§ "ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚਿੰਤਿਤ ਸੀ।" (ਇਥੇ "ਬਹੁਤ ਹੀ" ਤਾਕੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।)
§ "ਇਹ ਕੰਮ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ" ਤਾਕੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।)
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ:
1.
ਸਾਧਾਰਣ ਅਵਸਥਾ:
o
ਜਦ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਉਹ ਕਾਹਲਾ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਕਾਹਲਾ" ਸਾਧਾਰਣ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੈ।)
2.
ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਅਵਸਥਾ:
o
ਜਦ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਕਿਸੇ ਕਦੋਂ ਪਹੁੰਚੇਗਾ?" (ਇਥੇ "ਕਦੋਂ" ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੈ।)
3.
ਯੋਜਕੀ ਅਵਸਥਾ:
o
ਜਦ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: "ਜੇ ਤੂੰ ਆਵੇਗਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਮਿਲਾਂਗਾ।" (ਇਥੇ "ਜੇ" ਯੋਜਕੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੈ।)
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਰਚਨਾ:
- ਨਾਂਵ ਤੋਂ: ਰਾਤੋਂ, ਹੱਥੋਂ
- ਪੜਨਾਂਵ ਤੋਂ: ਹੁਣ, ਇੱਥੇ
- ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ: ਖੜੇ ਖੜੇ, ਉਠਦੇ ਹੋਏ
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਤੋਂ: ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ, ਪਹਿਲਾਂ
- ਹੋਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ: ਪਿੱਛੋਂ, ਅੱਗੇ
- ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਕ ਜੋੜਨ ਲਈ: ਰਾਤ ਤੀਕ, ਦਿਨ ਨੂੰ
- ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ: ਬਹੁਤੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤਾ
- ਪੂਰਬ ਪੂਰਨ ਕਾਰੰਦਤ ਜੋੜ ਕੇ: ਚਿੱਤ ਲਾਕੇ, ਤੱਕ ਕੇ
ਇਹ ਤਰੀਕੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਕ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਕੀ ਭੇਦ ਹਨ?
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਭੇਦ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ:
1. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adverb)
- ਭਾਵ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾਂਵ, ਪਦ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ:
- "ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਗਾਇਕਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਸੁੰਦਰ"
ਨਾਂਵ
"ਗਾਇਕਾ"
ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
- "ਮੈਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਚੰਗਾ" ਪਦ "ਲੱਗਦਾ"
ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
2. ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(Adverb of Manner/Time/Place)
- ਭਾਵ: ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ, ਸਮਾਂ, ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਣ:
- ਵਿਧੀ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
"ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚੱਲਦਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ" ਕਿਰਿਆ
"ਚੱਲਦਾ"
ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
- ਸਮਾਂ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
"ਉਹ ਕੱਲ੍ਹ ਆਏਗਾ।"
(ਇਥੇ
"ਕੱਲ੍ਹ"
ਸਮਾਂ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
- ਸਥਾਨ-ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ:
"ਉਹ ਇੱਥੇ ਬੈਠਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਇੱਥੇ" ਸਥਾਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
ਮੁੱਖ ਭੇਦ
1.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ:
o
ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ: ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਿੱਧਾ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ, ਸਮਾਂ, ਸਥਾਨ, ਪਦਾਰਥ ਜਾਂ ਸਬੱਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ: "ਉਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਬਹੁਤ" ਕਿਰਿਆ "ਦੌੜਦਾ" ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।)
2.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ:
o
ਨਾਮ ਅਤੇ ਪਦ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪਦ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਗੁਣ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ: "ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਸੁੰਦਰ" ਨਾਂਵ "ਉਹ" ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।)
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ:
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਨਾਂਵ ਅਤੇ ਪਦ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ, ਸਮਾਂ, ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਂਦਾ:
- "ਉਹ ਸੌਂਦਾ ਹੈ।" (ਕਿਰਿਆ "ਸੌਂਦਾ" ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਨਹੀਂ, "ਸੌਂਦਾ" ਕਿਰਿਆ ਹੈ।)
- "ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਨੰਗੀ ਹੈ।" (ਇਥੇ "ਸੁੰਦਰ" ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ ਨਾਂਵ "ਨੰਗੀ" ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
- "ਉਹ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਗਾਇਆ।" (ਇਥੇ "ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ" ਕਿਰਿਆ "ਗਾਇਆ" ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚਕਾਰ ਮੁੱਖ ਭੇਦ ਉਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਂਵ ਅਤੇ ਪਦ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਢੰਗ, ਸਮਾਂ, ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਸਬੱਬ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।
ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੇ।
ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਰਦੇ ਹਾਂ:
1. ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਥਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਬੰਧੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
"ਉਹ ਇੱਥੇ ਬੈਠਾ ਹੈ।"
o
ਇੱਥੇ "ਇੱਥੇ" ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ (ਬੈਠਣ) ਕਿੱਥੇ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
2.
"ਉਹ ਉੱਥੇ ਗਿਆ।"
o
ਇੱਥੇ "ਉੱਥੇ" ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ (ਜਾਣਾ) ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ ਹੈ।
3.
"ਤੂੰ ਉਧਰ ਨਾ ਜਾ।"
o
ਇੱਥੇ "ਉਧਰ" ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ (ਜਾਣਾ) ਕਿੱਥੇ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
2. ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਜਾਂ ਕਾਲ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਹੋਈ ਸੀ।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
"ਉਹ ਕੱਲ੍ਹ ਆਏਗਾ।"
o
ਇੱਥੇ "ਕੱਲ੍ਹ" ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ (ਆਉਣਾ) ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਹੋਵੇਗੀ।
2.
"ਮੈਂ ਅੱਜ ਤਕ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰਾਂਗਾ।"
o
ਇੱਥੇ "ਅੱਜ" ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ (ਮੁਕੰਮਲ ਕਰਨਾ) ਕਿਸ ਦਿਨ ਤੱਕ ਹੋਵੇਗੀ।
3.
"ਉਹ ਪਰਸੇ ਆਇਆ ਸੀ।"
o
ਇੱਥੇ "ਪਰਸੇ" ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਿਆ (ਆਉਣਾ) ਕਿਹੜੇ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਸੀ।
ਅੰਤਰ:
- ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਥਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
- ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸਮਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਹੋਈ ਜਾਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਹ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਕਾਲ ਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਭੇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਸੂਚਨਾ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-12: ਅਗੇਤਰ-ਪਿਛੇਤਰ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ਅਗੇਤਰ, ਪਿਛੇਤਰ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
3.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਅਗੇਤਰ ਅਤੇ ਪਿਛੇਤਰ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
o
ਅਗੇਤਰ: ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਅਗੇਤਰ ਵਿੱਥੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸ਼ਬਦ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਅਦਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
o
ਪਿਛੇਤਰ: ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਛੇਤਰ ਵਿੱਥੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸ਼ਬਦ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਛੇਤਰ ਅਲੰਕਾਰ ਜਾਂ ਅਰਥ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਉਣ ਜਾਂ ਅੰਤਰ ਭਰਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
2.
ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
o
ਅਗੇਤਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ:
1.
ਕੁਬੁਰਾ (ਕੁ - ਬੁਰਾ): ਇੱਥੇ "ਕੁ" ਸਥਾਨ ਵਾਚਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਬਦਲੀ ਗਈ ਹੈ। ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਬੁਰਾ" ਵਿੱਚ "ਕੁ" ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨਾਲ, "ਕੁਬੁਰਾ" ਬੁਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
2.
ਅਪਮਾਨ (ਅਪ - ਮਾਨ): ਇੱਥੇ "ਅਪ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਮਾਨ" ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਨਕਾਰਤਮਕ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ।
3.
ਪਰਧਨ (ਪਰ - ਧਨ): ਇੱਥੇ "ਪਰ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਧਨ" ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ "ਪਰਧਨ" ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਮੁੱਖ ਜਾਂ ਵੱਡਾ ਧਨ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਪਿਛੇਤਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ:
1.
ਬੁਰਾਈ (ਬੁਰਾ + ਈ): ਇੱਥੇ "ਈ" ਨਾਲ "ਬੁਰਾ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਬੁਰਾਈ" ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਮੰਜ਼ੂਰ ਬੁਰਾ ਹੋਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਕਮਾਈ (ਕਮਾਓ + ਈ): ਇੱਥੇ "ਈ" ਨਾਲ "ਕਮਾਓ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਕਮਾਈ" ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3.
ਸੁਨਿਆਰੀ (ਸੁਨਿਆਰ + ਈ): ਇੱਥੇ "ਈ" ਨਾਲ "ਸੁਨਿਆਰ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਸੁਨਿਆਰੀ" ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਸੋਨੇ ਦੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਜਾਣਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ:
o
ਮੂਲ-ਸ਼ਬਦ: ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ। ਉਦਾਹਰਣ: ਘਰ, ਦਾਲ, ਭਗਤ, ਮੁਖ, ਰੋਗ, ਬਾਲ।
o
ਰਚਿਤ ਸ਼ਬਦ: ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ ਅਰੋਗ (ਅਰ + ਰੋਗ): ਇੱਥੇ "ਅਰ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਰੋਗ" ਨੂੰ ਨਕਾਰਤਮਕ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
§ ਬੇਘਰ (ਬੇ + ਘਰ): ਇੱਥੇ "ਬੇ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਘਰ" ਦੇ ਸਾਥ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਘਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੈ।
o
ਸਮਾਧੀ ਸ਼ਬਦ: ਦੋ ਜਾਂ ਵੱਧ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਬਣੇ ਸ਼ਬਦ। ਉਦਾਹਰਣ:
§ ਕਮ-ਅਦਲ (ਕਮ + ਅਦਲ): ਇੱਥੇ "ਕਮ" ਅਤੇ "ਅਦਲ" ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
§ ਸ੍ਰੋਦੇਸ਼ (ਸ੍ਰੋ + ਦੇਸ਼): ਇੱਥੇ "ਸ੍ਰੋ" ਅਤੇ "ਦੇਸ਼" ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
o
ਅਗੇਤਰ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ:
§ ਅਨਪੜ (ਅਨ + ਪੜ੍ਹਿਆ): ਇੱਥੇ "ਅਨ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਪੜ੍ਹਿਆ" ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
§ ਅਧਵਾਟੇ (ਅਧ + ਵਾਟੇ): ਇੱਥੇ "ਅਧ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ "ਵਾਟੇ" ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o
ਪਿਛੇਤਰ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ:
§ ਬੁਰਾਈ (ਬੁਰਾ + ਈ): "ਬੁਰਾ" ਵਿੱਚ "ਈ" ਜੋੜ ਕੇ ਨਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
§ ਕਮਾਈ (ਕਮਾਓ + ਈ): "ਕਮਾਓ" ਵਿੱਚ "ਈ" ਜੋੜ ਕੇ ਨਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਅਗੇਤਰ ਅਤੇ ਪਿਛੇਤਰ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਦਿਨ-ਚਰਿਆ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਗਚਿਤ ਸ਼ਬਦ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਥੋ।
ਗਚਿਤ ਸ਼ਬਦ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ:
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਗਚਿਤ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦੋ ਜਾਂ ਵੱਧ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਈ ਵਾਰ ਪੂਰਬੀ ਜਾਂ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਮਤਲਬ ਰਚਦੇ ਹਨ। ਗਚਿਤ ਸ਼ਬਦ ਅਕਸਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਜਾਂ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ:
1.
ਕਮ-ਅਦਲ: ਇੱਥੇ "ਕਮ" ਅਤੇ "ਅਦਲ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਸ੍ਰੋਦੇਸ਼: ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ "ਸ੍ਰੋ" ਅਤੇ "ਦੇਸ਼" ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮੀਨਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਰਚਦਾ ਹੈ।
3.
ਮਾਲ-ਗੁਦਾਮ: "ਮਾਲ" ਅਤੇ "ਗੁਦਾਮ" ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਬਣੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
- ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਥ: ਗਚਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੁਝ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਬਦ-ਕਿਸਮਤ" ਵਿੱਚ "ਬਦ" ਅਤੇ "ਕਿਸਮਤ" ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ: ਕਈ ਵਾਰ, ਗਚਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਸੰਗ: ਗਚਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਕ ਅਤੇ ਲੋਕੇਸ਼ਨਲ ਸੰਕਟਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਮਤਲਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼: ਗਚਿਤ ਸ਼ਬਦ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਮਤਲਬ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬੋਲੀ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਰੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਜਾਂ ਸੰਗਠਨਕ ਸੰਪਰਕ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਅਗੇਤਰ, ਅਤੇ ਪਿਛੇਤਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਥਰੇ
ਅਗੇਤਰ ਅਤੇ ਪਿਛੇਤਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ:
1. ਅਗੇਤਰ
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਅਗੇਤਰ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਕੁਝ ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਅਖਰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- ਕੁ - ਬੁਰਾ = ਕੁਬੁਰਾ: ਇੱਥੇ "ਕੁ" ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ "ਬੁਰਾ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਮਿਲਕੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ "ਕੁਬੁਰਾ" ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਜਾਂ ਖ਼ਰਾਬ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਅਪ - ਮਾਨ = ਅਪਮਾਨ: "ਅਪ" ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ "ਮਾਨ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਮਿਲਕੇ "ਅਪਮਾਨ" ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤੱਕਲੀਫ਼ ਜਾਂ ਅਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਪਰ - ਧਨ = ਪਰਧਨ: "ਪਰ" ਉੱਚਤਾ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ "ਧਨ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਮਿਲਕੇ "ਪਰਧਨ" ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਧਨ ਦੀ ਅਧਿਕਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2. ਪਿਛੇਤਰ
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਪਿਛੇਤਰ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੁਝ ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਅਖਰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਨਵੇਂ ਅਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- ਬੁਰਿਆਈ: "ਬੁਰਾ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਤੇ "ਈ" ਪਿਛੇਤਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਅਰਥ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਬੁਰਿਆਈ"।
- ਲੜਾਈ: "ਲੜਾ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਤੇ "ਈ" ਪਿਛੇਤਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਲੜਾਈ"।
- ਖਿਡਾਰੀ: "ਖਿਡਾਰ" ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਤੇ "ਈ" ਪਿਛੇਤਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਖਿਡਾਰੀ"।
ਅੰਤਰ
- ਅਗੇਤਰ ਸ਼ਬਦ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਅਖਰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਪਿਛੇਤਰ ਸ਼ਬਦ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਅਖਰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਅਰਥ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼: ਅਗੇਤਰ ਅਤੇ ਪਿਛੇਤਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਨਵੀਨਤਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਤੀ ਅਤੇ ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਰਥ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਹੇਠਲੇ ਅਗੇਤਰ ਲਗਾ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਓ :
ਅਗੇਤਰ (prefix) ਲਗਾ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਅਗੇਤਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
ਅਗੇਤਰ ਲਗਾ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ:
1.
ਕੁ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਬੁਰਾ)
o
ਕੁਬੁਰਾ (ਬੁਰਾ ਦੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪੱਖ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ)
2.
ਅਪ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਮਾਨ)
o
ਅਪਮਾਨ (ਆਪਮਾਨ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ)
3.
ਪਰ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਧਨ)
o
ਪਰਧਨ (ਉੱਚ ਪਦਵੀ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ "ਧਨ ਦੇ ਉੱਪਰ" ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ)
4.
ਉੱਤਮ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਮਨ)
o
ਉੱਤਮਮਨ (ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਚਾ ਮਨ)
5.
ਪ੍ਰਮ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਧਰਮ)
o
ਪ੍ਰਧਰਮ (ਮੁੱਖ ਧਰਮ ਜਾਂ ਅਹੰਕਾਰ)
6.
ਪ੍ਰਭਾਵ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਪ੍ਰਭੂ)
o
ਪ੍ਰਭਾਵੀ (ਜੋ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਈਦਾ ਹੈ)
7.
ਸਹੀ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਮੁਲ)
o
ਸਹੀਮੁਲ (ਜੋ ਸਹੀ ਹੈ)
8.
ਕੁਟ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਲਾਇਕ)
o
ਕੁਟਲਾਇਕ (ਜੋ ਕਟਕੱਟ ਲਾਇਕ ਹੈ)
9.
ਬੇ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਧਰਮ)
o
ਬੇਧਰਮ (ਜੋ ਧਰਮ ਰਹਿਤ ਹੈ)
10.
ਅਵ (ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ: ਧਨ)
o
ਅਵਧਨ (ਧਨ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ)
ਨੋਟ: ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਗੇਤਰ ਦਾ ਅਰਥ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਉਸਦਾ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਾਉਣ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਲਈ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਅਗੇਤਰ ਲਗਾ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਅਧਿਆਏ-13: ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਨਟ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ
2.
_ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਭਾਵ
3.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ: ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕੋ ਹੀ ਅਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਅੰਤਰ-ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕੋ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੇਖਨ ਜਾਂ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਰਿਪਟੀਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2.
ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਭਾਵ:
1.
ਉੱਤਮ: ਅਜੀਬ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ
§ ਉੱਤਮ: ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲਾ
§ ਅਜੀਬ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੱਖਰਾ
§ ਸ਼ਾਨਦਾਰ: ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਨੀਯ
2.
ਗਰੀਬ: ਨਿਰਧਨ, ਮਾਝਰ, ਮੁਥਾਜ
§ ਗਰੀਬ: ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਘਾਟ ਵਾਲਾ
§ ਨਿਰਧਨ: ਜਿਸਦਾ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਨਾ ਹੋਵੇ
§ ਮਾਝਰ: ਪੈਸੇ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲਾ
3.
ਜਨਾਨੀ: ਔਰਤ, ਇਸਤਰੀ
§ ਜਨਾਨੀ: ਮਹਿਲਾ, ਮਾਂ
§ ਔਰਤ: ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ
§ ਇਸਤਰੀ: ਮਹਿਲਾ
4.
ਧਰਮ: ਮਜ਼ਹਬ, ਅਸੂਲ
§ ਧਰਮ: ਧਾਰਮਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ
§ ਮਜ਼ਹਬ: ਧਾਰਮਿਕ ਸਿਦ਼ਾਂਤ
§ ਅਸੂਲ: ਨੈਤਿਕ ਮੂਲ
5.
ਖ਼ਾਸ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼, ਅਲੱਗ
§ ਖ਼ਾਸ: ਹੋਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ
§ ਵਿਸ਼ੇਸ਼: ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ
§ ਅਲੱਗ: ਵੱਖਰਾ, ਅੰਤਰ ਨਾਲ
3.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
o
ਗਰੀਬ: ਨਿਰਧਨ, ਮੁਥਾਜ, ਮਾਝਰ (ਬੇਹਤਰੀਨ)
o
ਜਨਾਨੀ: ਔਰਤ, ਪਤਨੀ, ਇਸਤਰੀ (ਬੇਹਤਰੀਨ)
o
ਧਰਮ: ਮਜ਼ਹਬ, ਅਸੂਲ, ਧਾਰਮਿਕ (ਸਹੀ)
o
ਖ਼ਾਸ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼, ਅਲੱਗ (ਬਿਹਤਰ)
o
ਚੰਗਾ: ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ, ਉੱਤਮ (ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ)
ਇਸ ਅਧਿਆਏ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ:
- ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਰੰਗ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਇਕੋ ਅਰਥ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਬੇਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਲੇਖਨ ਜਾਂ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਜੋੜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕੋ ਹੀ ਅਰਥ ਜਾਂ ਲਗਭਗ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕੋ ਸਮਾਨ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੈਰੀਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਲਾਭ:
1.
ਵਿਵਿਧਤਾ: ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਰੰਗ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕੋ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਈ ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਲੇਖਨ ਨੂੰ ਰੁਚਿਕਰ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2.
ਸੁਖਦਾਈ ਬੋਲਚਾਲ: ਵਰਣਨ ਜਾਂ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸੁਖਦਾਈ ਅਤੇ ਸੁਣਨ-ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਸੌਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3.
ਸਹੀ ਸੰਦਰਭ: ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕੋ ਹੀ ਅਰਥ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸਮਝ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
4.
ਸੰਪੂਰਨਤਾ: ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਅਮੀਰ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
5.
ਪਾਰਸਪਿਕਤਾ: ਕਈ ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਿਭਿੰਨ ਅਭਿਪ੍ਰੇਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਸਅਲਾ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ:
- ਚੰਗਾ: ਵਧੀਆ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ, ਉੱਤਮ
- ਗਰੀਬ: ਨਿਰਧਨ, ਮੁਥਾਜ, ਮਾਝਰ
- ਸੁੰਦਰ: ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ, ਮਨਮੋਹਕ, ਆਕਰਸ਼ਕ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ, ਸੁੰਦਰਤਾ, ਅਤੇ ਤਾਰਕੀਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ-ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਗੀ ਲਿਥੋ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ-ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਧਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗੁਣ ਹੈ। ਇਹ ਅਮੀਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਹਨ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ-ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ:
1. ਹੇਠਾਂ ਆਏ ਬਾਹਰੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਮਲਤਾ
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ਬਦ-ਭੰਡਾਰ ਨੂੰ ਧਨਿਆਪੂਰਣ ਬਣਾਇਆ ਹੈ:
- ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਅਧਿਆਪਕ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ, ਸਹਾਇਕ।
- ਅਰਬੀ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਆ ਗਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਸਲਾਮ, ਇਨਾਮ, ਹੁਕਮ।
- ਫਰਾਂਸੀਸੀ: ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਅਰਾਮ, ਸਿਰੋਪਾ, ਬੇਗਮ।
- ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਆਏ ਸ਼ਬਦ ਜਿਵੇਂ: ਕਮਪਨੀ, ਟਿਕਟ, ਡਿਗਰੀ, ਡਰਾਮਾ।
2. ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਹੀ ਅਰਥ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ:
- ਗਰੀਬ: ਥੰਗਾਲ, ਨਿਰਧਨ, ਮੁਥਾਜ।
- ਸੁੰਦਰ: ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ, ਮਨਮੋਹਕ, ਆਕਰਸ਼ਕ।
3. ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ ਅਤੇ ਮੀਹਰ
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ-ਭੰਡਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ:
- ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਗੁਰੂ, ਸੰਤ, ਪਿਆਰ।
- ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ: ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਹਨ।
4. ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਤਹਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਮਲਤਾ:
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ: ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜ਼ਿਲੇ ਅਤੇ ਖੇਤਰ, ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਪਦਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
5. ਸੰਪਰਕਾਂ ਅਤੇ ਵਹਾਰ
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਭਿੰਨ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸਦੀ ਸ਼ਬਦ-ਭੰਡਾਰ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ:
- ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਚੁਸਤ, ਤੇਜ਼, ਤਾਕਤਵਰ।
ਸਾਰ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ-ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਾਹਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਕਸਤ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-14: ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਬਹੁ ਅਰਥਥ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ
2.
_ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ
3.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਬਹੁ ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ
2.
ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ
3.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ
ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਅਰਥ
ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਅਧਿਆਏ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ
ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਂਗੇ।
1.
ਉਤਾਰ
o
ਉਤਾਰ (ਮੌਕਾ): "ਇਸ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਨਕਲ ਉਤਾਰ ਲਓ।"
o
ਉਤਾਰ (ਹਟਾਉਣਾ): "ਬਾਹਰੇ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਤਰਾ ਗਰਮੀ ਲੱਗੀ ਕਿ ਉਸ
ਨੂੰ ਕੌਪੜੇ ਉਤਾਰਨੇ ਪਏ।"
2.
ਉੱਤਰ
o
ਉੱਤਰ (ਦਿਸ਼ਾ): "ਦਿਸ਼-ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਲ ਹੈ।"
o
ਉੱਤਰ (ਜਵਾਬ): "ਜਵਾਬ--ਸਵਾਲ ਦਾ ਉੱਤਰ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਗੀ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਚ ਲਓ।"
o
ਉੱਤਰ (ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੜ੍ਹਨਾ): "ਬੜੀ ਦੇਰ ਬਾਦ ਪਾਣੀ ਦਾ ਥਲੇ ਉੱਤਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।"
3.
ਉਠਾ
o
ਉਠਾ (ਰੰਗ ਰੂਪ): "ਇਸ ਕਪੜੇ ਦਾ ਉਠਾ ਬੜਾ ਅਛਾ ਹੈ।"
o
ਉਠਾ (ਚੁੱਕਣਾ): "ਆਪਣਾ ਡੰਡਾ ਡੇਰਾ ਇਥੋਂ ਉਠਾ ਲਓ।"
o
ਉਠਾ (ਫੋੜਾ): "ਸੌਤੀ ਦਾ ਬਾਂਹ ਤੇ ਉਠਾ ਉੱਲਿਆ ਹੈ।"
4.
ਉੱਲੂ
o
ਉੱਲੂ (ਪੰਛੀ): "ਉੱਲੂ ਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਦੇਂਦੀਆਂ।"
o
ਉੱਲੂ (ਖ਼ੂਰਖ): "ਉਹ ਤਾਂ ਨਿਰਾ ਉੱਲੂ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਮਝ ਹੀ
ਨਹੀਂ।"
5.
ਉਲਟੀ
o
ਉਲਟੀ (ਉਲਟ ਜਾਣਾ): "ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਰ ਉਲਟੀ ਪਈ ਸੀ। ਲਗਦਾ ਡਰਾਇਵਰ
ਤਾਂ ਮਰ ਗਿਆ ਹੋਣਾ।"
o
ਉਲਟੀ (ਮੋੜਨੀ): "ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਗੋਲ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਉਲਟੀ।"
o
ਉਲਟੀ (ਪੁੱਠੀ): "ਉਸ ਨੇ ਤਾਂ ਗਲਾਂ ਗਲਾਂ ਵਿਚ ਉਲਟੀ ਗੰਗਾ ਵਹਾ
ਦਿੱਤੀ।"
o
ਉਲਟੀ (ਹੈਮ): "ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਚ ਹੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ
ਹੈ।"
6.
ਐੱਗਾ
o
ਐੱਗਾ (ਮੌਤ ਦਾ ਦਿਨ): "ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਔਗਾ ਨਜ਼ਦੀਕ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।"
o
ਐੱਗਾ (ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ): "ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਉਹ ਭਗਤੀ ਬਹੁਤ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਸੋਚਦਾ
ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਔਗਾ ਸੰਵਰ ਜਾਵੇਗਾ।"
o
ਐੱਗਾ (ਮੌਕਾ): "ਸਿਆਣੇ ਲੋਕ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਔਗਾ-ਪਿੱਛਾ ਦੇਖ ਲੈਂਦੇ
ਹਨ।"
o
ਐੱਗਾ (ਅਹਾਲਾ ਹਿੱਸਾ): "ਕਾਰ ਤੇਰੀ ਦਾ ਅਗਾ ਔਛਡਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪਿਛਲਾ
ਹਿੱਸਾ ਬੇਕਾਰ ਲੌਗ ਰਿਹਾ ਹੈ।"
7.
ਅੱਕ
o
ਅੱਕ (ਭੂਟਾ): "ਅੱਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਜਾੜ ਥਾਂ 'ਤੇ ਉੱਗਦਾ ਹੈ।"
o
ਅੱਕ (ਸਤ ਜਾਣਾ): "ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੇ-ਤੁਕੀਆਂ ਗੌਲਾਂ ਸੁਮ ਮੈਂ ਔਕ ਗਿਆ।"
8.
ਅਰਕ
o
ਅਰਕ (ਕੁਰਣੀ): "ਅਰਕ ਉੱਤੇ ਫੋੜੇ ਨੇ ਮਾਰੀ ਜਾਨ ਹੀ ਕੌਢ ਦਿੱਤੀ।"
o
ਅਰਕ (ਦਵਾਈ): "ਅਰਕ ਪੀਣ ਨਾਲ ਪੇਟ ਸਾਫ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।"
o
ਅਰਕ (ਪਸੀਨਾ): "ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾ ਨੇ ਮੇਰਾ ਅਰਕ ਹੀ ਕਢ ਦਿੱਤਾ।"
9.
ਆਕੜ
o
ਆਕੜ (ਲੜਨਾ): "ਮੇਰਾ ਨਾਲ ਆਕੜਨਾ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਿਧ ਕਰ ਦਉਂ।"
o
ਆਕੜ (ਅੰਗ ਥਠੋਰ ਹੋਣਾ): "ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਔਗ ਆਕੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।"
o
ਆਕੜ (ਘੁਮੰਡ): "ਸੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ ਕਿ ਤੂੰ ਆਕੜ ਕਿਸ ਗੋਲ
ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਹੈਂ।"
10.
ਸਰ
o
ਸਰ (ਫਤਹਿ): "ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਏ ਨੇ ਜਮਰੋਦ ਫਤਹਿ ਕਰਕੇ ਖਾਲਸਾਈ
ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾ ਦਿੱਤਾ।"
o
ਸਰ (ਸਰੋਵਰ): "ਸਰ ਵਿਚ ਕਈ ਕੰਵਲ ਦੇ ਫੋਲ ਖਿੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।"
o
ਸਰ (ਤਾਸ਼ ਦੀ ਸਰ): "ਇਹ ਪਾਨ ਦੀ ਸਰ ਸਾਡੀ ਹੈ ਤੇ ਹੁਮਕ ਦੀ ਸਰ ਤੇਰੀ
ਹੈ।"
o
ਸਰ (ਕੰਮ ਹੋ ਜਾਣਾ): "ਤੁਸੀਂ ਆਨੰਦ ਲਓ, ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਸਰ ਗਿਆ।"
11.
ਸਿੱਕਾ
o
ਸਿੱਕਾ (ਪੈੱਨ ਦਾ ਸਿੱਕਾ): "ਤੇਰੇ ਪੈੱਨ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੈ।"
o
ਸਿੱਕਾ (ਧਾਤ): "ਹੇਰ ਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਕਾ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕੰਮ
ਆਉਂਦਾ ਹੈ।"
o
ਸਿੱਕਾ (ਸ਼ੁਰਮਾ): "ਕਾਲਾ ਸਿੱਕਾ ਪੀਸ ਕੇ ਔਖਾਂ ਲਈ ਸ਼ਰਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ।"
o
ਸਿੱਕਾ (ਰੋਅਬ): "ਸਤੋਵਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਣਾ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਚੰਗਾ
ਸਿੰਕਾ ਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।"
o
ਸਿੱਕਾ (ਫੁਪੈ): "ਇਹ ਸਿੱਕਾ ਖੋਟਾ ਹੈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਚੌਲੇਗਾ ਨਹੀਂ।"
12.
ਸੂਝ
o
ਸੂਝ (ਜ਼ਾਬਤਾ): "ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੂਤ ਕੇ ਰੌਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ
ਹੋਵੇਗਾ।"
o
ਸੂਝ (ਠੀਕ): "ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਸੂਤ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।"
o
ਸੂਝ (ਲਿੱਸਾ): "ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੇ ਸੂਤ ਲਿਆ।"
o
ਸੂਝ (ਥਿੱਚੀ): "ਉਸ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਸੂਤ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਦੇਹ ਮਾਰੀ।"
o
ਸੂਝ (ਮਿਣਤੀ): "ਇਹ ਲੱਕੜੀ ਉਸ ਲੱਕੜੀ ਤੋਂ ਇਕ ਸੂਤ ਮੋਟੀ ਹੈ।"
o
ਸੂਝ (ਸ਼ੂਤਰ): "ਕਪਾਹ ਸਸਤੀ ਹੈ ਪਰ ਸੂਤ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ।"
o
ਸੂਝ (ਠੀਕ ਕਰਨ): "ਤੂੰ ਕੁਝ ਜ਼ਿਦਾ ਹੀ ਵਿਗੜ ਗਿਆ। ਸੂਤ ਕਰਨਾ ਪਊਗਾ।"
13.
ਜਤ-ਸਤ
o
ਜਤ-ਸਤ (ਰਾਜਪੂਤ ਔਰਤਾਂ): "ਰਾਜਪੂਤ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣਾ ਜਤ-ਸੋਤ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ
ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।"
o
ਜਤ-ਸਤ (ਤੰਗ ਆ ਜਾਣਾ): "ਬੋਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ ਤੋਂ ਕਈ ਵੇਰ ਸੌਤ ਜਾਈਦਾ
ਹੈ।"
o
ਜਤ-ਸਤ (ਤਾਕਤ): "ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਸਾਹ-ਸਤ ਤਾਂ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤੂੰ ਲੜੇਗਾ
ਕੀ?"
o
ਜਤ-ਸਤ (ਨਿਚੋੜ): "ਪੂਤਨੇ ਦੇ ਸਤ ਦੀ ਤਾਸੀਰ ਠੰਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
1.
ਬਰੂਦ ਦਾ ਗੋਲਾ
o
ਸੋਦਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸੜਕ `ਤੇ ਪਏ ਥੈਲੇ ਵਿਚ ਹੌਲਕੇ ਬੰਬ ਦੇ ਗੋਲੇ ਮਿਲੇ।
§ ਇਥੇ "ਬਰੂਦ ਦਾ ਗੋਲਾ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਬੰਬ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਫੋਟਕ ਚੀਜ਼ਾਂ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਥੈਲੇ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਦੇ ਗੋਲੇ ਮਿਲੇ ਜੋ ਸੰਭਵਤ: ਬੈਲੀ ਅਕਸਮਾਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ।
2.
ਲੋਹੇ ਦਾ ਗੋਲਾ
o
ਸੰਤੋਸ਼ ਕਾਲਜ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਗੋਲਾ ਸੁਟਣ ਵਿਚ ਚੈਂਪੀਅਨ ਹੈ।
§ "ਲੋਹੇ ਦਾ ਗੋਲਾ" ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗੋਲੇ ਜਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੈਂਟੋਸ਼ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਚੈਂਪੀਅਨ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਹਿਰ ਹੈ।
3.
ਧਾਗੇ ਦਾ ਗੋਲਾ
o
ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੌਕਣ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਗੋਲਾ ਬਣਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
§ "ਧਾਗੇ ਦਾ ਗੋਲਾ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਨ ਦੇ ਲੀਏ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਕਾਸ਼ਟਾ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
4.
ਤਾਸ਼ ਦਾ ਪਤਾ
o
ਉਸ ਕੋਲ ਚਿੜੀਏ ਦਾਤੇ ਰਾਮਪਾਸ ਹੁਕਮ ਦਾ ਗੋਲਾ ਹੈ।
§ "ਤਾਸ਼ ਦਾ ਪਤਾ" ਤਾਸ਼ ਦੇ ਪੱਤੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਗੋਲੇ ਜਾਂ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪੱਤਾ ਹੈ।
5.
ਰਸੌਲੀ
o
ਡਾ. ਦੇ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਪੇਟ 'ਚੋਂ ਗੋਲਾ ਕੋਢਣ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਪੇਟ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ।
§ "ਰਸੌਲੀ" ਸਿਹਤ ਜਾਂ ਪੇਟ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਮਰਜ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ "ਗੋਲਾ" ਇੱਕ ਮੈਡੀਕਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੇਟ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
6.
ਗਲਾਮ
o
ਮੁਹਾਲਾ ਵੇਲੇ ਗੋਲੇ ਰੋਪਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ਼ ਸੀ।
§ "ਗਲਾਮ" ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਿਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੋਲੇ ਰੋਪਣ ਦੀ ਰੀਤ ਸੀ।
ਘਰ
1.
ਵਿਆਹ
o
ਸੌਤੀ ਨੇ ਪਿਛੇ ਦਿਨੀਂ ਹੋਰ ਘਰ ਕਰ ਲਿਆ।
§ "ਵਿਆਹ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਿਆਹ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਨਵੇਂ ਘਰ ਬਨਾਉਣਾ ਜਾਂ ਮੋਹਲਾਕਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ।
2.
ਥਾਨੇ
o
ਚੌਪਟ ਖੋਲ ਦੇ ਸੋਲਾਂ ਘਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
§ "ਥਾਨੇ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇੱਕ ਥਾਂ ਜਾਂ ਜਗ੍ਹਾ, ਜੋ ਸਹਿਕਾਰਕ ਘਰਾਂ ਦਾ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਮਥਾਨ
o
ਅਸਲੀ ਆਰਾਮ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਹੈ।
§ "ਮਥਾਨ" ਇੱਥੇ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਆਰਾਮ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਅਸਰ ਥਰਨਾ
o
ਜਲਸੇ ਵਿਚ ਲੀਡਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਘਰ ਕਰ ਗਈਆਂ।
§ "ਅਸਰ ਥਰਨਾ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਜਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਣਾ।
ਘੈਂਟ
1.
ਵੱਧ ਤੋਂ ਉਲਟ
o
ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਭਾਰ ਘੰਟ ਗਿਆ।
§ "ਵੱਧ ਤੋਂ ਉਲਟ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਿਰੋਧੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਥੋੜੇ ਬਹੁਤ ਘਟ ਜਾਣਾ।
2.
ਦਿੱਲ ਖਰਾਬ ਹੋਣਾ
o
ਚੰਡੋਲ ਦੇ ਝੂਟੇ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਘਟ ਰਿਹਾ ਸੀ।
§ "ਦਿੱਲ ਖਰਾਬ ਹੋਣਾ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੁਖੀ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਤਕਲੀਫ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ।
ਚੱਕਰ
1.
ਲੋਹੇ ਦਾ ਗੋਲ ਹਥਿਆਰ
o
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਗੜੀ ਤੋਂ ਲੋਹੇ ਦਾ ਚੌਕਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
§ "ਲੋਹੇ ਦਾ ਗੋਲ ਹਥਿਆਰ" ਇੱਥੇ ਲੋਹੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਖ਼ੁਦਾਈ ਸਾਧਨ ਜਾਂ ਹਥਿਆਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਫੇਰਾ
o
ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਨਸ਼ਨ ਲਈ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਰੋਜ ਇਹ ਚੌਕਰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।
§ "ਫੇਰਾ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਜਾਂ ਪਸਾਰ।
3.
ਸਨਮਾਨ
o
ਸਰਥਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬੀਰਤਾ ਲਈ ਪਦਮ ਚੌਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
§ "ਸਨਮਾਨ" ਇੱਥੇ ਇਨਾਮ ਜਾਂ ਆਦਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਪਦਮ
o
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਪਦਮ ਚੌਕਰ ਸੀ।
§ "ਪਦਮ" ਸਹੀ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਹੈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਹੈ।
5.
ਗੈੜ
o
ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੌਕਰ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਸਭ ਕੁਝ ਖੋਹ ਲਿਆ।
§ "ਗੈੜ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਖੋ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭਾਵ।
ਚੌਕੀ
1.
ਤਾਸ਼ ਦਾ ਪੇਂਤਾ
o
ਸ਼ਾਮ ਪਾਸ ਹੁਕਮ ਦੀ ਚੌਕੀ ਹੈ।
§ "ਚੌਕੀ" ਇੱਥੇ ਤਾਸ਼ ਦੇ ਪੇਂਤੇ ਜਾਂ ਖੇਡ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਚਾਰ ਪਾਣੇ ਵਾਲੀ
o
ਸਿਮਰਨ ਚੌਕੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਨਾਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਚੌਕੀ ਦਾ ਪਾਵਾ ਟੁੱਟ ਗਿਆ।
§ "ਚਾਰ ਪਾਣੇ ਵਾਲੀ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਬੈਠਣ ਵਾਲੀ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਚੌਕੀ ਜਿਸ ਦਾ ਪਾਵਾ (ਬਾਹਰੀ ਸਥਿਤੀ) ਟੁੱਟ ਜਾਂ ਗਿਆ।
3.
ਛੋਟਾ ਥਾਣਾ
o
ਛੋਟੀ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਵਿਚ ਰਿਪੋਰਟ ਲਿਖਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ।
§ "ਛੋਟਾ ਥਾਣਾ" ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਜਾਂ ਕਮਰਾ ਜੋ ਛੋਟਾ ਹੈ।
4.
ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ
o
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੌਕੀ 'ਤੇ ਕਰ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
§ "ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਜਿੱਥੇ ਕਰ ਜਾਂ ਲੇਖਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਛਾਪਾ
1.
ਤਲਾਸ਼ੀ
o
ਅਚਾਨਕ ਛਾਪੇ ਨਾਲ ਵਪਾਰੀ ਕੰਗਾਲ ਹੋ ਗਿਆ।
§ "ਛਾਪਾ" ਵਿੱਚ ਤਲਾਸ਼ੀ ਜਾਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ, ਜੋ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਲੀ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਠੱਪਾ
o
ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਛਾਪੇ ਦਾ ਕੰਮ ਆਮ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
§ "ਠੱਪਾ" ਦਾ ਅਰਥ
ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਅਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਨੰਨੇ-ਨੰਨੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਤਲਬ ਦਿੱਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ:
1.
"ਗੋਲਾ"
o
ਬਰੂਦ ਦਾ ਗੋਲਾ: ਬੰਬ ਜਾਂ ਗੋਲਾ ਜੋ ਧਮਾਕਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
o
ਲੋਹੇ ਦਾ ਗੋਲਾ: ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗੋਲੇ (ਗੇਂਦ) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o
ਧਾਗੇ ਦਾ ਗੋਲਾ: ਧਾਗੇ ਦਾ ਘੁੰਮਦਾ ਹਿੱਸਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਗੋਲੇ।
o
ਤਾਸ਼ ਦਾ ਪਤਾ: ਤਾਸ਼ ਦੇ ਪੱਤੇ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਕਿਸਮ।
2.
"ਚੌਕੀ"
o
ਤਾਸ਼ ਦਾ ਪੇਂਤਾ: ਤਾਸ਼ ਦੀ ਪੇਂਟੀ ਜਿੱਥੇ ਖੇਡ ਜਾਂ ਉਪਲਬਧੀ ਲਈ ਹੋਵੇ।
o
ਚਾਰ ਪਾਣੇ ਵਾਲੀ: ਚੌਕੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਜੋ ਚਾਰ ਪਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇ।
o
ਛੋਟਾ ਥਾਣਾ: ਛੋਟਾ ਪੁਲਿਸ ਥਾਣਾ, ਜਿੱਥੇ ਸਧਾਰਨ ਮੁਮਲਾਂ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o
ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ: ਉੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਦਾਖਲਾ ਜਾਂ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਜਾਂਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
3.
"ਛਾਪਾ"
o
ਤਲਾਸ਼ੀ: ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਾਂ ਪਨਜੀਕਰਨ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਛਾਪਾ ਮਾਰੀ।
o
ਠੱਪਾ: ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਜਾਂ ਸਨਦ ਉੱਤੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸਹੀ ਸਿੱਖਾ ਜਾਂ ਮੁਹਰ।
o
ਛਪਾਈ: ਕਿਤਾਬਾਂ ਜਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਦਾ ਕੰਮ।
4.
"ਚੱਕਰ"
o
ਲੋਹੇ ਦਾ ਗੋਲ ਹਥਿਆਰ: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਲੋਹੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਚੱਕਰ (ਗੋਲ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹਥਿਆਰ)।
o
ਫੇਰਾ: ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਫੇਰੇ ਜਾਂ ਦੌਰੇ।
o
ਸਨਮਾਨ: ਪਦਮ ਚੱਕਰ ਜਾਂ ਮਾਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਨਮਾਨ।
o
ਪਦਮ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠਾਂ ਪਦਮ ਚੱਕਰ, ਜੋ ਆਦਰ-ਸੰਮਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ।
5.
"ਬਾਲ"
o
ਸੜਨਾ: ਤਿੱਖੇ ਬਚਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲ ਜਾਂ ਲਾਂਦਾ ਹੋਣਾ।
o
ਬੱਚੇ: ਖੇਡ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਛੋਟੇ ਲੋਕ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਸੰਦਰਭ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵੱਖਰੇ ਮਤਲਬ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਅਰਥ ਦੋਸੋਂ।
ਕਾਰ, ਤਾਰ, ਕੋਲ, ਸਰ, ਵਾਰ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਅਰਥ ਹਨ:
1.
ਕਾਰ:
o
ਵਾਹਨ: ਮੋਟਰ ਗੱਡੀ ਜਾਂ ਕਾਰ।
o
ਕਿਰਿਆ: ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਇਹ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਕਾਰ ਹੈ" = ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਜਾਂ ਚੰਗਾ ਤਰੀਕਾ)।
o
ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ: ਜੀਵਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆ-ਕਲਾਪ (ਜਿਵੇਂ "ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਾਰ" ਵਿੱਚ).
2.
ਤਾਰ:
o
ਬਲਾਂ: ਧਾਤੂ ਦਾ ਲੰਬਾ ਪੱਟਾ ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਾ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਤਾਰ")।
o
ਧਾਰਾ: ਬੰਦਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲਾ ਤਾਰ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਤਾਰ")।
o
ਸਟਾਰ: ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਚਮਕਦਾਰ ਤਾਰਾ।
o
ਲਿਖਤ: ਗਾਣੇ ਜਾਂ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਬੇਤਰ ਤਾਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਤਾਰ")।
o
ਸੰਕੇਤ: ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਤਾਰ ਜਾਂ ਇਸ਼ਾਰਾ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਤਾਰ")।
3.
ਕੋਲ:
o
ਸਥਾਨ: ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਹੋਵੇ (ਜਿਵੇਂ "ਮੇਰੇ ਕੋਲ")।
o
ਸਾਥ: ਨਿਕਟ ਜਾਂ ਸਾਥ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ (ਜਿਵੇਂ "ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ")।
o
ਕਾਲ: ਫੋਨ ਕਾਲ (ਜਿਵੇਂ "ਫੋਨ ਨੂੰ ਕੋਲ ਕਰਨਾ")।
o
ਵਿਗਿਆਨ: ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ "ਕੋਲ" ਜਾਂ ਗ੍ਰਹਾਂ ਦੇ ਗੋਲਕ (ਕੋਲੋਸਕੋਪ)।
o
ਸਰੋਕਾਰ: ਵਿਭਾਗ ਜਾਂ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਿੱਚ (ਜਿਵੇਂ "ਜਲ ਕੋਲ")।
4.
ਸਰ:
o
ਤੌੜਾ: ਭੂਗੋਲਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਜਾਂ ਨਦੀ (ਜਿਵੇਂ "ਸਰ ਰਵਾਨਾ ਕਰਨਾ")।
o
ਸ਼੍ਰੇਣੀ: ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਦਰਜਾ (ਜਿਵੇਂ "ਹਾਈ ਰੈਂਕ ਦਾ ਸਰ")।
o
ਮਹਿਲ: ਖਾਣਾ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ (ਜਿਵੇਂ "ਖਾਣੇ ਦਾ ਸਰ")।
o
ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ: ਸਰ (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾ) ਜਾਂ ਸ਼ੀਰਸ਼ਕ (ਜਿਵੇਂ "ਸਰ-ਜੀਵਨ").
5.
ਵਾਰ:
o
ਸਮਾਂ: ਟਾਈਮ ਜਾਂ ਮਿਆਦ (ਜਿਵੇਂ "ਪੂਰਾ ਇੱਕ ਵਾਰ")।
o
ਹਮਲਾ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਂ ਯੁੱਧ (ਜਿਵੇਂ "ਯੁੱਧ ਦਾ ਵਾਰ")।
o
ਬਦਲਾ: ਪੁਨਰਕਿਰਿਆ (ਜਿਵੇਂ "ਬਦਲੇ ਦੇ ਵਾਰ")।
o
ਵਾਰੀ: ਸਮੇਂ ਦੀ ਇਕਾਈ ਜਾਂ ਅਰਥ (ਜਿਵੇਂ "ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ").
o
ਪਰਿਵਰਤਨ: ਬਦਲਾਅ ਜਾਂ ਚਰਚਾ (ਜਿਵੇਂ "ਸਮਾਜਕ ਵਾਰ").
ਇਹ ਅਰਥ ਸੰਦਰਭ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਹੇਲ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਤਾਂ ਕਿ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਅਰਥ ਸਮਝ ਆ ਜਾਣ
ਭਰ, ਭਾਨ, ਲਾਰਾ, ਰੋਖ, ਲੜਾ, ਖੁੰਭ, ਕੰਡਾ, ਡਿਸਕ, ਲੀ, ਡੰਡੀ, ਘੜਾ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ:
1.
ਭਰ:
o
ਪੂਰਣਾ: "ਘਰ ਦਾ ਕਮਰਾ ਖੇਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।" (ਕਮਰਾ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ)
o
ਜਿਵੇਂ: "ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਬੋਰੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਰ ਦਿੱਤਾ।" (ਕੱਪੜੇ ਪੂਰੇ ਭਰੇ ਹੋਏ)
2.
ਭਾਨ:
o
ਸੂਰਜ: "ਸਵੇਰੇ ਦੇ ਵਕਤ ਤਰਲ ਊਜਾ ਦੇ ਭਾਨ ਚਮਕ ਰਹੇ ਸਨ।" (ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ)
o
ਮਹਾਨਤਾ: "ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਭਾਨ ਤੇ ਉਪਲਬਧੀ ਬਹੁਤ ਹੈ।" (ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ)
3.
ਲਾਰਾ:
o
ਲੜਾਈ: "ਲਾਰਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਠਿਨ ਸੀ ਅਤੇ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਸਤ ਮਿਲੀ।" (ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਸਤ)
o
ਧੱਕਮੁੱਕ:
"ਬੱਚੇ ਸਬ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।" (ਧੱਕਮੁੱਕ)
4.
ਰੋਖ:
o
ਮੁਹਾਸਲਾ:
"ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਰੋਖ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਖੜੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ।" (ਮੁਹਾਸਲਾ)
o
ਹਿਟ: "ਇਹ ਪੱਤਾ ਇਕ ਜੇਹੜਾ ਰੋਖ ਵਾਲਾ ਹੈ।" (ਚੁਣਾਂ ਹੋਇਆ)
5.
ਲੜਾ:
o
ਜੰਗ: "ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਲੜਾ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ।" (ਜੰਗ ਜਾਂ ਯੁੱਧ)
o
ਖੇਡ: "ਬੱਚੇ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ।" (ਖੇਡ)
6.
ਖੁੰਭ:
o
ਫੁੰਗਸ: "ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਖੁੰਭ ਉਗ ਆਏ ਹਨ।" (ਫੁੰਗਸ)
o
ਵਿਕਾਸ: "ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁੰਭਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।" (ਖੇਤੀ)
7.
ਕੰਡਾ:
o
ਟਿੱਪਾ: "ਪੌਦੇ ਦੇ ਕੰਡੇ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।" (ਪੌਦੇ ਦੀ ਟਿੱਪਾ)
o
ਚੋਟ: "ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਦੇ ਕੰਡੇ ਨੇ ਚੋਟ ਪਹੁੰਚਾਈ।" (ਚੋਟ)
8.
ਡਿਸਕ:
o
ਸਟੋਰੇਜ: "ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਡਿਸਕ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਡਾਟਾ ਸੁਰੱਖਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।" (ਸਟੋਰੇਜ)
o
ਗੇਮ: "ਉਹ ਨੇ ਨਵੀਂ ਗੇਮ ਡਿਸਕ ਖਰੀਦੀ।" (ਗੇਮ)
9.
ਲੀ:
o
ਪ੍ਰਕਾਰ: "ਇਹ ਲੀ ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਦਾ ਨਵਾਂ ਮਾਡਲ ਹੈ।" (ਪ੍ਰਕਾਰ)
o
ਡੈਟਾ: "ਉਹ ਦੀ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਲੀ ਡੇਟਾ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।" (ਡੈਟਾ)
10.
ਡੰਡੀ:
o
ਬਾਂਧਣ: "ਲੋਕ ਡੰਡੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰੇਸ਼ੇ ਬਾਂਧਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ।" (ਬਾਂਧਣ)
o
ਬਾਹਰ: "ਮੋਹੱਲੇ ਦੇ ਥਾਣੇ ਨੇ ਡੰਡੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।" (ਬਾਹਰ)
11.
ਘੜਾ:
o
ਬਸਣ ਵਾਲਾ: "ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੜਾ ਬਹਿਜ਼ ਬ੍ਰਿਤਨ ਵਹਿਣ ਦੇ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।" (ਪਾਣੀ ਦਾ ਬਸਣ ਵਾਲਾ)
o
ਪਾਣੀ: "ਘੜੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।" (ਪਾਣੀ ਭਰਨਾ)
ਇਹ ਵਾਕ ਅਤੇ ਸੰਦਰਭ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਅਰਥ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-15 : ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਇਕ ਸ਼ਬਦ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1. ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ
2. ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਸਪੋਸ਼ਟਤਾ
3. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1.
ਅਧੰਡ ਪਾਲੀ - ਜਿਹੜਾ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਅਧੰਡ ਪਾਲੀ ਜਨਮ ਸਿਰਫ਼ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2.
ਅਖੰਡ ਪਾਲ - ਜਿਹੜਾ ਪਾਠ ਆਦਿ ਤੋਂ ਅਤ ਤੀਕ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਅਖੰਡ ਪਾਲ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਪਾਠ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
3.
ਅਣਥੀਲਾ - ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਖਿਆਲ ਰਖਣ ਵਾਲਾ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਹ ਬਹੁਤ ਅਣਥੀਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਹਰ ਵਕਤ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ।
4.
ਅਜਿਤ - ਕਦੇ ਨਾ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਸੈਨਾ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਅਜਿਤ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਿੱਤਦਾ ਸੀ।
5.
ਅਮਿੰਟ - ਕਦੇ ਨਾ ਮਿਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਮਿੰਟ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
6.
ਅੰਤਰਾ - ਜਿਸ ਦੇ ਔਲਾਦ ਨਾ ਹੋਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਸਦੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਬੇਹਾਰੀ ਕਾਰਨ ਉਹ ਅੰਤਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
7.
ਅਸਹਿ - ਜੋ ਸਹਾਰਿਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਅਸਹਿ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਨਾ ਦੇ ਸਕਿਆ।
8.
ਅਣਥੋਕ - ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ 'ਤੇ ਥਕੇ ਨਾ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਸ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਅਣਥੋਕ ਜਜ਼ਬੇ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੇ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤਾ।
9.
ਨਾਸਤਕ - ਰਬ ਨੂੰ ਨਾ ਮੈਨਣ ਵਾਲਾ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਹ ਨਾਸਤਕ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
10.
ਸੌਕਣ - ਇਕ ਪਤਨੀ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸੌਕਣ ਸਾਂਭਦਾ ਸੀ।
11.
ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ - ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਥਾਂ ਹੋਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
12.
ਸਰਬ-ਸੈਮਤੀ - ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਏ ਹੋਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਬੋਰਡ ਦੀ ਸੈਮਤੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਜਰੂਰੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
13.
ਸਪਤਾਹਕ ਪਾਲ - ਜਿਸ ਪਾਲ ਦਾ ਭੋਗ ਹਫਤੇ ਵਿਚ ਪਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਪਤਾਹਕ ਪਾਲ ਨੂੰ ਹਰ ਹਫਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
14.
ਥਪਟੀ - ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਅੰਦਰ ਕਪਟ ਹੋਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਓਹਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਥਪਟੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
15.
ਆਤਮਕਥਾ - ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਨਣ ਕਰੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਸਦੀ ਆਤਮਕਥਾ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ।
16.
ਛੱਤਾ - ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੌਥੀਆਂ ਨੂੰ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਗਣਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੌਥੀਆਂ ਦਾ ਛੱਤਾ ਅਹਿਮ ਭਾਗ ਹੈ।
17.
ਲਾਟਾ - ਅੰਗੂਰਾਂ ਦਾ, ਫੁਲਾਂ ਦੇ ਇਕੋ ਗੁਛਾ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦਾ ਲਾਟਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
18.
ਜਥਾ - ਬਹੁਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਇਕੇਲ ਨੂੰ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜਥੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
19.
ਤ੍ਰਿਿਣ - ਇਕਲੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਲੜਕੀਆਂ ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਿਣ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਹਨ।
20.
ਤਬੇਲਾ - ਜਿੱਥੇ ਘੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਤਬੇਲੇ ਨੇ ਸੁਚੱਜਾ ਖੇਤਰ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ।
21.
ਅਔਡਾ - ਉਹ ਥਾਂ ਜਿਥੇ ਗੰਡੀਆਂ, ਮੋਟਰਾਂ ਅਤੇ ਟਾਂਗੇ ਖਲੌਂਦੇ ਹੋਣ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਸਹਿਰ ਦੇ ਅਔਡੇ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਦੇ ਯੰਤਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
22.
ਬਾਗ - ਜਿੱਥੇ ਫੁੱਲ ਬੂਟੇ ਉੱਗੇ ਹੋਣ।
o
ਉਦਾਹਰਣ: ਸਾਰਾ ਬਾਗ ਰੰਗੀਨ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਸੌਂਦਰਤਾ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਇਹ ਸਪੋਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੈਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ :-
1.
ਗੁੱਛਾ 2. ਬੋਲ 3. ਹੇੜ 4. ਦਲ
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸੈਕੇਤ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:
1.
ਗੁੱਛਾ
o
ਸੈਕੇਤ: ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ।
o
ਵੇਰਵਾ: ਗੁੱਛਾ ਉਸ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਸਤੂਆਂ ਜਾਂ ਪਦਾਰਥ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਗੁੱਛਾ, ਅੰਗੂਰਾਂ ਦਾ ਗੁੱਛਾ।
2.
ਬੋਲ
o
ਸੈਕੇਤ: ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅੰਗ ਜਾਂ ਸੰਵਾਦ ਦੇ ਯੰਤਰ ਜੋ ਇੱਕ ਦਿਸ਼ਾ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
o
ਵੇਰਵਾ: ਬੋਲ ਉਸ ਢੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਚਨ ਜਾਂ ਵਾਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਬੋਲ, ਇਕ ਗਾਣੇ ਦਾ ਬੋਲ।
3.
ਹੇੜ
o
ਸੈਕੇਤ: ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਸਦਾਈ ਜਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
o
ਵੇਰਵਾ: ਹੇੜ ਉਸ ਮੌਕੇ ਜਾਂ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਰੋਧੀ ਜਾਂ ਬਦਲਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇੜ, ਸਮਾਜਿਕ ਹੇੜ।
4.
ਦਲ
o
ਸੈਕੇਤ: ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਗਰੁੱਪ ਜੋ ਕੁਝ ਆਮ ਲਕੜੀਆਂ ਜਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
o
ਵੇਰਵਾ: ਦਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਗਰੁੱਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਇਕੱਠ ਹੋਵੇ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦਾ ਦਲ, ਬੇਹਤਰ ਦਲ।
ਇਹ ਸੈਕੇਤ ਅਤੇ ਵੇਰਵਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-16: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਨ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਲਿੱਪੀ, ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਥੀ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਅਰਥ
2.
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਜਨਮ ਤੇ ਵਿਥਾਸ
3.
_ ਲਿੱਪੀ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਏ
4.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1. ਲਿੱਪੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਅਰਥ
- ਲਿੱਪੀ: ਲਿੱਪੀ ਇੱਕ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਲਿਖਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲਿੱਪੀ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜੋ ਲਿਖਾਈ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਖਨ ਲਈ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
- ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਵਿਧਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ।
2. ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਜਨਮ ਤੇ ਵਿਕਾਸ
- ਜਨਮ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਜਨਮ ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਸਿੰਧ-ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ, ਸ਼ਾਰਧਾ ਅਤੇ ਟਾਕਰੀ ਲਿੱਪੀਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ।
- ਵਿਕਾਸ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਮੁਢਲੇ ਪਦਰਾਂ ਤੋਂ ਹੋਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚਿੰਤਰ ਲਿਪੀਆਂ, ਲਕੀਰ ਲਿਪੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੰਧ-ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀਆਂ ਲਿੱਪੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਤਰੀ। ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਅਹਿਮੀਅਤ ਵਧੀ।
3. ਲਿੱਪੀ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਏ
- ਜੋਜ਼ਵ ਡੇਵਿਡ ਕਨਿੰਘਮ: ਉਸਨੇ 1848 ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਲਿੱਪੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਹੀ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈ।
- ਜੋਹਨ ਬੀਮਜ਼: ਉਸਨੇ 1872 ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਲਿਪੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਵਿਕਾਸ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਤਿਆਰਥੀ: ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦੀ ਵਰਨਮਾਲਾ 35 ਔਖਰਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨਾਲ ਇਹ ਇਕ ਸੰਖਿਪਤ ਲਿੱਪੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਨਮਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।
4. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
- ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ: ਲਿੱਪੀ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਯੁਗਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਗੁਰੁਆਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਈ ਇਕ ਸੰਵਰਿਆ ਅਤੇ ਸੁਧਰਿਆ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮੀ, ਸ਼ਾਰਧਾ ਅਤੇ ਟਾਕਰੀ ਲਿੱਪੀਆਂ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ।
- ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਲ ਗਹਿਰਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਲਿੱਪੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ:
1.
ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ: ਲਿੱਪੀ ਇੱਕ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਜਾਂ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਬੋਲ ਚਾਲ ਨੂੰ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਿਖਾਈ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਅਤੇ ਸਹੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਲਿਖਾਈ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਜਾਂ ਸੰਕੇਤਾਂ: ਲਿੱਪੀ ਅੱਖਰਾਂ, ਚਿੰਨਾਂ, ਅਤੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲਿੱਪੀਆਂ ਨੂੰ ਆਉਟਲਾਈਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲਾਤੀਨ ਲਿੱਪੀ, ਹਿੰਦੀ ਲਿੱਪੀ (ਦੇਵਨਾਗਰੀ), ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਆਦਿ।
3.
ਲਿਖਤੀ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ: ਲਿੱਪੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਲਿਖਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4.
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ: ਲਿੱਪੀ ਇੱਕ ਸੁਚਾਰੂ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਆਕਰਨ ਅਤੇ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸੋ, ਲਿੱਪੀ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਖਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਅਤੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਧੀ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ।
ਲਿੱਪੀ ਬਾਰੇ ਵਿਦਿਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੌਸੋ।
ਲਿੱਪੀ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਏ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
1.
ਜੋਜ਼ਵ ਡੇਵਿਡ ਕਨਿੰਘਮ
(1848):
o
ਜੋਜ਼ਵ ਡੇਵਿਡ ਕਨਿੰਘਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਰਤਮਾਨ ਲਿੱਪੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵੀ ਇੱਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਵਰਤਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਹੀ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈ।
2.
ਜੋਹਨ ਬੀਮਜ਼ (1872):
o
ਜੋਹਨ ਬੀਮਜ਼ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਾਈ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਹੱਤਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ।
3.
ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਤਿਆਰਥੀ:
o
ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਤਿਆਰਥੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦੀ ਵਰਨਮਾਲਾ ਨੂੰ "ਪੈਂਤੀ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ 35 ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਬਹੁਤ ਸੰਖਿਪਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਰਾਏਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ:
- ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲਿੱਪੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਸੰਵਰਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪੂਰਣਤਮ ਅਤੇ ਅਧੁਨਿਕ ਲਿੱਪੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸੀ।
- ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਸੰਖਿਪਤ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲਿਖਾਈ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸਧਾਰਣ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰੋ।
ਪੰਜਾਬੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਈ ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ਥਾਰ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:
1. ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲਿੱਪੀਆਂ ਦਾ ਉਤਪੱਤੀ:
- ਚਿੰਤਰ-ਲਿੱਪੀ ਅਤੇ ਲਕੀਰ-ਲਿੱਪੀ: ਪੂਰਵਕਾਲ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ ਪੱਥਰਾਂ, ਦੀਵਾਰਾਂ ਤੇ ਲਕੀਰਾਂ ਅਤੇ ਚਿੰਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਨਾ ਸੀ।
- ਸਿੰਧ-ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ: ਇਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਰੂਪ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੰਧੀ ਲਿੱਪੀ ਦੀ ਖੋਜ ਹੋਈ। ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਗੰਢਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਗਰੰਥੀ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।
2. ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ:
- ਜਨਮ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ: ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਲਿੱਪੀ ਹੈ ਜੋ ਪਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਿੰਧ-ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਉਪਮਹਾਦਵੀਪੀਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਲੇਖਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
- ਉੱਤਰ-ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼: ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ ਨੇ ਉੱਤਰ-ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਿਆ।
3. ਮੌਨੀ ਲਿੱਪੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ:
- ਸਾਰਧਾ ਅਤੇ ਟਾਕਰੀ ਲਿੱਪੀ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਾਰਧਾ ਅਤੇ ਟਾਕਰੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁੱਢਲੀ ਲਿੱਪੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਲਿੱਪੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕੀਤੀ।
4. ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ:
- ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ ਤੋਂ ਵਿਕਾਸ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੂਰਵਕਾਲੀਨ ਲਿੱਪੀ ਰੂਪਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਾਈ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
- ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਅੱਖਰ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 41 ਅੱਖਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਵਹਿਕਲ ਵਿਰੋਧੀ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ।
5. ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ:
- ਧਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ। ਇਸਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੁਨੇਹਿਆਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।
- ਆਧੁਨਿਕ ਵਰਤੋਂ: ਇਸ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮੂਲ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ, ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
6. ਲਿੱਪੀ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਏ:
- ਜੋਜ਼ਵ ਡੇਵਿਡ ਕਨਿੰਘਮ: ਉਸਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਲਿੱਪੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੱਸਿਆ।
- ਜੋਹਨ ਬੀਮਜ਼: ਉਸਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਪਦਵੀ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ।
- ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਤਿਆਰਥੀ: ਉਸਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸੰਖਿਪਤ ਅਤੇ ਸਹੀ ਲਿੱਪੀ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਨਮਾਲਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿੱਪੀ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੌਨੀ ਲਿੱਪੀਆਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸੰਵਰਣ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।
ਅਧਿਆਏ-17 : ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਜਨਮ ਤੇ ਵਿਕਾਸ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
ਪੰਜਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮ ਤੇ ਵਿਕਾਸ
3.
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
4.
ਵਿਸਥਾਰ
5.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
o
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੰਧੀ ਅਤੇ ਸਰਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਟਿਲਤਾ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਵੇਗਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਖੁਸ਼ੀ, ਗ਼ਮ, ਮਜ਼ਾਕ, ਬਹਾਦਰੀ ਆਦਿ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਅਣੁਪਮ ਮੀਠਾਸ ਅਤੇ ਰਵਾਨਗੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2.
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮ ਤੇ ਵਿਕਾਸ
o
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਆਮਦ: 1781 ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਮਦਰਸਾ ਕਾਇਮ ਹੋਇਆ, 1792 ਵਿੱਚ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਦਿਆਲੇ ਦਾ ਸਥਾਪਨ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ 1815 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। 1857 ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ, ਮਦਰਾਸ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
o
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ: 1856 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਮਹਿਕਮਾ ਕਾਇਮ ਹੋਇਆ। 1864 ਵਿੱਚ ਗਵਰਨਮੈਂਟ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ 1875 ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲਾ ਸਥਾਪਤ ਹੋਏ। 1833 ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ ਦੁਆਰਾ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
o
ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਦਲਾਅ: 1849 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਰਾਜ ਨੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਅਰਾਜਕਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਥਾਈ ਸਰਕਾਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਈਸਾਈ ਮੋਤ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।
o
ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲਹਿਰਾਂ: 1873 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਕਾਇਮ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਬਨਾਉਣਾ। 1877 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ, ਅਤੇ 1895 ਵਿੱਚ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।
3.
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
o
ਮੌਖਿਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੌਖਿਕ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਉਚਾਰਣ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿਖੀ ਗਈ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਕਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਤਫ਼ਾਵਤ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
o
ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ: ਸਾਹਿਤ ਇੱਕ ਅਹਮ ਪਧਰ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦਰਪਣ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਰਪਣ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਾਨਵ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
4.
ਵਿਸਥਾਰ
o
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਗੁਣ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਸਦੀ ਸਰਲਤਾ, ਹਾਸਾ, ਅਤੇ ਸੰਵੇਗਾਤਮਕ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਵੇਗ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
o
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ: ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਜਿਵੇਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
5.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
o
ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਮਕਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਅਹਮ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮੂਲ-ਸਰੇਤ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਵਿਕਾਸ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੇ.
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਕਾਲ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਾਂ। ਇਹ ਸੰਦਰਭ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੁਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
1.
ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਦਰਭ: ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਸਾਬਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਖਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਮੂਲਾਂਕਣੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵੱਧਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਹਿਤ 'ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਬਦਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਦਰਪਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
2.
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਦਰਭ: ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ 'ਤੇ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। 1849 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਨਾਲ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਬਦਲਾਵਾਂ ਆਈਆਂ।
3.
ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਸੰਦਰਭ: ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਿਤ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਰੀਤ-ਰਿਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੱਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
4.
ਸਾਹਿਤਿਕ ਲਹਿਰਾਂ: ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ, ਅਤੇ ਅਜੁਮਨ-ਇ-ਹਮਾਇਤ-ਏ-ਇਸਲਾਮ ਵਰਗੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸਵਭਾਵ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਲਹਿਰਾਂ ਨਵੇਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਤਾਜਗੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚੁਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਰਥ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਵੇਲੇ, ਸਾਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1.
ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਰਥ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਰਥ ਉਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਰਚਨਾ, ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਲਿਪੀ, ਸੰਗੀਤ, ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਬੰਧੀ ਗੁਰਾਂ ਨੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਰਥ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਰੀਤਾਂ, ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ, ਤੇ ਸੁਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਆਦਿ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3.
ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਰਥ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਹਿਮੀਅਤ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵਿਕਾਸ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਚੜ੍ਹਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਆੰਦੋਲਨਾਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਬਦਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਦਾ ਆਇਨਾ ਹੈ।
4.
ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਰਚਨਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਵੀ ਇਸਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ, ਜੋ ਕਵਿਤਾ, ਗ਼ਜ਼ਲ, ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰਕ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
5.
ਸੋਸ਼ਲ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਕ ਅਰਥ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕਤਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਕ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਸਾਂਝੀ ਪਹਚਾਨ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸੰਕਲਨ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਰਥ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਤਕ ਹੈ, ਜੋ ਨਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪੱਖ ਤੋਂ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬਹਿਸਾਂ ਵੀ ਇਸਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਕੀ ਹੈ?
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਵਰਣ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:
1.
ਲਿਪੀ ਅਤੇ ਲੇਖਨ ਰੂਪ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਿਪੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਲਾਵਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪ ਵੀ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਾਹਮੁਖ਼ੀ ਲਿਪੀ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2.
ਧਵਨੀ ਸਿਸਟਮ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰਣ ਅਤਿਅੰਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਸ ਧਵਨੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਹਿਰੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖ਼, ਝ, ਣ) ਜੋ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਧਵਨੀ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਲਿਪੀ ਦੇ ਰੂਪ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਵਿਅੰਜਨ ਅਤੇ ਸਵਰਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਬਦਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
3.
ਸੰਵਾਦਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬੋਲੀਵਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਹਿੰਦਾ, ਮਜਿਹੀਲੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਬੋਲੀਵਾਂ ਸਥਾਨਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲਹਿਜਿਆਂ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
4.
ਵਿਆਕਰਣ ਅਤੇ ਰੂਪ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਪੇਚੀਦੇ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਨਿਯਮ ਹਨ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਾਰਕਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਰਿਆਪਦ, ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਾਰਕ, ਅਤੇ ਕਰਤਾ-ਕਰਿਆ ਦੇ ਸੰਬੰਧ।
5.
ਸਾਹਿਤਿਕ ਰੂਪ: ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਧਾਰਮਿਕ, ਕਵੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ, ਰੂਹਾਨੀ ਅਤੇ ਲੋਕੀ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਹਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਅਤੇ ਫ਼ੋਲਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।
6.
ਆਮਲਣ ਅਤੇ ਸਾਂਝੀਕਤਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਸਦੀ ਸੁਹਾਗ ਰਾਤ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਮਜ਼ਾਜ਼ੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਰਮ-ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਮਿਤਰਾਤ ਦੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਤਣਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਦਵਿਤੀਯ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਆਲ੍ਹਾ-ਹਨਦ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਝੀਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-1 8 : ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਰਥ
2.
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ
3.
_ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ
4.
_ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ
5.
_ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
6.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1. ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਰਥ:
- ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹੈ।
- ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾਈ ਹੈ।
- ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਸਾਰ ਅਪੂਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2. ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ:
- ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ: ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਘਰਾਂ, ਬਜ਼ਾਰਾਂ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਇਕੱਠਾਂ, ਮੇਲਿਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਲਿਖਤੀ ਭਾਸ਼ਾ: ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿਚ ਬੱਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਸਾਰੇ ਪੋਧਰਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਗੂੰਗੀ ਭਾਸ਼ਾ: ਪਹਿਲਾ ਰੂਪ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ।
3. ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ:
- ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਪਫ੍ਰੰਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਛੇਵੀਂ, ਸੌਤਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲੈ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
- ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਪਹਿਲਾ ਕਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਫ਼ਕੀਰ ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਰੀਦ ਉਦੀਨ ਸ਼ਕਰਰੀਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
4. ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ:
- ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ: ਸਿੰਧੂ, ਵਿਤਸਤਾ, ਚੰਦੁਭਾਗਾ, ਇਰਾਵਤੀ, ਸ਼ਤਦਰੂ, ਸਰਸੁਤੀ, ਬਿਆਸ ਆਦਿ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
- ਵਾਹੀਕ ਦੇਸ਼: ਆਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾ, ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।
- ਮਦਰ ਦੇਸ਼: ਬਿਆਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜੇਹਲਮ ਤੱਕ ਦਾ ਇਲਾਕਾ, ਪੁਰਾਣਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮਦਰ ਦੇਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
5. ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
- ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਊ: ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਇਸਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸਾਧਨ: ਭਾਸ਼ਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅਗਾਂਹ ਵਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।
- ਅਜਿਹਾ ਮਾਧਿਅਮ: ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
6. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
- ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ: ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਝ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ।
ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਾਰ?
ਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਸੀ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ:
1.
ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ: ਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਆਪਸੀ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਰਾਹੀਂ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਲਿਖਤ ਰਾਹੀਂ।
2.
ਮਨੁੱਖੀ ਪਹਿਚਾਣ: ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਅਤੇ ਉੱਚਾ ਸਾਬਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
3.
ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ: ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਇਤਿਹਾਸਕ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਵਰਣਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
4.
ਸਿਖਿਆ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਸਾਧਨ: ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ, ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਸਾਭਿਆਚਾਰਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
5.
ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਕਲਾ: ਸਾਖੀ, ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਰਾਹੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਹੈ।
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ:
1.
ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ: ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਰਥਕ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਆਮ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸਤਾਂ, ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਅਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
2.
ਲਿਖਤੀ ਭਾਸ਼ਾ: ਇਹ ਵਿਆਕਰਣਕ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਤ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਿਖਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਅਫਸਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ:
ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਭ ਦੀ ਚਾਲ ਅਤੇ ਧੁੰਨੀਆਂ ਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹੌਲੇ ਹੌਲੇ ਇਹ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈਂਦੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
1.
ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।
2.
ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਹਿਤਿਆ: ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਸਹਿਤਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਧਨਾਢ ਹੈ।
3.
ਸਰਲਤਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਰਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ:
1.
ਸੰਪਰਕ: ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀ ਹੈ।
2.
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਕ ਸੁਰੱਖਿਆ: ਭਾਸ਼ਾ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
3.
ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ: ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਾਧਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਨਮੋਲ ਅਤੇ ਅਧੂਰਾ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਉਤਪੌਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ?
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ। ਆਓ ਇਸ ਦੇ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰੀਏ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ:
1.
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜੜਾਂ:
o
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਰਤੀ-ਆਰਿਅਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।
o
ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਪਾਲੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਹੈ।
o
ਲਗਭਗ 7ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਸਤੀਤਵ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਪਿਛਲੇ ਪੜਾਅ:
o
ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਸਦਾ ਰੂਪ ਸ਼ੌਰਸੇਨੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਜੋ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
o
ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸ਼ੌਰਸੇਨੀ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ:
1.
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੁੱਗ:
o
ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਈ।
o
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ।
o
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਅਰਬੀ, ਫਾਰਸੀ) ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਸੰਮਿੱਥ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
2.
ਮਧਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ:
o
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜਬੂਤ ਕੀਤਾ।
o
ਜਸਾ ਸਿੰਘ ਆਲੂਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਰਾਜਕਾਰੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ।
3.
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ:
o
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੋਧ ਆਇਆ।
o
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ, ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ, ਅਤੇ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਵਰਗੇ ਕਵੀਆਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।
o
ਮਾਨਕ ਪੰਜਾਬੀ ਗਰੰਥ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ:
1.
ਲਿਪੀ:
o
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਲਿਖਣ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।
o
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਅਰਬੀ ਫਾਰਸੀ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੈ।
2.
ਵਰਤਮਾਨ ਰੂਪ:
o
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਕਈ ਬਦਲਾਵ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸਹੀਅਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਸਰਲ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਿੰਦੀਦਿਲ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕਾਵਿ, ਗੀਤ, ਗੱਪ, ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼:
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸਦੀਵੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਹਰ ਪੜਾਅ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਮਿੱਠਾਸ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਨੋਟ?
ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (dialects) ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਪੈਂਦਾਂ (ਸੱਥਾਂ), ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਤਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੀਏ:
ਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ:
1.
ਮਾਝੀ:
o
ਖੇਤਰ: ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਤਰਨਤਾਰਨ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਅਤੇ ਕਸੂਰ).
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਇਹ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ੁੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚੁਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਦੋਆਬੀ:
o
ਖੇਤਰ: ਦੋਆਬਾ ਖੇਤਰ (ਜਲੰਧਰ, ਕਪੂਰਥਲਾ, ਹੋਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਅਤੇ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ).
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਕ", "ਖ" ਆਦਿ।
3.
ਮਲਵਈ:
o
ਖੇਤਰ: ਮਲਵਾ ਖੇਤਰ (ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪਟਿਆਲਾ, ਬਰਨਾਲਾ, ਸੰਗਰੂਰ, ਮਾਨਸਾ, ਬਠਿੰਡਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ, ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ).
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਮਲਵਈ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਸਵਾਲੀ ਅਤੇ ਨਿਰਬੰਧਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੋਖੇ ਲਹਜੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
4.
ਪੋਥੋਹਾਰੀ:
o
ਖੇਤਰ: ਪੋਥੋਹਾਰ ਖੇਤਰ (ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ, ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ, ਅਟਕ).
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਇਹ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ-ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
5.
ਮਾਜ਼ਰਰੀ:
o
ਖੇਤਰ: ਮਾਜ਼ਰਰੇ ਖੇਤਰ (ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰਾਤ, ਮੈਨਸੇਹਰਾ).
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਇਸ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
6.
ਸਿਰਾਇਕੀ:
o
ਖੇਤਰ: ਦੱਖਣੀ ਪੰਜਾਬ (ਮੁਲਤਾਨ, ਡੀ.ਜੀ. ਖਾਨ, ਬਹਾਵਲਪੁਰ).
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਸਿਰਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਘਣਿਜ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
7.
ਪੁਆਧੀ:
o
ਖੇਤਰ: ਪਟਿਆਲਾ, ਅੰਬਾਲਾ, ਯਮੁਨਾਨਗਰ.
o
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਇਹ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਮਲਵਈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼:
ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਸਰ ਹਨ। ਇਹ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੰਗੀਨ ਪਹਲੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਰੰਗੀਨੀ ਅਤੇ ਵਿਵਿਧਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਮਿੱਠਾਸ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਅਮੋਲਕ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਅਧਿਆਏ-19 : ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਰੂਪ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ
2.
_ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਕਵੀ
3.
_ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਕੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ
4.
_ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਨਾਵਲਥਾਰ
5.
_ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਨਾਟਕਥਾਰ
6.
_ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ , ਵਾਰਤਥਥਾਰ
7.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ:
o
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਾਫਲਤਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਚਰਚਾ।
o
ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਪਰਿਚਯ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ, ਨਾਟਕ, ਆਤਮ-ਕਥਾ, ਆਦਿ।
2.
ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਕਵੀ:
o
ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਰਿਚਯ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ।
o
ਮਹਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਭਗਤ ਫਰੀਦ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਅਮ੍ਰਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ, ਆਦਿ।
3.
ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ:
o
ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ।
o
ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲੇਖਕਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ, ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ, ਆਦਿ।
4.
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ:
o
ਨਾਵਲ ਦਾ ਪਰਿਚਯ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ।
o
ਮੁੱਖ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ, ਆਦਿ।
5.
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਨਾਟਕਕਾਰ:
o
ਨਾਟਕ ਦਾ ਪਰਿਚਯ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ।
o
ਮੁੱਖ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ।
6.
ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ ਵਾਰਤਕਾਰ:
o
ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ।
o
ਵਾਰਤਕਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੇ ਚਰਚਾ।
7.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ:
o
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਝ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਸਾਹਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਦਾ ਚਿਤਰਨ
- ਸਾਹਿਤ ਸਮਾਜ ਦੀ ਆਇਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਸਾਹਿਤ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੀਮਤਾਂ ਨਿਰਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਕਾਵਿ ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਲੂਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕਵਿਤਾ
- ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਰਿਚਯ:
- ਕਵਿਤਾ ਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਮਨੋਂ ਵੇਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਅਲੰਕਾਰ, ਛੰਦ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ:
- ਨਾਥਾਂ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਰੰਭ।
- ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਰਜ ਬਾਣੀ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਭਗਤ ਫਰੀਦ, ਆਦਿ)।
- ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਵਿ ਦੇ ਰਚਨਕਾਰ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਅਮ੍ਰਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਤੱਕ।
ਕਹਾਣੀ
- ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪਰਿਚਯ:
- ਕਹਾਣੀ ਕਹਿਣੀ ਅਤੇ ਸੁਨਣ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਕਲਾ।
- ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ:
- ਜਨਮ-ਸਾਖੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਕੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਆਰੰਭਿਕਤਾ।
- ਪਹਿਲੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ, ਆਦਿ।
ਨਾਵਲ
- ਨਾਵਲ ਦਾ ਪਰਿਚਯ:
- ਨਾਵਲ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ 'ਚ ਉਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ:
- ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ।
- ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾਵਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁੰਝਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ।
ਨਾਟਕ
- ਨਾਟਕ ਦਾ ਪਰਿਚਯ:
- ਨਾਟਕ ਦੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਮਾਜ 'ਚ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ:
- ਮੁੱਖ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ।
ਵਾਰਤਕ
- ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਪਰਿਚਯ:
- ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਰੂਪ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਚਰਚਾ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ।
ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
- ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ:
- ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਝ ਦਾ ਮਾਪਣ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ?
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਰੂਪ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ:
1.
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ
2.
ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਕਵੀ
3.
ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਕੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ
4.
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਨਾਵਲਥਾਰ
5.
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਨਾਟਕਥਾਰ
6.
ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ, ਵਾਰਤਥਾਰ
7.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਸਾਹਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਦਾ ਚਿਤ੍ਰਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮਹਾਨ ਦੇਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਮਨੌਬ੍ਰਤੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੀਮਤਾਂ ਨਿਰਧਾਰਣ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਨ ਤੋਂ ਰਸ ਅਤੇ ਅਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ "ਸਾਹਿਤ ਸਮਾਜ ਦਾ ਦਰਪਣ ਹੈ।" ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦੇਣ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੂਪ ਹਨ: ਪਹਿਲਾਂ, ਕਾਵਿ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਵਾਰਤਕ। ਅਗੋਂ ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਅਨੇਕ ਰੂਪ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ, ਨਾਟਕ ਆਤਮ-ਕਥਾ ਆਦਿ।
1. ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਕਵੀ:
- ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਸਟੇਜੀ ਕਵਿਤਾ ਜਾਂ ਛੰਦਾ-ਬੰਦੀ ਕਵਿਤਾ, ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਕਵਿਤਾ।
- ਕਵਿਤਾ ਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਮਨੋ ਵੇਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ।
- ਕਵਿਤਾ ਛੰਦਮਈ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਲਿਖਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹ ਨਾਥਾਂ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ।
- ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਕਵਿਤਾ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਰਜ ਬਾਣੀ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
2. ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ:
- ਕਹਾਣੀ ਕਹਿਣੀ ਅਤੇ ਸੁਨਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।
- ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਕਥਾ ਵਸਤੂ ਸੀਮਤ ਤੇ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਸਾਹਿਤਕ ਕਲਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਹੋਇਆ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੁਢ ਭਾਈ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3. ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਨਾਵਲਥਾਰ:
- ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦਾ ਮੁੱਢ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਪੁਰਬਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
- ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿਚ "ਸੁੰਦਰੀ",
"ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ", "ਵਿਜੈ ਸਿੰਘ" ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
4. ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਨਾਟਕਥਾਰ:
- ਨਾਟਕ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਨਾਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
5. ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ ਵਾਰਤਕਥਾਰ:
- ਵਾਰਤਕ ਵਿਚ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਵਾਰਤਕਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੂਪ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਤਮ-ਕਥਾ, ਯਾਦਾਂ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਰਣਨ ਆਦਿ।
6. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ:
- ਇਹ ਪਾਠ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖੇ ਹੋਏ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਮੂਲਾਂਕਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼:
ਸਾਹਿਤ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਚਿਤ੍ਰਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ, ਨਾਟਕ
ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ?
ਕਵਿਤਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਭਾਵਾਂ, ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਰੂਪਕਤਾ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਸਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ:
1. ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ:
ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਸਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ, ਸੁੱਖ, ਪ੍ਰੇਮ, ਨਫਰਤ, ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦੁਖ ਦੇ ਪਲਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰੋਦਾ ਹੈ।
2. ਸੰਗੀਤਮਈ ਲਹਿਰ:
ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਮਈ ਲਹਿਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਵੀਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਛੰਦਮਈ ਅਲੰਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ।
3. ਕਲਪਨਾਤਮਕ ਤੱਤ:
ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਤੱਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਕੀਕਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਕਲਪਨਾਤਮਕ ਤੱਤ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਅਨੋਖਾ ਰੂਪ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
4. ਅਲੰਕਾਰਕ ਰੂਪਕਤਾ:
ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਅ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਅ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।
5. ਸੰਕੇਤਮਈ ਬੋਲ:
ਕਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਅਧਾਰਤ ਸੰਕੇਤਾਂ ਅਤੇ ਰੂਪਕਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਅ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਪਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਕੇਤਮਈ ਬੋਲ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਗੂੜ੍ਹੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
6. ਜੰਮਪਸਾਰ:
ਕਵਿਤਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਸਰਵੋਤਮ ਚਿਤ੍ਰਣ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਲਾ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਹਲੂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਰੰਗ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਂਦੀ ਹੈ।
ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜਗਾ ਹੈ ਜਿਥੇ ਭਾਵਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਕੈਨਵਸ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਵਿਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਖੇਡ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵ ਹੈ, ਇੱਕ ਯਾਤਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਹਰ ਗੂੜ੍ਹੇ ਪਹਲੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਵਿਚ ਕੀ ਫਰਕ ਹੈ?
ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਫਰਕ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
ਕਵਿਤਾ (Poetry)
1.
ਰਚਨਾਤਮਕ ਰੂਪ (Form):
o
ਕਵਿਤਾ ਇੱਕ ਰਚਨਾਤਮਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਪਦਾਂ (verses) ਅਤੇ ਛੰਦਾਂ (stanzas) ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o
ਇਹ ਅਕਸਰ ਲਾਇਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਾਸ ਲਯ ਅਤੇ ਠੁਲਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਭਾਵਨਾ
(Emotion):
o
ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਇਹ ਪਿਆਰ, ਦੁਖ, ਖੁਸ਼ੀ, ਬਿਛੋੜਾ ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸ਼ਬਦਕਲਾ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
3.
ਭਾਸ਼ਾ
(Language):
o
ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਾਵਿ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o
ਇਹ ਅਕਸਰ ਰੂਪਕ, ਅਲੰਕਾਰ, ਅਤੇ ਬੁਤਾਂਬੀ (symbolism) ਵਰਗੇ ਕਾਵਿ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4.
ਉਦੇਸ਼
(Purpose):
o
ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਭਾਵਨਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਵਾਉਣਾ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਛੋਹਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਕਈ ਵਾਰ ਕਵਿਤਾ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਸੰਜੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਵਾਰਤਕ (Prose)
1.
ਰਚਨਾਤਮਕ ਰੂਪ (Form):
o
ਵਾਰਤਕ ਲਿਖਣ ਦਾ ਰੂਪ ਗੱਥਨ ਅਤੇ ਪੈਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2.
ਭਾਵਨਾ
(Emotion):
o
ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਗਟ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3.
ਭਾਸ਼ਾ
(Language):
o
ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਧਾਰਣ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o
ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਲੇਖ, ਨਾਟਕ, ਅਤੇ ਅੰਕਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
4.
ਉਦੇਸ਼
(Purpose):
o
ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣਾ, ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣਾ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
o
ਇਹ ਸਿਖਲਾਈ, ਮਨੋਰੰਜਨ, ਜਾਂ ਗਿਆਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਰਾਂਸ਼
ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਲਯ, ਅਤੇ ਗਹਿਰਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਛੋਹਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਾਰਤਕ ਵਧੇਰੇ ਵਿਵਰਨਾਤਮਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ, ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਵਾਬ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਫਰਕ ?
ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਕਈ ਮੁੱਖ ਫਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ, ਰਚਨਾਤਮਕ ਸਟਾਈਲ, ਅਤੇ ਸਹੀ ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਫਰਕ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:
ਕਹਾਣੀ (Short Story)
1.
ਲੰਬਾਈ
(Length):
o
ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o
ਇਹ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਹੇਠਾਂ-ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਘਟਨਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
(Focus):
o
ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾ, ਕਿਰਦਾਰ, ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸੰਘਟਨ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸਮਾਪਤੀ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਪਲ ਨੂੰ ਲੱਖਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਕਿਰਦਾਰ
(Characters):
o
ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹੀ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਡੀਟੇਲ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
o
ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਧਿਕਾਰਕ ਅਤੇ ਸੰਕੁਚਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4.
ਰਚਨਾ
(Structure):
o
ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸੰਰਚਨਾ ਅਕਸਰ ਸਧਾਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਮੋੜ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o
ਪਿਛਲੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਵਿਆਖਿਆਨ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਨਾਵਲ (Novel)
1.
ਲੰਬਾਈ
(Length):
o
ਨਾਵਲਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੰਬੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਪੇਜ ਅਤੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
o
ਇਹ ਕਾਫੀ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਡੀਟੇਲ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
(Focus):
o
ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3.
ਕਿਰਦਾਰ
(Characters):
o
ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਸੰਗਠਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਅਧਿਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਲੂਆਂ ਨੂੰ ਡੀਟੇਲ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਰਚਨਾ
(Structure):
o
ਨਾਵਲਾਂ ਦਾ ਸੰਰਚਨਾ ਅਕਸਰ ਕਾਫੀ ਜਟਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਫ਼ੈਲੀਆਂ, ਉਪਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
o
ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰਾਂਸ਼
ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ, ਸੰਕੁਚਿਤ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਨਾਵਲ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਪਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸਥਾਰ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਅਧਿਆਏ-20 : ਸਾਰ (ਅਣਡਿੱਟਾ ਪੈਰਾ) ਨੋਟ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਸਾਰ (ਅਣਡਿਂਠਾ ਪੈਰਾ) ਦਾ ਅਰਥ
2
_ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਸਾਰ (ਅਣਡਿਂਠਾ ਪੈਰਾ) ਦਾ ਅਰਥ
o
ਸਾਰ (ਅਣਡਿਂਠਾ ਪੈਰਾ) ਉਹ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਮੁੱਖ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੈਰਾ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ
o
ਪੈਰਾ ਦਾ ਸਾਰ: ਇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਗਲਤ ਹੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਪੂਰਬਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਗਲਤੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਮੁੜ ਕੇ ਉਸ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਉਤਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਚੇਤ ਮਨ ਨੇ ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਹੱਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹੋਰ ਤਜ਼ਰਬੇ ਵੀ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਚੇਤ ਮਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਨਾਲ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
o
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪੈਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਵਿੱਚ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਲਿਖਾਈ ਦੇ ਸਹੀ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਪੈਰ੍ਹੇ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਸ਼ਬਦ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ:
1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਦਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਿਰਲੇਖ ਦਿਓ।
o
ਮਨ ਦੀ ਅਚੇਤ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ।
2.
ਉੱਪਰਲੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸੈਖੇਪ ਕਰਕੇ ਲਿਥੇ।
o
ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਗਲਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁੜ ਉਸੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹੀ ਹੱਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਚੇਤ ਮਨ ਕਈ ਵਾਰ ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਦਾਹਰਣ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਚੇਤ ਮਨ ਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3.
ਜਨ ਸੰਪਰਕ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਕਿਸ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਵੇਂ?
o
ਜਨ ਸੰਪਰਕ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਸੰਚਾਰ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਸੰਚਾਰ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਜਨ ਸੰਪਰਕ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਿਸਫਲ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਸੰਚਾਰ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਤਾਲਮੇਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
4.
ਜਨ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਸੈਚਾਰ ਵਿਚ ਕੀ ਫਰਕ ਹੈ?
o
ਜਨ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਦੂਜੇ ਦੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਕਰਵਾਉਣਾ। ਇਸ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਸੰਚਾਰ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੈਚਾਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਿਭਿੰਨ ਥਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਚਨਾ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਬਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
5.
ਲਥਕੀਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
o
ਜਨ ਸੰਪਰਕ: ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਮਕਸਦ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ।
o
ਨਿਸਫਲ: ਜੋ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋਵੇ।
o
ਧੰਗ ਤਰੀਕਾ: ਵਿਧੀ ਜਾਂ ਤਰੀਕਾ।
o
ਸਾਂਝ: ਸਾਂਝ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਮਿਲਾਪ।
ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ:
1.
ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ?
o
ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਅਤੇ ਅਚੇਤ ਮਨ। ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਸਧਾਰਣ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਅਤੇ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਫੈਸਲੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਚੇਤ ਮਨ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ ਸਮਝੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪਾਸੋਂ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦਾ, ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ?
o
ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਜਾਂ ਸਹੀ ਹੱਲ ਤੇ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦੇਣ ਕਾਰਨ, ਪਹਿਲਾਂ ਸਵਾਲ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਵਾਲ ਬਾਕੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਛੱਡ ਕੇ ਅਨਵਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਹੱਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕੇ।
ਸਾਰ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਸਾਰ (Summary) ਦੇ ਭਾਵ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿਸੇ ਲੇਖ, ਵਿਸ਼ੇ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਤੱਤਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਯਕ ਬਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਬਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1.
ਲਕੜੀ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟਤਾ: ਸਾਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਬਿਨਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਲਗਾਏ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਮੂਲ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2.
ਸੰਖੇਪਤਾ ਅਤੇ ਸੁਗਮਤਾ: ਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਲੇਖਾਂ ਜਾਂ ਗੱਲਬਾਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੰਸ਼ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
3.
ਸੂਚਨਾ ਦਾ ਸੰਘਣਾ: ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕੇ ਸਾਰ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚੋਟੀ ਵਿੱਚ ਸਮੇਟਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਇਹ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸਥਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣੇ ਦੇ।
4.
ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸੰਗਠਨਾ: ਸਾਰ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਾਸਤੇ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਾਂ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਬਿਨਾਂ ਕਲੰਕ ਦੇ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਸਾਰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੇਖਣ ਦੀ ਹੁਨਰ ਹੈ ਜੋ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਅਸਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਵਿਚ ਸਾਰ ਦੀ ਕੀ ਮਹੌਤਤਾ ਹੈ ?
ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸਾਰ (summary) ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਹੁਤ ਅਹਮ ਹੈ। ਇਹ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਲੇਖ, ਗਰੰਥ, ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸਥਾਰਾਂ ਦੇ ਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:
1.
ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਸਮਝ: ਸਾਰ ਲੇਖ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਬਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਲੇਖ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਮਰਥਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਸਮਾਂ ਬਚਾਉਣਾ: ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਲੇਖ ਜਾਂ ਗਰੰਥ ਦਾ ਪੜ੍ਹਨ ਸਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਬਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਲੇਖ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3.
ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ: ਸਾਰ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਦੀ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਣਾ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4.
ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ: ਸਾਰ ਦੇਣ ਨਾਲ ਲੇਖ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲੰਬੇ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।
5.
ਇਸਤੇਮਾਲ ਦੀ ਸਹੂਲਤ: ਸਾਰ ਨੂੰ ਖੋਜਣ ਅਤੇ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਆਸਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਜਾਂ ਲੇਖ ਦੀ ਮੁੱਖ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਾਰ ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹੰਕਾਰਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜੋ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਸੁਲਭਤਾ, ਸਮਝ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਏ-21 : ਸੈਖੇਪ-ਰਚਨਾ ਨ
/ਵਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ`
1. _ਸੈਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅਰਥ
2. _ ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੀ ਲੋੜ
3. _ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਸਾਹਿਤ
4. _ ਅਭਿਆਸ
1. ਸੈਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅਰਥ
- ਸੈਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿਤੇ ਵੱਡੇ ਲੇਖ ਜਾਂ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ।
- ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮੂਲ ਲੇਖ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ।
2. ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੀ ਲੋੜ
- ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸੈਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਇਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਮੂਲ ਭਾਵ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3. ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਸਾਹਿਤ
- ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰੈਸੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਮਿਸਾਲ ਲਈ ਕੋਈ ਲੇਖ ਜਾਂ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਲੈ ਕੇ ਉਸਦਾ ਸੰਖੇਪ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4. ਅਭਿਆਸ
- ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਬਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਸੈਖੇਪ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਸੈਖੇਪ ਰਚਨਾ ਲਈ ਕਿਤੇ ਨਿਯਮ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਬਦਲਿਆਂ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ।
ਸੰਖੇਪ ਦਾ ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ ਹੈ ਥੋੜ੍ਹਾ।
- ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ।
- ਸੈਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮਕਸਦ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸੰਖੇਪ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅਭਿਆਸ ਲਈ ਨਿਯਮ
1.
ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਨਾ: ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ।
2.
ਮੂਲ ਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਂ ਦੁਹਰਾਓ: ਮੂਲ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਂ ਦੁਹਰਾਓ।
3.
ਮੁੱਢਲੇ ਪਾਇੰਟਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ: ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਵਿਚਲੇ ਮੁੱਖ ਪੁਆਇੰਟਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕਠੇ ਰੱਖੋ।
4.
ਨਿਜੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚੋ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਜੋੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।
5.
ਢੁਕਵਾਂ ਸਿਰਲੇਖ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦਾ ਢੁਕਵਾਂ ਸਿਰਲੇਖ ਲਿਖੋ।
ਉਦਾਹਰਣ:
ਮੁੱਢਲੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ
ਕੀ ਘਰ ਵੱਡਿਆਂ ਲਈ ਹੈ ਜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ? ਕੀ ਘਰ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪਿਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਵੱਡਿਆਂ ਨੂੰ? ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਇਹ ਕਹਿਣਗੇ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਹੂਲਤ, ਬੱਚੇ ਦਾ ਆਰਾਮ ਤੇ ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜਦ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਦੀ ਲੌੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜਦ ਵੱਡੇ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਣ ਦਾ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜੋ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਏ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਬੱਚਾ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਚਾਹੇਗਾ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਭੇਜਾਂਗੇ, ਪਰ ਜਦ ਅਸੀਂ ਬਾਹਰ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਫ ਹੀ ਧਰੀਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਜੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਤੇ ਕੋਈ ਮੁਸੀਬਤ ਬਣੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖਤ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਓਹਲੇ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਦਰਸ਼ ਸਾਡੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਦਾ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਮਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਵਰਤਮਾਨ ਇੰਗਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖੋ। ਦੂਜੇ ਮਹਾਨ ਯੁੱਧ ਸਮੇਂ ਇੰਗਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਤਬਾਹ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਸੀ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਬਚਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਮੁਲਕ ਦਾ ਭਵਿਖ ਤਬਾਹ ਨਾ ਹੋ ਜਾਏ। ਮਾਵਾਂ ਕੋਲੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ
ਘਰੇਲੂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਘਰ ਵਿਚ ਵੱਡਿਆਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਵੀ ਖ਼ਿਆਲ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਜੰਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੰਗਲਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਬਚਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਸਾਡੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਮਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
2. ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੀ ਲੋੜ
1.
ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ, ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੰਕੁਚਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਭ੍ਰਮ ਦੇ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2.
ਸਮੇਂ ਦੀ ਬਚਤ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਠਕ ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
3.
ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿਚ, ਲੇਖਕ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਹਟਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
4.
ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸੰਚਾਰ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਉੱਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਚਨਾ ਸੰਕੇਤਾਂ ਅਤੇ ਮੋਹਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
5.
ਆਸਾਨ ਪਾਠ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਰ ਇੱਕ ਪਾਠਕ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3. ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਸਾਹਿਤ
1.
ਸਾਹਿਤਿਕ ਰਚਨਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਲੇਖ, ਨਿਬੰਧ, ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੇ ਵਧੀਆ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੇਖ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ।
2.
ਨਿਜੀ ਅਨੁਭਵ: ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਵਾਕਿਆਤ ਵੀ ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਦਾਹਰਣ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
3.
ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
4.
ਨੈਤਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
5.
ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਲੇਖ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੇਖ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
4. ਅਭਿਆਸ
1.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵਿਭਿੰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲਿਖੋ। ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
2.
ਸੰਖੇਪ ਲੇਖ: ਇੱਕ ਵਿੱਦਿਆਰਥੀ ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਲੇਖ ਲਿਖੇ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੰਕੁਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਾ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3.
ਕਵਿਤਾ ਰਚਨਾ: ਵਿੱਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੋ। ਕਵਿਤਾ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4.
ਚਰਚਾ ਸੈਸ਼ਨ: ਵਿੱਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਮਝ ਪੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
5.
ਪੁਸਤਕ ਪਾਠ: ਸੰਖੇਪ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਿੱਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-22 : ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੀ
2.
_ ਨੌਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਲਾ
3.
_ ਵਿਸਥਾਰ
4.
_ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣੇ
5.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
ਨੌਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਲਾ
3.
ਨੋਟਿਸ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ
4.
ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
5.
ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ
ਚੰਗੇ ਦਫ਼ਤਰ
1.
ਦਫ਼ਤਰੀ ਵਿਵਸਥਾ
o
ਚੰਗੇ ਦਫ਼ਤਰ ਉਹ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
o
ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
2.
ਸੂਚਨਾ ਦਾ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ
o
ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੋਵੇ।
o
ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਿਸਟਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ।
3.
ਫਾਈਲ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਲੋੜ
o
ਫਾਈਲ ਸਿਸਟਮ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
o
ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫਾਈਲ ਸਿਸਟਮ ਵਰਤਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
4.
ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾਵਾਂ
o
ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਉਣੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।
o
ਨੋਟਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ
1.
ਭਾਸ਼ਣ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਸਬੰਧੀ ਨੋਟਿਸ
ਨੋਟਿਸ
7 ਜਨਵਰੀ, 2012
ਕਾਲਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲਜ ਦੇ ਸੈਮੀਨਾਰ ਹਾਲ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਕਲਾਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ 10 ਜਨਵਰੀ, 2012 ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 11:30 ਵਜੇ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਾ: "ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਇਕ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ"
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
ਸਕੱਤਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ
2.
ਭੂਚਾਲ ਸਬੰਧੀ ਦਾਨ ਲਈ ਨੋਟਿਸ
2 ਜਨਵਰੀ, 2012
ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਏ ਭਿਆਨਕ ਭੂਚਾਲ ਨਾਲ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਬਹੁਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਔਖੀ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਦਸ ਰੁਪੈ ਦਾਨ ਵਜੋਂ ਦਫ਼ਤਰ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਕਰਵਾਉਣ।
ਪ੍ਰਧਾਨ, ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਸਿੰਘ
ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਯੂਨੀਅਨ, ਦਿੱਲੀ
3.
ਸਾਲਾਨਾ ਸਪੋਰਟਸ ਮੀਟ ਲਈ ਨੋਟਿਸ
plaintext
Copy code
ਨੋਟਿਸ
2 ਫਰਵਰੀ, 2011
ਕਾਲਜ ਵਿਚ 10 ਫਰਵਰੀ, 2011 ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਸਪੋਰਟਸ ਮੀਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਹੋਣਗੇ। ਜੇਤੂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਵਾ ਦੇਣ।
ਸਪੋਰਟਸ ਇੰਚਾਰਜ਼
4.
ਇੰਗਲਿਸ਼ ਕਲੱਬ ਲਈ ਟੂਰ ਦਾ ਨੋਟਿਸ
ਕਾਲਜ ਦੀ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਕਲੱਬ ਗੋਆ ਲਈ ਐਜੁਕੇਸ਼ਨਲ ਟੂਰ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਟੂਰ ਦਾ ਖਰਚਾ 2,000 ਰੁਪੈ ਅਤੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਪੱਤਰ ਜਮਾਂ ਕਰਵਾਉਣ।
ਪ੍ਰਧਾਨ, ਇੰਗਲਿਸ਼ ਕਲੱਬ
5.
ਖੂਨਦਾਨ ਕੈਂਪ ਲਈ ਨੋਟਿਸ
ਕਾਲਜ ਦੀ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਯੂਨਿਟ ਵਲੋਂ ਖੂਨਦਾਨ ਕੈਂਪ 12 ਫਰਵਰੀ, 2011 ਨੂੰ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਦਘਾਟਨ ਕੇਂਦਰੀ ਮਾਲ ਮੰਤਰੀ ਕਰਨਗੇ। ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖੂਨਦਾਨ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1.
ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
o
ਦਫ਼ਤਰ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਲਈ ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਲਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
2.
ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣ ਦੇ ਅਧਾਰਭੂਤ ਤੱਤ
o
ਨੋਟਿਸ ਸਪਸ਼ਟ, ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸਾਰਗਰਭਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
3.
ਸਹੀ ਫਾਰਮੈਟ
o
ਮਿਤੀ, ਵਿਸ਼ਾ, ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਸਹਿਤ ਸਹੀ ਫਾਰਮੈਟ ਵਿੱਚ ਨੋਟਿਸ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਏ-23 : ਪਾਠ ਬੋਧ
1. ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2. _ ਪਾਠ-ਭੋਦ ਦੀ-ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਏ
3. _ ਪਾਠ ਬੋਧ ਦਾ ਉਂਦੇਸ਼
4. _ ਪਾਠ-ਬੋਧ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
5. _ ਪਾਠ ਬੋਧ ਵਿਚ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਮਹੋਤਤਾ
6. __ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1. ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹਨ ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
2. ਪਾਠ-ਬੋਧ ਦੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਏ
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਠ-ਬੋਧ ਇੱਕ ਮੁਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਖਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦੇ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਹਿਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3. ਪਾਠ-ਬੋਧ ਦਾ ਉਦੇਸ਼
- ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ।
- ਮੌਖਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਲਿਖਤ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ।
- ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣਯੋਗ ਬਨਾਉਣਾ।
4. ਪਾਠ-ਬੋਧ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
- ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਮਾਨਸਿਕ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਰੁਚਿਕਾਰ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਬਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਅਤੇ ਪੱਧਰ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖ ਕੇ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
5. ਪਾਠ-ਬੋਧ ਵਿਚ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
- ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਧ ਵਿਆਕਰਣ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
6. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ:
- ਪਾਠ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਬਿੰਦੂ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪਾਠ ਦਾ ਦੁਬਾਰਾ ਪਾਠਨ।
- ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਣਾ।
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ, ਭੋਜ-ਪੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪਾਂਡੂ-ਲਿੱਪੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਮਸ਼ੀਨੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਛਾਪਾਖਾਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬ ਲਿਆ।
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਆਸਾਨ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਧਿਆਪਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ
ਇਹ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਨਾਵਲਾਂ, ਵਾਰਤਕਾਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸੌਖੀ ਅਤੇ ਸਮਝਣਯੋਗ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਲਿਖਣ ਸਮੇਂ ਉਚਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਲਿਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਸਮਝਣਯੋਗ ਬਨਾਉਣਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਥੋ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸੀ। ਉਹ ਸਮਾਂ ਜਦੋਂ ਅਧਿਆਪਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਬਿੰਦੂ ਹਨ:
1.
ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾ: ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੌਖਿਕ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਚਲਦੀ ਸੀ।
2.
ਪਤਰ, ਭੋਜ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਤਾੜ ਪੱਤਰ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਰੂਪ ਪਤਰਾਂ, ਭੋਜ ਪੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਤਾੜ ਪੱਤਰਾਂ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਪੱਤਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
3.
ਲਿੱਪੀਆਂ: ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਲਿੱਪੀਆਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮੀ, ਖਰੋਸ਼ਟੀ, ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ। ਇਹ ਲਿੱਪੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਅਧਿਆਪਨ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਸਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਨ।
4.
ਆਰੰਭਿਕ ਵਿਦਿਆਲਯ ਅਤੇ ਗੁਰੁਕੁਲ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੁਕੁਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਲਿੱਖਿਤ ਪਾਠਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੌਖਿਕ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
5.
ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ, ਕਾਵਿ, ਅਸਟਰੋਲੋਜੀ, ਮੈਥਮੈਟਿਕਸ, ਅਤੇ ਸਾਇੰਸ ਜਿਵੇਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਮੌਖਿਕ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ।
6.
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗ੍ਰੰਥ: ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਾਂਤ, ਵੇਦ, ਉਪਨਿਸ਼ਦ, ਮਹਾਭਾਰਤ, ਰਾਮਾਯਣ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮੂਲ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।
ਇਹ ਸਾਰੇ ਬਿੰਦੂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਦਤੀ ਅਤੇ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਭਾਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਮੂਲ ਅੰਗ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਰੇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਅਧਿਆਪਕ, ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ:
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਉਦੇਸ਼:
1.
ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ, ਸੰਕਲਪ, ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2.
ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੁਗਮ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਝਲਕਾਂ, ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਅਤੇ ਕਸਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
3.
ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰਤਾ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਆਸਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4.
ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖਣਾ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰੁਝਾਨ ਅਤੇ ਗਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
1.
ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕਤਾ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਹਰ ਪਹਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
2.
ਸੰਗਠਿਤ ਸਮਗਰੀ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਸਮਗਰੀ ਸੁਚੱਜੀ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਆਸਾਨੀ ਹੋਵੇ।
3.
ਵਿਜੁਅਲ ਸਹਾਇਤਾ: ਚਿੱਤਰਾਂ, ਗ੍ਰਾਫਾਂ, ਅਤੇ ਚਾਰਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸਮਗਰੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਰੁਚਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4.
ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਪੱਸ਼ਟ, ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਯੋਗ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਸੱਚੀ ਅਤੇ ਸਬਕਦਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
5.
ਕਸਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਹਰ ਪਾਠ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕਸਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਨੂੰ ਜਾਂਚ ਸਕਣ।
6.
ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ ਮਦਦਗਾਰ: ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ ਵੀ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਾਠ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੇ ਢੰਗ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਣ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਿੱਖਣ ਨੂੰ ਸਹੂਲਤ ਅਤੇ ਸਫਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਚੰਗੀ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਥੀ ਲੱਛਣ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ?
ਚੰਗੀ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਚੰਗੀ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ:
1. ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੁਚੱਜੀ ਲੇਖਨ ਸ਼ੈਲੀ:
- ਭਾਸ਼ਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਟਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਬਿਆਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਜੇਕਰ ਵਿਸ਼ਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
2. ਵਿਸ਼ਾ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ:
- ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਹਰ ਪਹਲੂ ਤੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
3. ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ:
- ਪਾਠ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਗਠਿਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਹਰ ਵਿਸ਼ਾ ਸਹੀ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
4. ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਾਧਨ (ਵਿਜੁਅਲ ਸਹਾਇਤਾ):
- ਚਿੱਤਰ, ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ, ਗ੍ਰਾਫ ਅਤੇ ਚਾਰਟਸ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਜੁਅਲ ਸਹਾਇਤਾਂ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ।
5. ਕਸਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ:
- ਹਰੇਕ ਪਾਠ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਕਸਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
- ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਸਮਝ ਨੂੰ ਜਾਂਚਣ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
6. ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ:
- ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਬੰਧਿਤ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਉਦਾਹਰਣ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
7. ਸਮਕਾਲੀ ਅਤੇ ਅਪਡੇਟ ਜਾਣਕਾਰੀ:
- ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਬੰਧਤ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਸਮਕਾਲੀ ਮਾਮਲੇ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
8. ਵਿਦਿਆਰਥੀ-ਕੇਂਦਰਤ ਪਹੁੰਚ:
- ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚਲੇ ਸਮਗਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਕਰਣ ਅਤੇ ਪਾਠਨ ਪੱਧਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
9. ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ:
- ਚੰਗੀ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਮੌਡਲਾਂ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
10. ਸਮਾਰਥਕ ਸਮੀਖਿਆ ਅਤੇ ਫੀਡਬੈਕ:
- ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਸਮੀਖਿਆ ਅਤੇ ਫੀਡਬੈਕ ਦੇਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਫੀਡਬੈਕ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਲੱਛਣ ਚੰਗੀ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਇਹ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਨਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸਫਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ?
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਆਕਰਣ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮੂਲ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਜੋ ਸਹੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਕਾਰਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕਿਉਂ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਕਰਣ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ:
1. ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਹੀ ਸੰਚਾਰ:
- ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਸਹੀ ਉਪਯੋਗ ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਹੀ ਸੰਚਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਇਹ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਕ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2. ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਿੱਖਿਆ:
- ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
- ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਕਲਾਅ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3. ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਢਾਂਚਾ:
- ਵਿਆਕਰਣ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
- ਇਹ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰਚਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਸਮਝਣਾ ਆਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4. ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ:
- ਸਹੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਖੇ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਇਹ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਭਰੋਸੇਮੰਦਤਾ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।
5. ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਲੇਖਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ:
- ਵਿਆਕਰਣ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਲੇਖਨ ਸ਼ੈਲੀ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੇਖਨ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
6. ਸਮਝ ਅਤੇ ਵਿਵੇਚਨਾ:
- ਸਹੀ ਵਿਆਕਰਣ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸਮਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਮਤਲਬ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
7. ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ:
- ਵਿਆਕਰਣ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਪਹਲੂਆਂ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਮਝ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ।
- ਇਹ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
8. ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖੀ ਸਫਲਤਾ:
- ਸਹੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
- ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ:
ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਅਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ, ਸਹੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ
24: ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਰਚਨਾ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ:
1.
ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
2.
ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ
3.
ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਵਿਧੀ
4.
ਉਦਾਹਰਨ ਸਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
5.
ਉੱਤਰਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲੰਕਣ
1. ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ:
- ਮਨੁੱਖ ਇੱਕ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
- ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਘਟਦੀ ਨਹੀਂ।
- ਪੱਤਰ ਲਿਖਣਾ ਇੱਕ ਕਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਚੰਗੇ ਲਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
- ਪੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਕਸ, ਐਮ.ਐਮ.ਐਸ., ਇੰਟਰਨੈੱਟ, ਈ-ਮੇਲ ਆਦਿ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਘਟੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
2. ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ:
ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨ ਵਗਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1.
ਵਿਅਕਤੀਗਤ (ਨਿੱਜੀ) ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ:
o
ਆਪਣੇ ਅੰਗ-ਸਾਕਾਂ, ਦੋਸਤਾਂ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ।
o
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
2.
ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂ ਦਫ਼ਤਰੀ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ:
o
ਇਹ ਪੱਤਰ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
o
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਕੂਲਾਂ/ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਪੱਤਰ ਵੀ ਇਸੇ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
3.
ਵਪਾਰਕ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ:
o
ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
o
ਕੰਪਨੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਸੰਬੰਧ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
3. ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਵਿਧੀ:
ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਹਨ:
1.
ਅਰੰਭ:
o
ਸ਼ੁਰੂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ
o
ਸੰਬੋਧਨੀ ਸ਼ਬਦ
2.
ਵਸਤੂ:
o
ਪੱਤਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
3.
ਅੰਤ:
o
ਪੱਤਰ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗੱਲਾਂ ਅਤੇ ਸਲਾਮੀ ਸ਼ਬਦ।
4. ਉਦਾਹਰਨ ਸਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ:
1.
ਨਿੱਜੀ ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ:
o
ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਵਧਾਈ:
ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ,
1 ਜੁਲਾਈ, 2012
ਪਿਆਰੇ ਸਤਿੰਦਰ ਜੀ,
ਓਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਏ. ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ। ਤੁਹਾਡੇ ਨੰਬਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖ ਕੇ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਤੁਹਾਡਾ ਪ੍ਰੇਮ ਪੂਰਕ,
ਜੋਗਿੰਦਰ
2.
ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਚਿੱਠੀ:
45, ਮਾਲ ਰੋਡ, ਪਟਿਆਲਾ।
3 ਅਗਸਤ,
ਪੂਜਨੀਕ ਮਾਤਾ ਜੀ,
ਪਰਸੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਪੱਤਰ ਮਿਲਿਆ। ਤੁਹਾਡੇ ਫੈਸਲੇ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਹੁਕਮ ਸਿਰਮੱਥੇ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸਪੇਸ਼ਲ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਆਹ ਸਾਦਗੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
ਤੁਹਾਡਾ ਪ੍ਰੇਮ ਪੂਰਕ,
ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ
5. ਉੱਤਰਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲੰਕਣ:
- ਵਿਅਕਤੀਗਤ (ਨਿੱਜੀ) ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ
- ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂ ਦਫ਼ਤਰੀ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ
- ਵਪਾਰਕ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ
ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਰਚਨਾ ਅਧਿਆਏ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਖ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਚਿੱਲੀ ਪੱਤਰ ਦਾ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ 'ਚ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ?
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਦਾ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵ:
1.
ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਮੂਲ ਸਾਧਨ:
o
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਮੌਲਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਮੂਲ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2.
ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਲਾ:
o
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣਾ ਵੀ ਇਕ ਕਲਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3.
ਸਿਆਣੇਪਨ ਅਤੇ ਸਿਸ਼ਟਚਾਰ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ:
o
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਿਆਣੇਪਨ ਅਤੇ ਸਿਸ਼ਟਚਾਰ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਵਹਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਕਾਢਦਾ ਹੈ।
4.
ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ:
o
ਨਿੱਜੀ ਚਿੱਠੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਸੁੱਖਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਰਦੀ ਹੈ।
5.
ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਮਾਮਲੇ:
o
ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਚਿੱਠੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਦਫਤਰੀ ਕੰਮ, ਸਾਂਝੇ ਵਪਾਰ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਮੁੱਦੇ ਸੁਲਝਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਚਿੱਠੀਆਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਣਦੀਆਂ ਹਨ।
6.
ਤਕਨੀਕੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ:
o
ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਜ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਫ਼ੋਨ, ਐਸਐਮਐਸ, ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਨੇ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਘਟੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਮੌਕੇ ਤੇ ਇੱਕ ਮੋਰੀਕ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
7.
ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਅਨੁਕੂਲਨ:
o
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।
8.
ਅਸਰਦਾਰ ਰਸਮੀ ਸੰਚਾਰ:
o
ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਚਿੱਠੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਧੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ:
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਦੋਸਤੀ, ਪਰਿਵਾਰਕ, ਅਤੇ ਦਫਤਰੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ?
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਦੇ ਨਿਯਮ
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਨਿਯਮ ਹਨ ਜੋ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ, ਸਹੀ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਿਯਮ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1. ਸਰਲੀਕਰਨ:
- ਭਾਸ਼ਾ: ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤੋਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਆਸਾਨੀ ਰਹੇ।
- ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ: ਜਨਰਲ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਰਤਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਟਿਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
2. ਰਚਨਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ:
- ਸਿਰਲੇਖ
(Heading): ਸਿਰਲੇਖ ਚਿੱਠੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਟਾਪਿਕ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਮਿਤੀ (Date): ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਮਿਤੀ ਸਿਰਲੇਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਪਤਾ
(Address): ਪ੍ਰੇਸ਼ਕ
(Sender) ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ
(Recipient) ਦਾ ਪੂਰਾ ਪਤਾ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਅਭਿਵਾਦਨ
(Salutation): ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਸ੍ਰੀਮਾਨ', 'ਮਹਿਲਾ', ਜਾਂ 'ਪਿਆਰੇ ਦੋਸਤ'।
- ਸਰੀਰ (Body): ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਜੋ ਚਿੱਠੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਵਿਸਥਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
- ਅੰਤ
(Closing): ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ ਸੂਚਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਤੁਹਾਡਾ ਸੱਚਮੁੱਚ', 'ਧੰਨਵਾਦੀ', ਆਦਿ।
- ਦਸਤਖਤ
(Signature): ਪ੍ਰੇਸ਼ਕ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਦਸਤਖਤ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਸੂਚਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3. ਠਾਠ ਅਤੇ ਭਾਵ:
- ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ: ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੋੜੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
- ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ: ਸਨਮਾਨ ਵਾਲੇ ਭਾਅ ਨਾਲ ਲਿਖਣਾ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨੀਚਾ ਦਿਖਾਉਣ ਤੋਂ ਬਚਣਾ।
4. ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ:
- ਵਿਸਥਾਰ: ਚਿੱਠੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੂਰੀ ਤੇ ਸਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਵਿਧੀਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ: ਜੇ ਚਿੱਠੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਧੀਕ ਜਾਂ ਅਧਿਕਾਰਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
5. ਰੂਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ:
- ਵਰਣਮਾਲਾ: ਵੱਡੀ ਵਰਣਮਾਲਾ
(Capital Letters) ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਵਰਣਮਾਲਾ (Small
Letters) ਦਾ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ।
- ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਪੈਰਾ: ਪੈਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਅਤੇ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਸਫਾਈ।
6. ਭੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਓ:
- ਸੰਪਾਦਨ
(Proofreading): ਚਿੱਠੀ ਲਿਖਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਕੇ ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨਾ।
- ਸਹੀਕਰਨ
(Correction): ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਲਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ।
7. ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ:
- ਖਾਕਾ
(Draft): ਪਹਿਰਲਾ ਖਾਕਾ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਚੰਗਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ।
- ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਰਣ (Final
Version): ਖਾਕੇ ਨੂੰ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰਕੇ, ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਰਣ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ।
ਨਤੀਜਾ:
ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨ ਕੇ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਯੋਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਚਿੱਠੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਹੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਯਮ ਚਿੱਠੀ ਨੂੰ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਅਧਿਆਏ-25 : ਮੁਹਾਵਰੇ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਮੁਹਾਵਰੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
_ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਮਹਤਤਾ
3.
_ ਸਾਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
4.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
1. ਮੁਹਾਵਰੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਮੁਹਾਵਰੇ ਇੱਕ ਬੋਲੀ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਅਰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਕਿਸੇ ਬੋਲੀ ਦੀ ਆਤਮਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਦੀ ਸਮਰਥਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀਤਾ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
2. ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਮਹਤਤਾ
ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਜਾਂ ਲਿਖਤ ਦੇ ਅਰਥ ਵਧੇਰੇ ਰੌਚਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਰੁਪ ਸਮ੍ਰਿਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਢੰਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3. ਸਾਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਇਹਨਾ ਦੇ ਸਦਕਾ, ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਰੌਚਿਕਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ।
4. ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਮੁਹਾਵਰੇ ਬੋਲੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਣ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ, ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਤੇ ਅਤੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ, ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਕੁਝ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਮੁਹਾਵਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ
1. ਉੱਲੂ ਬਣਾਉਣਾ (ਮੂਰਖ ਬਣਾਉਣਾ)
ਅਰਥ: ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਬਣਾਉਣਾ ਵਾਕ: ਜੀਤਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੜਾ ਚਲਾਕ ਸਮਝਦਾ ਸੀ, ਤੇ ਉਹ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉੱਲੂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
2. ਉਲਟੀ ਪੇਂਟੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣੀ (ਭੈੜੀ ਮੰਤ ਦੇਣੀ)
ਅਰਥ: ਗਲਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣਾ ਵਾਕ: ਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਐਸੀ ਉਲਟੀ ਪੋਟੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਿ ਉਹ ਔਜ ਤੌਕ ਸੰਹਰੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਵਸ ਸਕੀ।
3. ਅਕਲ `ਤੇ ਪੜਦਾ ਪੈਣਾ (ਮੈਂਤ ਮਾਰੀ ਜਾਣੀ)
ਅਰਥ: ਸਮਝ ਬੁੱਧੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਾ ਵਾਕ: ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਅਕਲ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਕਰਦਾ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਘਟਾ ਪਾਉਣਾ (ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ)
ਅਰਥ: ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ ਵਾਕ: ਕੌਲ੍ਹ ਰਾਮ ਦੇ ਘਰ ਕੋਈ ਅਨਜਾਣ ਮਨੁੱਖ ਗੱਲਾਂ ਗੌਲਾਂ ਵਿਚ ਔਖਾਂ ਵਿਚ ਘਟਾ ਪਾਥੇ ਦੌੜ ਗਿਆ।
5. ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਕਰਨਾ (ਟਾਲ ਮਟੋਲ ਕਰਨਾ)
ਅਰਥ: ਕੰਮ ਨੂੰ ਲੰਬਾ ਖਿੱਚਣਾ ਵਾਕ: ਮੈਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੋਲੋਂ ਜਦ ਵੀ ਆਪਣੇ ਰੁਪਏ ਮੰਗਦਾ, ਉਹ ਔਜ ਕਲ੍ਹ ਕਰ ਛੱਡਦਾ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਮੁਹਾਵਰੇ
ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਨਵੇਂ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵੀ ਹੋਂਦ 'ਚ ਆ ਜਾਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਮੁਹਾਵਰੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ:
1. ਉਂਗਲੀ ਕਰਨੀ (ਦੋਸ਼ ਲਾਉਣਾ)
ਅਰਥ: ਦੋਸ਼ ਲਾਉਣਾ ਵਾਕ: ਬਿਨਾ ਪੜਤਾਲ ਦੇ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਉਂਗਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ।
2. ਉਂਗਲਾਂ 'ਤੇ ਨਚਾਉਣਾ (ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਤੌਰਨਾ)
ਅਰਥ: ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਖੇ ਮਾਤਾਬਕ ਚਲਾਉਣਾ ਵਾਕ: ਜਦੋਂ ਦਾ ਪੋਛਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਪਿਆ ਹੈ, ਬਚਿਆੰ ਨੂੰ ਉਂਗਲਾਂ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਨਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਉਹ ਅੱਗੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਪੁੰਛਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
3. ਉਡਦੇ ਫਿਰਨਾ (ਹੌਸਲੇ ਵਿਚ ਹੋਣਾ)
ਅਰਥ: ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਵਾਕ: ਜਦੋਂ ਦਾ ਸੁਰਜੀਤ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਸੰਤੋਸ਼ ਨਾਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਡਦਾ ਫਿਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
4. ਉੱਲੂ ਬੋਲਣੇ (ਉਜਾੜ ਹੋਣੀ)
ਅਰਥ: ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦਾ ਸੂੰਨਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਵਾਕ: ਜਦੋਂ ਦੇ ਗੁਆਂਡੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਗਏ ਹਨ, ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਉੱਲੂ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹਨ।
5. ਅੱਖ ਦਾ ਤਾਰਾ ਹੋਣਾ (
ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਹੋਣਾ)
ਅਰਥ: ਕਿਸੇ ਦਾ ਚਾਹਿਤਾ ਹੋਣਾ ਵਾਕ: ਸਤੀਸ਼ ਸਕੂਲ ਦਾ ਨੰਬਰ ਇਕ ਖਿਲਾੜੀ ਬਨਣ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਔਖਾਂ ਦਾ ਤਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਇਹ ਕੁਝ ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰੋਜ਼ਮਰਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸਮਝ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਬੋਲਣ ਤੇ ਲਿਖਣ ਦੇ ਢੰਗ ਵਿੱਚ ਨਿਖਾਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮੁਹਾਵਰੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸਪੋਸ਼ਟ ਥਰੋ।
ਮੁਹਾਵਰਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਾਕ ਜਾਂ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਉਸਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਕਸਰ ਬੋਲ ਚਾਲ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਹਾਵਤਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਬੋਲਣ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ, ਰੂਚਿਕਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, "ਆਖਾਂ ਦਾ ਤਾਰਾ" ਮੁਹਾਵਰੇ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ" ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਮੁਹਾਵਰੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਲੂਆਂ ਅਤੇ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣਕ ਅਤੇ ਸੰਕੇਤਕ ਢਾਂਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਮੁਹਾਵਰੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਏ?
ਮੁਹਾਵਰੇਆਂ ਦਾ ਉਤਪੰਨ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਨੁਭਵਾਂ ਤੋਂ ਜੰਮੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹਨ:
1.
ਦਿਨਚਰਚਾ ਅਤੇ ਰੁਟੀਨ: ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਿਨਚਰਚਾ ਦੇ ਕਾਮਾਂ ਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਮਜੇਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਹਾਵਰੇ ਬਣਾਏ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੁਹਾਵਰੇ ਬਣਾਏ, ਜਿਵੇਂ "ਬਾਲਾ ਚੱਕਰ ਚੱਲਣਾ"।
2.
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗ: ਮੁਹਾਵਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜੰਮੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹਚਾਣ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।
3.
ਸਮਾਜਕ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ: ਕਈ ਮੁਹਾਵਰੇ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ। ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
4.
ਹਾਸੇ ਅਤੇ ਵਿਆੰਗ: ਕਈ ਮੁਹਾਵਰੇ ਹਾਸੇ ਅਤੇ ਵਿਆੰਗ ਤੋਂ ਜੰਮੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਾਸੇਮਈ ਪੱਖ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
5.
ਅਨੁਭਵਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖ: ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੁਹਿਕ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੇ ਉਤਪੰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਵਰੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੇ ਬਣਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਰਤਾਓ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੁਹਾਵਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਹਚਾਣ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਮਹੌਤਤ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ?
ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ:
1.
ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਬਣਾਉਣ: ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਜੀਵੰਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਰੁਚਿਕਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।
2.
ਸੰਪਰਕ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀਤਾ: ਮੁਹਾਵਰੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਮਰਯਾਦਿਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3.
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹਿਚਾਣ: ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੌਲਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
4.
ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ: ਮੁਹਾਵਰੇ ਬੌਧਿਕ ਚਰਚਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੌਲਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
5.
ਹਾਸੇ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ: ਮੁਹਾਵਰੇ ਹਾਸੇ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਲਾਂ-ਬਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਸਾ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
6.
ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ: ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਮ੍ਰਿੱਧ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਗੱਲਬਾਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਰੁਚਿਕਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਅਧਿਆਏ-26 : ਅਖਾਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
_ ਅਖਾਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
2.
_ ਅਖਾਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਮਹੌਤਤਾ
3.
_ ਸਾਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ
4.
_ ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ : ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ
1.
ਅਖਾਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
o
ਅਖਾਣ ਉਹ ਗਹਿਰੇ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਇਹ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ, ਸੱਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਛੋਟੇ, ਅਰਥਪੂਰਨ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਅਖਾਣ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਤੁੱਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
2.
ਅਖਾਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਮਹੌਤਤਾ:
o
ਅਖਾਣ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਭਾਵਪੂਰਣ ਬਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਇਹ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਅਖਾਣ ਵਰਤ ਕੇ ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
o
ਅਖਾਣ ਸਾਡੇ ਕਲਚਰ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।
3.
ਸਾਹਿਤ ਵਿਸਥਾਰ:
o
ਅਖਾਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਟਕ, ਆਦਿ।
o
ਇਹ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
o
ਅਖਾਣ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਰਮਾਇਆ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4.
ਉੱਤਰ ਮਾਲਾ: ਸਵੈ ਮੁਲਾਂਕਣ:
o
ਅਖਾਣ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚੇ-ਬਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
o
ਇਹ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ, ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਦਸਤੀ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਚਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
o
ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਰੂੜ੍ਹੀਆਂ ਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਅਖਾਣਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕੁਝ ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ
1.
ਆਪੇ ਮੈਂ ਰੋਜੀ ਪੁੱਜੀ, ਆਪੇ ਮੇਰੇ ਝੋਚੇ ਜੀਉਣ:
o
ਸੋਹਣ ਨੇ ਮੋਹਣ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਸਤੌਵਤ ਸਦਾ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਤਰੀਕਾਂ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਿਫ਼ਤ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਮੋਹਣ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਤਾਂ ਇਹ ਹਾਲਤ ਹੈ, 'ਆਪੇ ਮੈਂ ਰੋਜੀ ਪੁੱਜੀ, ਆਪੇ ਮੇਰੇ ਬਚੇ ਜੀਉਣ।'"
2.
ਆਪੇ ਫਾਥੜੀਏ, ਤੈਨੂੰ ਕੌਣ ਛੁਡਾਵੇ:
o
ਲਛਮਣ ਨੇ ਸੋਹਣ ਨੂੰ ਬਥੇਰਾ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਨਾ ਸੁਣਿਆ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਹੁਣ ਜਦ ਹਰ ਪਾਸਿਓਂ ਉਸ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਲਛਮਣ ਨੇ ਆਖਿਆ, 'ਆਪੇ ਫਾਥੜੀਏ, ਤੈਨੂੰ ਕੌਣ ਛੁਡਾਵੇ।'"
3.
ਊਂਠ ਦੇ ਗਲ ਟੱਲੀ:
o
ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਲੋਕ ਆਖਦੇ ਹਨ, 'ਊਂਠ ਦੇ ਗਲ ਟੱਲੀ।'"
4.
ਜਾਹ ਧੀਏ ਰਾਣੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਆਵੀ ਨਾ ਕੋਈ ਜਾਣੀ:
o
ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਧੰਧਾ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ।
o
ਉਦਾਹਰਨ: "ਮਿੰਤਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਜਾਹ ਧੀਏ ਰਾਣੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਆਵੀ ਨਾ ਕੋਈ ਜਾਣੀ।'"
ਕੁਝ ਹੋਰ ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ
1.
ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਗਲੀ ਜਿੱਥੇ ਭਾਗੇ ਨਹੀਂ ਖਲੀ:
o
ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹਰ ਥਾਂ ਅਤੇ ਹਰ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ।
2.
ਉਹ ਦਿਨ ਡੁੱਬਾ ਜਿੱਦਨ ਘੋੜੀ ਚੜ੍ਹਿਆ ਕੁੱਬਾ:
o
ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਥਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਭੈੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਈ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ।
3.
ਉਲਟੀ ਵਾੜ ਖੇਤ ਨੂੰ ਖਾਵੇ:
o
ਜਦੋਂ ਅਖੇ ਕੰਮ ਦਾ ਬੀੜਾ ਚੁਕਿਆ ਹੋਵੇ, ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਆਉਣ, ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਆਖਦਾ ਹੈ।
4.
ਉਲਟੇ ਬਾਂਸ ਬਰੇਲੀ:
o
ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਜਿੱਥੋਂ ਚਲੇ ਉਥੇ ਹੀ ਫੇਰ ਆ ਜਾਵੇ।
5.
ਊਠ ਦੇ ਗਲ ਟੱਲੀ:
o
ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੀ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਵੇ।
6.
ਉਰ ਕੀ ਜਾਣੇ ਪੀੜ ਪਰਾਈ:
o
ਕੋਈ ਦੁਖੀਆ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪੀੜ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ।
7.
ਐਥੀਂ ਦਿਸੇ ਨਾ, ਨਾਂ ਨੂਰ ਭਰੀ:
o
ਹੋਵੇ ਕੁਝ ਨਾ ਪਰ ਗੱਪਾਂ ਬਹੁਤ ਕਰੇ।
8.
ਆਪ ਮੀਆਂ ਮੈਗਤੇ ਬਾਹਰ ਖੜੇ ਦਰਵੇਸ਼:
o
ਗਰੀਬ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇਣਾ।
9.
ਅਨ੍ਹੇ ਅੱਗੇ ਰੋਣਾ ਅੱਖੀਆਂ ਦਾ ਖੋਣਾ:
o
ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਹੋਵੇ ਉਸ ਅੱਗੇ ਰੋਣਾ ਵਿਅਰਥ ਹੈ।
10.
ਅੰਨਾ ਵੱਡੇ ਰੇਵੜੀਆਂ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਆਪਣਿਆਂ ਨੂੰ:
o
ਬਾਰ-ਬਾਰ ਆਪਣਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਦੇਣਾ।
ਅਖਾਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸੌਂਦਰਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
- ਅਖਾਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਠਕਾਂ ਤਕ ਢੂੰਡਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਇਹ ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਸਿਖਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਅਖਾਣ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਰਥ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਅਥਾਣਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਕੀ ਮਹੌਤਤਾ ਹੈ?
ਅਥਾਣਾਂ ਦੀ ਮਹੌਤਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹੈ। ਅਖਾਣ (ਮੁਹਾਵਰੇ) ਸਾਂਝੀ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਕੋਚਿਤ ਅਤੇ ਮਾਰੂਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਬੋਧਕ ਅਰਥ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਬਖੂਬੀ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਬਿੰਦੂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਅਖਾਣਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ:
1.
ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਤਜਰਬਾ:
o
ਅਖਾਣ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਵਡਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦੀ ਸੰਕਲਪਨਾ।
2.
ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਦੇਸ਼:
o
ਅਖਾਣ ਸਮਾਜਿਕ ਸੱਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਮੂਲ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਸਮਾਜਕ ਵਰਤਾਓ, ਸਦਾਚਾਰ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3.
ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ:
o
ਅਖਾਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਮਾਰੂਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਬਣਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
4.
ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਮੋਟਿਵੇਸ਼ਨ:
o
ਅਖਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਗਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਹੌਸਲਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
5.
ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੁੰਦਰਤਾ:
o
ਅਖਾਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਮਾਰੂਕ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਗੱਲਬਾਤ ਅਤੇ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਰੰਗਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
6.
ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ:
o
ਅਖਾਣ ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸੰਸਕਾਰੀ ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।
7.
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੂਹਕ ਸਿਖਲਾਈ:
o
ਅਖਾਣ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੂਹਕ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਸਧਨ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
8.
ਰਸਮ ਰਿਵਾਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ:
o
ਅਖਾਣ ਸਾਡੇ ਰਸਮ ਰਿਵਾਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਦਿਨ-ਚੜ੍ਹਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਹਾਈਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਅਖਾਣ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਤੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਹਨ ਜੋ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਨਮੋਲ ਸਿਖਲਾਈ, ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਅਥਾਣਾ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀ ਫਰਕ ਹੈ?
ਅਥਾਣੇ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਂਝੀ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਫਰਕ ਹਨ:
ਅਥਾਣੇ (ਪ੍ਰੋਵਰਬਜ਼):
1.
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
o
ਅਥਾਣੇ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਮਾਰੂਕ ਕਹਾਵਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਸਿਆਣਪ ਭਰੀਆਂ ਸਲਾਹਾਂ ਜਾਂ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵੱਡੇ ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
2.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
o
ਅਥਾਣੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪੂਰੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
o
ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਸਿੱਧਾ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
o
ਇਹ ਸੱਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਕਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3.
ਉਦਾਹਰਣ:
o
"ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਰੱਖਦੀ ਪੱਕੀ।"
o
"ਚੋਰ ਦੀ ਮਾਂ ਹੱਥੀਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਰੱਥੀ।"
ਮੁਹਾਵਰੇ (ਇਡੀਅਮਜ਼):
1.
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
o
ਮੁਹਾਵਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਟਾਈਲਿਸਟਿਕ ਸੰਯੋਜਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਿਧੇ ਅਰਥ ਤੋਂ ਹਟਕੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਮਾਰੂਕ ਅਰਥ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਪੁਰੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਦਾ ਸਮਾਰਥ ਜਾਣਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
2.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
o
ਮੁਹਾਵਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਅਧੂਰੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
o
ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਸਿਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ; ਬਲਕਿ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਮਾਰਥ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸੰਗ ਜਾਣਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
o
ਮੁਹਾਵਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਕਾਵਿਆਤਮਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
3.
ਉਦਾਹਰਣ:
o
"ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਧੂੜ ਪਾਉਣਾ" (ਮਤਲਬ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ)
o
"ਹੱਥ ਮੂੰਹ ਜੁੱਟੇ ਹੋਣ" (ਮਤਲਬ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਅਸਤ ਹੋਣਾ)
ਫਰਕ ਸਾਰ:
1.
ਰਚਨਾ:
o
ਅਥਾਣੇ ਪੂਰੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਮੁਹਾਵਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਅਧੂਰੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
2.
ਅਰਥ:
o
ਅਥਾਣੇ ਸਿਧੇ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਰਥ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਮੁਹਾਵਰੇ ਮਾਰੂਕ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਅਰਥ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
3.
ਵਰਤੋਂ:
o
ਅਥਾਣੇ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
o
ਮੁਹਾਵਰੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਰਸ ਭਰਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਨਤੀਜਾ:
ਦੋਵੇਂ ਅਥਾਣੇ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਸੱਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਸਿੱਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
